Unie – związki państw

Czym jest unia?
To związek państw (z języka łacińskiego unio = zjednoczenie, jedność)

• Unia personalna – połączenie dwóch państw osobą monarchy (taka była np. unia polsko-węgierska za panowania króla Ludwika czy unia polsko-saska).
• Unia realna – państw nie łączy tylko wspólny król, ale oba kraje mają też wspólne pewne instytucje, np. sejm i senat, jak to ustalono w akcie unii lubelskiej z 1569 roku.

Nie tylko Ludwik…
…władał jednocześnie Polską i Węgrami. Tak rządził też Władysław Warneńczyk, jeden z synów Władysława Jagiełły. Królem polskim był od roku 1434, a tron węgierski objął w 1440 roku. Węgry starały się w tym czasie powstrzymać ekspansję Turcji. Turcy byli muzułmanami i wojny z nimi traktowano w Europie jako wyprawy krzyżowe. Władysław, zachęcony przez swoich doradców, zdecydował się uderzyć na potęgę turecką, choć jego siły nie były odpowiednio przygotowane do takiej kampanii. Oba wojska starły się w 1444 roku pod Warną. Turcy odnieśli zwycięstwo, a sam Władysław poległ na polu bitwy.

Ważne daty

• 1370-1382: unia polsko-węgierska
• 1385: unia krewska
• 1401: unia wileńsko-radomska
• 1413: unia horodelska
• 1569: unia lubelska
• 1594-1598: nieudana unia polsko-szwedzka
• 1697-1763: unia polsko-saska

Dlaczego na polskim tronie zasiadł król Węgier?

W XIV wieku Polska stała się ponownie zjednoczonym królestwem. Minął czas rozbicia jej na dzielnice rządzone przez niezależnych władców i Polska miała znów jednego monarchę. Ale zjednoczenie kraju nie przebiegało spokojnie. Towarzyszyły mu liczne wojny. W tym okresie Polska znalazła sojusznika: były nim Węgry rządzone przez dynastię Andegawenów.
Węgrzy udzielali Polsce pomocy zbrojnej, popierali ją w sporach z Czechami i Krzyżakami. Aby utrzymać ten korzystny dla kraju sojusz, król Kazimierz Wielki zobowiązał się, że po jego bezpotomnej śmierci na polskim tronie zasiądzie władca Węgier, Ludwik.

Kiedy doszło do pierwszej unii polsko-litewskiej?

Podpisano ją w miejscowości Krewo (stąd jej nazwa – unia krewska) w 1385 roku, kiedy władcą Polski była Jadwiga. Rządzący Litwą Jagiełło zobowiązał się przyłączyć swój kraj do Polski, przyjąć chrzest (był poganinem) i poślubić Jadwigę. Po spełnieniu swych przyrzeczeń Władysław Jagiełło został koronowany na króla (1386 r.).

Co skłoniło Polaków do zawarcia unii z Litwą?

Dzięki unii:

• Polska uwalniała się od plagi najazdów litewskich na jej ziemie (Litwini palili wsie i miasta, zabijali i uprowadzali w niewolę ludność).
• Polska mogła prowadzić ekspansję na ziemie ruskie, co przynosiło polskim możnym i rycerstwu znaczne zyski. Polacy chcieli również odzyskać Pomorze Gdańskie zajęte przez zakon krzyżacki w 1309 roku.
• Polskie duchowieństwo zaczęło prowadzić akcję chrystianizacyjną wśród mieszkańców olbrzymiego państwa litewskiego.

Jakie korzyści dawała Litwie unia z Polską?

• Chrzest Litwy odbierał zakonowi krzyżackiemu pretekst do wypraw wojennych na ziemie litewskie. Litwa stawała się przecież krajem chrześcijańskim.
• Sprzymierzone siły polskie i litewskie mogły zostać wykorzystane w walkach o ziemie ruskie. Nie tylko bowiem Litwini dążyli do ich opanowania. Pretensje do zwierzchności nad nimi zgłaszała i Moskwa. Litwa coraz bardziej odczuwała jej wzrastającą potęgę, która mogła zagrozić litewskiemu panowaniu na Wschodzie.

Jakie były skutki unii w Krewie?
Z połączenia Polski i ogromnej, lecz niezbyt silnej Litwy powstało rozległe państwo polsko-litewskie. Było ono prawdziwym mocarstwem w Europie Środkowo-Wschodniej, z którym liczyli się wszyscy sąsiedzi. W roku 1410 wojska polsko-litewskie rozbiły armię krzyżacką pod Grunwaldem. Od tej pory zakon krzyżacki nie zagrażał już Polsce ani Litwie. Wojska polskie wspomogły Litwinów w walce z Moskwą: wspólnie opanowano ważne twierdze – Smoleńsk i Połock.

Dlaczego podpisano unię wileńsko-radomską?

Stryjeczny brat Jagiełły, Witold, dążył do zachowania odrębności Litwy. Był przekonany, że posiada tak wielkie siły, iż potrafi prowadzić samodzielną politykę i walczyć zwycięsko z Moskwą i Tatarami. Jednak klęska w bitwie nad rzeką Worsklą (1399 r.) uzmysłowiła mu, że związek z Polską jest niezbędny. Zawarto wtedy unię wileńsko-radomską (1401 r.), która ustalała stosunki między oboma panującymi: Witold był samodzielnym władcą Litwy, ale uznawał nad sobą zwierzchnictwo Jagiełły.

