Tematyka żydowska w kulturze.

Tematyka żydowska w kulturze. Swoją wypowiedź zilustruj odpowiednimi przykładami tekstów kultury.

Jest to temat rzeka. Bardzo szerokie zakreślenie problematyki sprawia, że możesz odwołać się do różnych dziedzin sztuki: filmu, teatru, muzyki; zwróć również uwagę, że temat nie precyzuje, czy chodzi o kulturę polską, a więc możesz swobodnie korzystać ze światowego dziedzictwa obejmującego problematykę żydowskiego społeczeństwa i kultury. Oczywiście, podstawą Twojej wypowiedzi powinny być teksty literackie, zarówno proza, jak i poezja. Aby dobrze przygotować tę prezentację, raczej nie ograniczaj się do XX wieku i zagadnienia Holocaustu, choć to właśnie ten temat narzuca się jako najważniejszy. Praca będzie znacznie bardziej interesująca, kiedy sięgniesz do wcześniejszej tradycji i kultury żydowskiej obecnej w literaturze, zastanowisz się nad stereotypem Żyda w literaturze i sztuce, czy też prześledzisz kontakty polsko-żydowskie na przykładzie kilku wybranych dzieł literackich.

 

Inne możliwe sformułowania tematu

• Obecność tradycji żydowskiej w kulturze. Zaprezentuj wybrane dzieła literackie i filmowe.
• Relacje polsko-żydowskie – odwołaj się do znanych Ci przykładów tekstów kultury.

 

Ramowy plan wypowiedzi

Określenie problemu

• Definicja problematyki żydowskiej.
• Określenie tekstów kultury, z których będziesz korzystać.

Kolejność prezentowanych argumentów

• Stereotyp Żyda i żydostwa w literaturze XIX wieku.
• Asymilacja kultury polskiej i żydowskiej w dwudziestoleciu międzywojennym.
• Holocaust w literaturze.
• Literatura „kultur odchodzących”.
• Problematyka żydowska w poezji polskiej i żydowskiej.
• Obraz Żydów w filmie, musicalu, teatrze.

Wnioski

• Rozbicie problematyki żydowskiej na dwa nurty: Holocaustu i „kultur odchodzących”.
• Diaspora jako czynnik popularyzacji kultury żydowskiej na świecie.

 

Strategie wstępu

Wariant 1

Co to znaczy „problematyka żydowska”?

Przez termin „problematyka żydowska” można rozumieć zarówno wszystko to, co związane jest z życiem narodu żydowskiego, jego kulturą i tradycją religijną, jak też skomplikowane zagadnienie relacji Żydów z innymi narodami. Oczywiście, weźmiesz głównie pod uwagę przedstawienie tej tematyki w literaturze i kulturze polskiej. Warto też wprowadzić rozróżnienie na literaturę pisaną przez Polaków i literaturę twórców żydowskich, pisaną w jidysz, języku ukształtowanym przez Żydów w diasporze w Europie Wschodniej. Szczególnego omówienia będzie domagał się problem holocaustu, czyli ludobójstwa Żydów podczas II wojny światowej; temat, który nadal powraca w dziełach literackich i filmowych i domaga się ciągle rozliczenia.

Wariant 2

Żydzi i inne narody – stereotypy i ich burzenie

Warto już na początku uświadomić sobie, że problematyka żydowska, ze względu na specyficzną sytuację narodu izraelskiego przez niemal dwa tysiące lat, weszła na stale do kultury i sztuki różnych narodów. Zwłaszcza w literaturze i kulturze polskiej motywy żydowskie są mocno zaakcentowane. Trzeba podkreślić, że kultura polska i żydowska przenikały się w znacznym stopniu do czasów II wojny światowej, współtworząc ciekawą, acz nie zawsze harmonijną całość. Warto przyjrzeć się stereotypom postaci Żyda tworzonym zwłaszcza przez literaturę, stosunkowi Polaków do kwestii żydowskiej, problemowi antysemityzmu i jego demaskowania. Kultura żydowska odcisnęła trwałe piętno nie tylko na kulturze polskiej, ale jej motywy są żywo obecne na przykład w kinie i prozie amerykańskiej.

