Ruś Kijowska wyrosła w końcu IX w., w wyniku stopniowego procesu zjednoczeniowego ruskich plemion i ośrodków państwowych. Najważniejsze z nich to Kijów i Nowogród Wielki.

  • Pierwszym historycznym władcą Rusi był książę Oleg. Do niedawna bardzo popularna była teza o normańskich korzeniach ruskiej państwowości. Pozostawała ona w ścisłym związku z tradycją opartą na częściowo legendarnych opowieściach o wareskim wodzu Ruryku (Waregami zwano na Rusi Normanów), który miał zostać władcą Rusi i zapoczątkować dynastię panującą – Rurykowiczów.
  • W X w. władcy ruscy stali się cennymi sprzymierzeńcami cesarstwa bizantyńskiego. Świadczyły o tym dwustronne traktaty zwany dogoworami (pierwszy z 907 r.). Wskazywały na rosnącą pozycję Rusi. Książę Światosław pomógł Bizantyńczykom rozgromić Bułgarów, a nawet sam stał się zagrożeniem dla cesarstwa (968-970).
  • Apogeum potęgi osiągnęła Ruś Kijowska za rządów Włodzimierza i jego syna Jarosława (X/XI w.). Silne związki polityczne, kulturalne i handlowe z Bizancjum, zaowocowały przyjęciem chrztu za pośrednictwem cesarstwa.
  • Włodzimierz i Jarosław musieli kilkakrotnie zmagać się z dążeniami odśrodkowymi. Jarosław podzielił państwo między swoich synów z zachowaniem zasady senioratu, co miało uchronić Ruś przed pełnym rozdrobnieniem. Nie zapobiegło to jednak rozczłonkowaniu państwa, które na krótko przezwyciężyli (na początku XII w.) Włodzimierz Monomach i Mścisław.

 

Ustrój polityczny:

  • patrymonialny charakter władzy wielkoksiążęcej; istotnym instrumentem umacniania pozycji władcy, stała się drużyna rycerzy (bojarów) przebywających u boku księcia i przez niego utrzymywanych.
  • współzawodniczenie ze sobą dwóch zasad sukcesji tronu wśród dynastii: dziedziczności oraz senioratu, który zwyciężył ostatecznie po 1054 r. – został anulowany na zjeździe książąt w Lubeczu w 1097 r., kiedy to członkowie dynastii ustalili panowanie w swoich ojcowiznach, czyli dziedzicznych księstwach.
  • administracja centralna skupiała się na dworze książęcym; główną rolę odgrywał tzw. dworski – odpowiednik frankońskiego majordoma. Oprócz niego wyróżniąli się: wojewoda (dowódca wojska), koniuszy, cześnik, miecznik itd.; organem kolegialnym były wiece, czyli ogólne zgromadzenia wolnych; na szczeblu lokalnym urzędnikami książęcymi byli posadnicy (wołostiele) pełniący funkcje sądowe, wojskowe i skarbowe oraz ich pomocnicy – ciwunowie.

 

Źródła prawa:

  • dogowory – czyli traktaty rusko-bizantyjskie (907, 911, 944, 968, 970 r.), pierwsze przepisy prawne np.: zniesienie okrutnego prawa nadbrzeżnego;
  • prawo nadbrzeżne – zasada, iż statek i rzeczy przez niego wyrzucone na brzeg stają się własnością władcy danego wybrzeża, a ocaleni rozbitkowie jego niewolnikami;
  • Ruska Prawda – zbiór prawa zwyczajowego z XI w. Widoczne wpływy rzymskie.