Jakie były postanowienia unii w Horodle?

Unia ta, zawarta w 1413 roku, miała na nowo ułożyć stosunki między Polską i Litwą po zwycięskiej wojnie z Krzyżakami. Polska uznała odrębność Litwy. Po śmierci Witolda na tron książęcy miał wstąpić nowy władca, ale po uzgodnieniu tego z Polską. Litwini zobowiązali się, że nie będą działać na szkodę Polski i zawiązywać przymierza z jej wrogami. Szlachta litewska (ale tylko katolicka) uzyskiwała takie przywileje, jakie miała szlachta polska.

Jak wyglądały stosunki polsko-litewskie za Kazimierza Jagiellończyka?

Kiedy młodszy syn Jagiełły, Kazimierz, został w 1440 roku obrany wielkim księciem litewskim, zerwano w ten sposób związek obu krajów (w Polsce panował wtedy Władysław Warneńczyk, jednocześnie król Węgier). Dopiero kiedy przed Kazimierzem stanęła możliwość objęcia polskiego tronu, zdecydował się w 1446 roku wydać akt, który regulował stosunki polsko-litewskie. Polska i Litwa miały utrzymywać swój związek dzięki osobie monarchy, ale były to dwa niezależne od siebie państwa.

Dlaczego tak ważnym wydarzeniem było zawarcie unii lubelskiej?

Podczas sejmu, który odbywał się w 1569 roku w Lublinie, szlachta polska i litewska ustaliły zasady, na jakich od tej pory miała funkcjonować Rzeczpospolita Obojga Narodów.
Uwaga! Taka forma współistnienia przetrwała aż do rozbiorów.

• Wspólny dla obu krajów miał być monarcha, sejm i senat.
• Wspólnie prowadzić miano wojny i politykę zagraniczną.
• Oddzielne dla Korony (czyli Polski) i Litwy były urzędy, wojsko, skarb, administracja i sądownictwo.
• Do Korony włączono województwa: kijowskie, wołyńskie, bracławskie i podlaskie.
• Zarówno polska, jak i litewska szlachta mogła osiedlać się swobodnie na terenie całej Rzeczpospolitej.

Skutki unii lubelskiej
Wkrótce drobna szlachta (zwłaszcza z Mazowsza) rozpoczęła masowo kolonizację Ukrainy. Możnowładztwo oraz szlachta litewska i ruska ulegały polonizacji: posługiwały się językiem polskim, polska kultura szerzyła się coraz bardziej wśród warstwy uprzywilejowanej.

Dlaczego nie utrzymała się unia polsko-szwedzka?

Wydawało się, że po elekcji na polski tron Zygmunta III Wazy (1587 r.), syna króla Szwecji, możliwy będzie związek tych dwóch państw. Okazało się, że nie były to plany realne. Szwedzi, wyznający luteranizm, obawiali się, że znany ze swego fanatyzmu religijnego król Zygmunt będzie chciał siłą narzucić katolicyzm. Sądzili, że wraz z polskim władcą przybędą do Szwecji liczni Polacy i zajmą ważne urzędy, usuwając z nich Szwedów. Sami Polacy nie udzielili swojemu monarsze wystarczającej pomocy, by mógł utrzymać się na szwedzkim tronie. W 1598 roku Zygmunt III ostatecznie zrzekł się korony ojca, ale marzył o niej do końca swego panowania w Polsce. Królem Szwecji pragnął być także syn Zygmunta III, Władysław IV.

Jakie wydarzenie zapoczątkowało unię polsko-saską?

Była to elekcja na tron polski Augusta II Mocnego w 1697 roku. August, z dynastii Wettinów, był jednocześnie elektorem (władcą) Saksonii. Po jego śmierci królem Rzeczpospolitej obwołano jego syna, Augusta III. Panował do 1763 roku. Trzeba jednak pamiętać, że w tym czasie Polska miała też jeszcze jednego króla. Był nim Stanisław Leszczyński panujący w latach 1704 – 1709 z woli króla Szwecji, Karola XII, i w latach 1733 – 1736, dzięki poparciu większości polskiej szlachty. Ostatecznie jednak Leszczyński przegrał rywalizację o polską koronę z Augustem III, którego popierała Rosja.

Czy unia polsko-saska przyniosła korzyści obu krajom?
Kiedy August Mocny został królem Polski, wydawało się, że oba kraje czeka wspaniała przyszłość. Saksonia była dobrze zagospodarowanym państwem, w którym działały liczne manufaktury, jej skarbiec był pełen, pomyślnie rozwijał się handel. Rozległa Rzeczpospolita opromieniona sławą pogromcy Turków, króla Jana Sobieskiego (poprzednik Augusta na tronie), mogła dostarczyć świetnie wyszkolonych żołnierzy. Wszystko jednak sprzysięgło się przeciw związkowi Polaków i Sasów. August II wplątał Polskę w wojnę ze Szwecją, z której oba kraje wyszły ograbione i zniszczone. August III zapewnił Polsce długie lata pokoju. Leczono wtedy zadane jej rany, ale zupełnie zaniedbano rozwój polskiej armii, nie działał sejm, a kraj paraliżowała walka stronnictw magnackich. Tymczasem sąsiedzi Polski – Rosja, Prusy i Austria – zbudowali nowoczesne monarchie absolutystyczne. Dysponowały one sprawną administracją i olbrzymimi siłami zbrojnymi.