 

Strategie rozwinięcia

Literacki stereotyp Żyda

Samo słowo „żyd” przez długi czas nie było określeniem obojętnym, lecz niosło znaczenia pejoratywne (zresztą, jest tak, niestety, do dzisiaj w pewnych kręgach). Złożyły się na to konfliktowe relacje między chrześcijaństwem a judaizmem, sięgające średniowiecza. Już w Lamencie świętokrzyskim mamy ukazaną postać „niewiernego Żydowina”, czyli oprawcy Jezusa. Motyw ten skontrastowany z cierpieniem ukrzyżowanego i bólem jego matki ukazuje Żydów w szczególnie negatywnym świetle, jako morderców Chrystusa. Takie przeciwstawienie ułatwia zapomnienie o oczywistym fakcie, że Jezus i Maryja również należeli do narodu Izraela.
Niestety, również nasz wielki realista, Bolesław Prus ukazywał często Żydów schematycznie i stereotypowo. Na przykład w Kamizelce trzecioplanowa postać Żydka handlarza, od którego narrator kupuje rzeczy po zmarłej rodzinie, staje się symbolem interesowności, która jaskrawo kontrastuje z czystą i pełną poświęcenia miłością żony do męża.

Głos w sprawie tolerancji

Pięknym przykładem obrony spolonizowanych Żydów i walki ze stereotypami jest nowela Marii Konopnickiej Mendel Gdański. Autorka ukazuje postać Mendla, jako spokojnego i uczciwego człowieka, zżytego z Warszawą i starającego się wychować swego wnuka na uczciwego człowieka. Harmonijna symbioza polsko-żydowska zostaje jednak zburzona przez antysemickie rozruchy. Krzywdzą one starego Mendla, odbierają mu wiarę w sens pracy i życia, niszczą jego miłość do miasta, które ukochał. Autorka sięga jednak głębiej, próbując zdefiniować źródła nietolerancji: zawiść, frustracja, ciemnota, alkoholizm domagają się łatwego kozła ofiarnego, którym często stają się przedstawiciele mniejszości narodowej. W tym samym czasie problematyką tą zajęła się także Eliza Orzeszkowa w artykule: O Żydach i kwestii żydowskiej.

Żydzi i Polacy w dwudziestoleciu międzywojennym

Był to okres harmonijnej, jak nigdy dotąd i jak nigdy później, egzystencji kultury żydowskiej i polskiej. Obydwie nacje współistniały ze sobą, tworząc znakomite dzieła kultury i literatury. Wielu sławnych poetów Skamandra, jak na przykład Julian Tuwim, czy Antoni Słonimski, przyznawało się otwarcie do swoich żydowskich korzeni. Tuwim w tekstach publicystycznych walczył o prawa tak zwanych Żydów polskich. Byli to często spolonizowani Izraelici, związani bardziej z własną tradycją, niż z ortodoksyjną religią judaistyczną, otwarci na nowe nurty, stanowiący znaczną część polskiej inteligencji. Niektórzy z nich, jak na przykład Antoni Słonimski dostrzegali narastający w latach trzydziestych antysemityzm i rozdźwięk między narodem polskim i żydowskim.

Już nie ma tych miasteczek, gdzie szewc był poetą,
Zegarmistrz filozofem, fryzjer trubadurem
(…)
Nie ma już tych miasteczek, przeminęły cieniem
I cieniem kłaść się będzie między nasze słowa
Nim się zbliżą bratersko i złączą od nowa
Dwa narody tym samym karmione cierpieniem

