• bajońskie sumy – olbrzymie kwoty (circa 21 mln franków), które musiało zapłacić Księstwo Warszawskie Napoleonowi; cesarz francuski przyjmował wierzytelności pruskiego monarchy (długi zaciągnięte przez polską szlachtę u pruskiego króla) w praktyce okazały się nieściągalne; nazwa bierze się od konwencji w Bagonne w 1808 zawartej między stronami; 
  • bałkańskie wojny (lata 1912-13) – konflikty państw bałkańskich z Turcją, a potem między sobą o podział łupów, w pierwszym wystąpiły zgodnie przeciw Turkom: Bułgaria, Serbia, Grecja, Czarnogóra (1912); w drugiej przeciwko Bułgarii jej dotychczasowi sprzymierzeńcy wraz z Rumunią, wykorzystała ten fakt również Turcja, aby odzyskać choćby część strat; 
  • „banda czworga” – określenie grupy polityków w kierownictwie Komunistycznej Partii Chin, w dużej mierze współodpowiedzialnych, obok przewodniczącego Mao, za rewolucję kulturalną, która usiłowała przechwycić władzę po śmierci komunistycznego przywódcy Chin w 1976 r.; liderzy: Cziang Czing (żona Mao), Czang Czun-ciao, Jao Wen-juan, Wang Hun-wen; 
  • banicja – wyrok skazujący daną osobę na opuszczenie kraju, faktycznie wygnanie; miewała charakter czasowy lub stały; 
  • baptyści– grupa wyznaniowa powstała na bazie anabaptyzmu w Anglii w XVIII w., twórcą był Smyth. Założenia: prymat „Biblii”, chrzest dorosłych, indywidualne, niemal mistyczne przeżycie wiary warunkiem zbawienia; 
  • „Barbarossa” (plan) – plan uderzenia na ZSRR ze strony Niemiec hitlerowskich, początek realizacji 22.06. 1941 r.; dosłownie „rudobrody”, przydomek cesarza Fryderyka I Hohenstaufa (2 połowa XII w.); 
  • barbaryzacja – przenikanie do aparatu państwowego antycznego Rzymu elementów etnicznie obcych z ludów uznanych przez Rzymian za cywilizacyjnie niższe; 
  • Bastylia – sławne więzienie ustawione przez Ludwika XIV w pochodzącym z XIV w. zamku w obrębie Paryża, stało się symbolem absolutyzmu, zniszczone podczas rewolucji przez lud paryski 14.07.1789; 
  • Bataliony Chłopskie (BCh ) – formacja zbrojna o charakterze konspiracyjnym, stanowiąca ramię zbrojne Stronnictwa Ludowego, członka emigracyjnego rządu londyńskiego; w 1943 r. doszło do scalenia z AK i stworzenia wspólnego dowództwa; komendantem był gen. Franciszek Kamiński. 
  • Bazar – spółka założona w 1838 r. w Poznaniu przez Karola Marcinkowskiego, aby zaktywizować gospodarczo i politycznie Polaków pod pruskim zaborem. Jej spektakularnym dziełem stał się gmach zwany „Bazarem”, w którym oprócz sklepów, kasyna, polskich firm, mieścił się też hotel; oddany do użytku w 1841; funkcjonowała owa spółka do 1939 r.; 
  • bazyleus – w starożytnej Grecji, a potem i w Bizancjum określenie królów bądź cesarzy; ich małżonki nosiły tytuł bazylissy. 
  • bazylika – specyficzna forma budowli występująca w antycznym Rzymie, charakteryzująca się trójdzielnością, tzn. podziałem na 3 nawy; w dwóch bocznych odbywały się do południa targowiska, w środkowej zaś po południu posiedzenia sądu; ten sposób budowania przejęli chrześcijanie (stąd popularne skojarzenie bazyliki z kościołem). 
  • begardzi – ruch religijny uznawany przez oficjalny Kościół za herezję z racji dystansu wobec panującego wyznania, istniejący między XIII a XV w.; stowarzyszenie begardów posiadało męski charakter. 
  • beginki – kobiecy ruch religijny i społeczny; członkinie tworzyły stowarzyszenie prowadząc działalność charytatywną, dobroczynną; początkowo mogły wstępować tam tylko osoby niezamężne; ruch zrodził się w XII w. we Flandrii, rozszerzył działalność na inne kraje; ich odpowiednikiem męskim byli begardzi; rozgromiony przez inkwizycję w XIV i XV w. 
  • beneficjum –
    1. w wiekach średnich wynagradzanie wasala przez seniora najczęściej w formie ziemi, uwarunkowane wypełnieniem określonych obowiązków;
    2. w Kościele katolickim urząd, funkcja, z którą związane są dochody;     
  • bezkrólewie – okres między śmiercią monarchy a wyłonieniem (wyborem) jego następcy czy wstąpieniem na tron prawomocnego dziedzica, w dawnej Polsce czas mierzony od śmierci króla do elekcji kolejnego (od 1573); 
  • biali – umowne określenie umiarkowanych konspiratorów, działających w latach 1861-63, z czasem stworzyli formację polityczną, zakładali kompromis z rządem rosyjskim (do momentu powstania styczniowego); odkładali na czas nieokreślony wybuch walki nie wierząc w jej sukces; na czele ugruntowania stali: Leopold Kronnenberg (bankier) i Andrzej Zamoyski (ziemianin); 
  • biczownicy – średniowieczny ruch religijny składający się z wędrujących grup pokutników biczujących się nawzajem; aktywny w XIII i XIV w.; Kościół dystansował się od b.; inna nazwa to flagelanci; 
  • biurokracja – aparat urzędniczy o charakterze zawodowo-profesjonalnym; pojawia się właściwie w każdym państwie, ale jego rozbudowa typowa jest dla systemów ściśle scentralizowanych (absolutyzm, realny socjalizm, faszyzm, autorytaryzm). 