Drohobycz – czas zastygły

Jednym z największych prozaików dwudziestolecia był Bruno Schulz, który w swoich Sklepach cynamonowych pozostawił nam obraz kresowego żydowskiego miasteczka, obraz namalowany w poetyce surrealizmu. Wizja świata Schulza jest głęboko zakorzeniona w biblijnych mitach i żydowskiej mistyce. Świadczy o tym zwłaszcza postać ojca – kupca bławatnego, który jednakże w poetyckiej prozie autora przybiera postacie biblijnego patriarchy Mojżesza, proroka, czy też Hioba wadzącego się z Bogiem. Czas metamorfoz, utrwalony w Sklepach… był rzeczywiście czasem przemian, gdy w senną rzeczywistość żydowskich mieścin przenikała nowa, drapieżna cywilizacja kapitalizmu. W książce Schulza wielką rolę odgrywa też Księga życia, która jako żywo przypomina Biblię, ze wszystkimi znaczeniami przypisywanymi jej przez Żydów – to księga Objawienia, Prawdy, transcendentnego poznania. Trzeba również wspomnieć, że widoczny antyfeminizm Schulza, jego lęk przed kobietą – uosobieniem materii i niszczycielki ducha – ma swoje przyczyny w patriarchalnym porządku żydowskiej społeczności.

Tematykę żydowską, codzienne życie zarówno biedoty, jak i klasy mieszczańskiej, często ukazane w sposób karykaturalny, przedstawiają rysunki Schulza. Twórczość tego artysty często zestawia się z dziełami innego malarza pochodzenia żydowskiego, surrealisty, który osiągnął światową sławę – Marca Chagalla. Obrazy Chagalla, tak jak impresje literackie Schulza, wskrzeszają świat zapomnianych, już nieistniejących, a niegdyś tak malowniczych żydowskich miasteczek gdzieś w Rosji czy na polskich kresach.

Sztukmistrz z Warszawy

Pisząc o kulturze i problematyce żydowskiej, trzeba koniecznie wymienić nazwisko Isaaca Bashevisa Singera. Urodzony w 1904 roku w Radzyminie, młodość spędził w Warszawie, gdzie pracował jako dziennikarz i literat. Tłumaczył na jidysz wiele dzieł literatury ­światowej. W latach trzydziestych XX wieku wobec nasilających się represji antysemickich wyjechał do USA. Przez długi czas nie mógł się odnaleźć w nowej rzeczywistości, do końca życia czuł się związany z Polską, i właśnie do życia przedwojennej Warszawy powracał w swoich powieściach i opowiadaniach. W 1978 roku otrzymał literacką Nagrodę Nobla.

Na uwagę zasługuje jego opowiadanie Jentl, chłopiec z jesziwy. Bohaterką jest młoda żydowska dziewczyna, pragnąca za wszelką cenę wiedzy i wykształcenia. Jednak w społeczeństwie żydowskim do jesziwy, czyli szkoły, mogli uczęszczać tylko mężczyźni. Jentl w męskim przebraniu studiuje żydowską teologię, nawet miłość do Avigdora nie powstrzyma jej przed pragnieniem wiedzy. Nie chce ona przyjąć tradycyjnej roli żydowskiej żony, która sprowadza się do opieki nad domem i dziećmi.

Jednak najsłynniejszą powieścią Singera jest Sztukmistrz z Lublina. Jest to filozoficzna opowieść o losach żydowskiego magika, Jaszy Mazura, którego powikłane życie, oscylujące między hedonizmem a potrzebą głębokiej wiary zmusza do tragicznych wyborów. Jasza poświęca karierę, ukochaną kobietę i laicką swobodę życia dla powrotu do religii żydowskiej. Głęboka izraelska duchowość zwycięża…

Czas zagłady

Zagładę narodu żydowskiego, zaplanowaną i systematycznie realizowaną przez hitlerowców określa się mianem Holocaustu (całopalenie, ofiara całopalna). Ponieważ jednak ofiara jest składana zazwyczaj Bogu i ma czemuś służyć, nie jest to określenie do końca adekwatne, chociaż podkreśla przerażającą skalę dokonywanych wówczas mordów. Używane jest także inne określenie – szoah, co znaczy zagłada. Temat niespotykanego dotąd w cywilizacji europejskiej pogromu jednego narodu powraca na kartach literatury, wypełnia osobiste pamiętniki, staje się kanwą narracji filmowej.

Już Zofia Nałkowska w Medalionach zwróciła uwagę na fakt, że obozy koncentracyjne i ich mordercze wynalazki, jak komory gazowe i krematoria, były wymierzone głównie przeciwko Żydom. To właśnie więźniowie żydowscy byli najokrutniej traktowani, stanowili najniższą klasę w lagrze. Jedna z najbardziej wstrząsających scen opowiadań ukazuje, jak polskie dzieci, wychowane w obozie i nieznające innej rzeczywistości, bawią się w palenie Żydów. Czytelnika przeraża myśl, że te ofiary nazizmu będą już na stałe zakodowane myśleniem ukształtowanym przez ich katów. Efekty wypaczania myślenia ofiar przez niemiecką propagandę widoczne są w jednym z opowiadań pod tytułem Kobieta cmentarna. Polka, którą także dotknęła wojna, uważa, iż skoro Żydzi byli mordowani masowo w obozach, to widocznie zasłużyli sobie na taki los. Są to przykłady skażenia umysłów Polaków wszczepionym im przez propagandę faszystowską antysemityzmem.

Walka o godność umierania

Powstanie w getcie warszawskim w 1943 roku było ostatnią, straceńczą próbą nie tyle odzyskania wolności, co udowodnienia własnego człowieczeństwa przez ludzi, którym niemieckie zarządzenia tego odmówiły. Przerażający w swej szczerości obraz zmagań garstki ludzi, którymi dowodziła Żydowska Organizacja Bojowa, daje Hanna Krall w swym wywiadzie rzece z Markiem Edelmanem pod tytułem Zdążyć przed Panem Bogiem. Słynny kardiochirurg, jako lekarz starał się uratować każde istnienie ludzkie z transportów, wywożących Żydów do obozów pracy. Jego zadanie było tym trudniejsze, że sami Żydzi nie wierzyli w możliwość istnienia tak nieludzkiego zjawiska. Edelman wspomina potworny głód panujący w getcie, deformujący ludzkie ciała, ale także towarzyszące mu poczucie głębokiej więzi wspólnotowej i miłości. Walkę ŻOB-u interpretuje w ten sposób, że młodzi ludzie, pozostawieni przez resztę społeczeństwa samym sobie, woleli zginąć z bronią w ręku, niż bezwolnie iść na rzeź. Wspomnienia Edelmana są jednak nie tyle oskarżeniem, co wiernym zapisem faktów.

Oczami artysty

Władysław Szpilman po II wojnie był słynnym kompozytorem muzyki rozrywkowej i radiowcem. W autobiograficznej powieści Pianista wspomina swoje przeżycia podczas okupacji. Życie z początku toczy się niby normalnie, z czasem jednak represje niemieckie narastają, zagęszcza się atmosfera osaczenia i zagrożenia. Książka Szpilmana łamie stereotypy mówiące o złych Niemcach i szlachetnych Żydach, czy Polakach, na przykład ukrywającemu się Szpilmanowi życie ratuje jeden z niemieckich wojskowych, zakochany w muzyce. Muzyka ratuje życie Szpilmanowi, w najtrudniejszych chwilach pomaga przetrwać, zarabiać na życie w getcie, wreszcie nadawać transcendentalny sens istnieniu, odartemu przez okupantów z wszelkiego piękna.

Oczami dziewczynki

Książka Romy Ligockiej Dziewczynka w czerwonym płaszczyku, to niezwykła autobiografia, ukazująca koszmar, jaki przeżywali Żydzi podczas wojny, z perspektywy narratora dziecięcego. Ligocka jest pisarką, scenografką i malarką. Swoją książkę napisała po obejrzeniu słynnej Listy Schindlera Spielberga, w którym to filmie ujrzała siebie w małej dziewczynce z krakowskiego getta. Autorka odsłania, dotąd nieznany, punkt widzenia dziecka, które nie rozumie otaczającego je koszmaru, z bezwzględną szczerością obnaża wpływ traumatycznego dzieciństwa na swoje dalsze życie: obsesyjne lęki, nieumiejętność przeciwstawiania się światu, zaniżone poczucie własnej wartości, wreszcie uzależnienia – to pokłosie dramatycznych doświadczeń dzieciństwa.