  • Bizancjum – cesarstwo wschodnio-rzymskie powstałe po podziale państwa przez Teodozjusza Wielkiego w 395 r. n.e.; istniało do 1453, gdy jego resztki wraz ze stolicą Konstantynopolem opanowali Turcy osmańscy; nazwa wzięła się od greckiego miasta leżącego nad Bosforem, przechrzczonego i rozbudowanego przez Rzymian. 
  • blokada kontynentalna – „broń” ekonomiczna w postaci bojkotu handlu z Anglią, zainicjowana przez Napoleona Bonapartego w celu zniszczenia angielskiej gospodarki i zmuszenia Anglii do politycznej kapitulacji przed Francją; zapoczątkowana przez cesarza w listopadzie 1806 r. w zdobytym Berlinie; jej apogeum to lata 1807-1810. Blokada obejmowała kraje sprzymierzone bądź uzależnione od Francji; faktycznie nie była nigdy do końca szczelna – a tylko wtedy mogłaby odnieść sukces; przy okazji miała zapewnić gospodarczą dominację francuskiej burżuazji w Europie; uległa załamaniu wraz z kryzysem napoleońskiego imperium w 1812 r.; 
  • błąd majowy – określenie używane wobec postawy KPP (Komunistycznej Partii Polski) wobec zamachu majowego Józefa Piłsudskiego; partia poparła przewrót uważając gabinet Witosa za „faszystowski”; później partia uznała swoją postawę za błąd; 
  • bogomiłowie, bogomili – ruch społeczno-religijny zrodzony na Bałkanach, głównie w Bułgarii, w X w.; krytykował feudalne stosunki kościelne, posługiwał się utopijnymi hasłami komunistycznymi; uznany za herezję przez Kościoły: zachodni i wschodni; 
  • bojarzy – wyższa szlachta i magnateria na terenie Rusi; określenie to istniało do czasów panowania Piotra I; również na Litwie pojawił się ten termin jako określenie tamtejszej szlachty, funkcjonował do XVII w. włącznie;
    .
  • bojkot – zerwanie stosunków towarzyskich, gospodarczych, politycznych z określonym państwem, grupą czy osobą w celu wywarcia presji; nazwa bierze się od Anglika o nazwisku Boycott, administratora pewnego majątku w Irlandii, wobec którego zastosowano po raz pierwszy takowy nacisk; 
  • bolszewicy – odłam socjaldemokracji rosyjskiej popierający Włodzimierza Lenina, naturalnego lidera tej formacji; ukształtował się w latach 1900-1903; na zjeździe partii socjaldemokratycznej w Londynie w 1903 r. doszło do rozłamu na zwolenników linii Lenina nazwanych wbrew prawdzie „bolszewikami” (faktycznie pozostawali mniejszością) i „mienszewików” – przeciwników Lenina; stojący na gruncie ortodoksyjnego marksizmu; bolszewicy przejęli władzę w wyniku przewrotu w listopadzie (7 listopada) 1917; używano tej nazwy mówiąc o rosyjskich komunistach; 
  • branka – potoczna nazwa proskrypcyjnego – imiennego – poboru wyznaczonego przez Aleksandra Wielopolskiego na 14/15.01.1863 r., co miało zapobiec, przewidywanemu przez rosyjskie władze, powstaniu, uprzedzona młodzież w większości uniknęła poboru i w tydzień później wzięła udział w powstaniu (styczniowym); 
  • Breżniewa doktryna – doktryna radzieckiej polityki zagranicznej, sformułowana przez Leonida Breżniewa w 1968 r. po interwencji w Czechosłowacji, zakładająca ograniczoną suwerenność państw socjalistycznych, członków Układu Warszawskiego; dawała prawo interwencji innych państw socjalistycznych, w razie zagrożenia socjalizmu w państwach bloku wschodniego; 
  • Brianda-Kelloga pakt – pierwsze międzynarodowe porozumienie (27.08.1928 r., Paryż) zakładające wyrzeczenie się wojny jako narzędzia polityki zagranicznej; podpisało go (do wybuchu II wojny światowej) 75 państw; nazwa pochodzi od nazwisk pomysłodawców (dyplomatów Francji i USA). 
  • brygada – jednostka wojskowa o sile mniejszej od dywizji; najczęściej poniżej 10 tys. ludzi; w naszych dziejach formę brygad przybrały m.in. głośne legiony (w tym „1 brygada” Józefa Piłsudskiego), nie mówiąc o podobnych jednostkach w okresie II wojny światowej. 
  • bulla – uroczysty, oficjalny dokument papieski, cesarski czy królewski, choćby „Złota Bulla” Karola IV. 
  • burżuazja – określenie mieszczaństwa (pochodzące od francuskiego słowa burgois); najczęściej oznacza najzamożniejszą i najaktywniejszą część mieszczaństwa; w XVIII i XIX w. grupa ta była nośnikiem walki z absolutyzmem i feudalizmem, stąd określenia „rewolucje burżuazyjne” od angielskiej w XVII w. poczynając, przez francuską (1789-1799), wydarzenia Wiosny Ludów (1848-49) czy lutową w Rosji (1917).