Warto też zwrócić uwagę na malarstwo Romy Ligockiej. To obrazy ponure, przejmujące, których ciemna tonacja współgra ze smutkiem i przerażeniem obecnym w oczach portretowanych postaci. Typowe semickie rysy bohaterów jej obrazów, pojawiający się motyw księgi, symbole zagłady obecne w tle obrazów, łączą biblijną tradycję doświadczenia „rozproszenia” i traumę wojny.

Ślady pamięci

Ida Fink, pisarka izraelska pisząca po polsku, jest jedną z mniej znanych autorek piszących o Holocauście. Jej opowiadania, a także słuchowiska radiowe, m.in. Stół w sposób oszczędny i powściągliwy, bez emocji i patosu, opowiadają o ludziach zagrożonych, ściganych jak zwierzęta, bardzo ludzkich w swoich słabościach, ale mimo wszystko kurczowo i uparcie trzymających się życia. Jej bohaterowie, nawet wśród nędzy i upodlenia, udowadniają własną wielkość. W słuchowisku Stół mamy do czynienia z relacjami kilku ofiar, które przeżyły tak zwaną krwawą niedzielę zorganizowaną przez Gestapo w bliżej nieznanym mieście (Lwów?). Prokurator z zimną precyzją ustala fakty, interesują go na przykład wymiary stołu, za którym siedzieli hitlerowcy. Z jego „profesjonalizmem” kontrastuje emocjonalność wspomnień bohaterów. Każdy z nich, w momencie, gdy ważyło się jego życie, inaczej pamięta całą sytuację, dla każdego stół jest czymś innym, a jednak wszyscy wskazują bez zastanowienia na najbardziej okrutnego oprawcę – Kipera.

W oczach polskich poetów

Warto przytoczyć dwa wiersze, będące apoteozą cierpienia i męczeństwa Żydów, a także oskarżeniem świata o obojętność wobec gehenny narodu izraelskiego. Jeden z nich, to dobrze znany Campo di Fiori Czesława Miłosza, w którym noblista porównuje spłonięcie na stosie Giordana Bruna i pacyfikację getta warszawskiego. Obnaża gorzką prawdę o tym, iż współcześni są często ślepi i obojętni wobec dziejącej się martyrologii, a ludzie ocalający najwyższe wartości humanistyczne, giną bezimiennie; ich ofiara zostaje zrozumiana dopiero przez późniejszą historię.

Kolejny utwór to Ballady i romanse Władysława Broniewskiego. W sytuacji na poły fantastycznej ukazuje on równoczesną śmierć trzynastoletniej żydowskiej dziewczynki, Ryfki i Jezusa Chrystusa – oboje zostają rozstrzelani przez Niemców. Taka perspektywa zbliża sens ofiary odkupicielskiej i sens męczeństwa Żydów. I Chrystus, i Ryfka, zdają się bronić godności i wartości ludzkiego życia, wartości człowieczeństwa zanegowanej przez nazizm.

Holocaust w filmie

Andrzej Wajda, Korczak – jest to hołd złożony Januszowi Korczakowi, jako wybitnemu pedagogowi, ale i człowiekowi. Wajda ukazuje Korczaka jako osobę, której powołaniem życiowym była opieka nad żydowskimi, ale i polskimi dziećmi – ich wychowaniem i kształtowaniem. Jednak rację jego istnienia stanowiła bezwarunkowa miłość do dzieci, miłość niepozwalająca szukać ocalenia dla siebie, zmuszająca do udania się z domu przy Krochmalnej w ostatnią, tragiczną drogę ze swoimi wychowankami.

Agnieszka Holland, Europa, Europa – film ukazuje skomplikowane losy Żydów na przykładzie jednostkowego losu Salomona Perela, który gra samego siebie. Tragiczne losy wiodły żydowskiego chłopca z Polski na Kresy i do Rosji, gdzie dostał się pod wpływy ideologii komunistycznej. Paradoksalnym zrządzeniem losu wzięty do niewoli przez Niemców, został uznany za aryjczyka i wcielony do Hitlerjugend… Film pokazuje problemy i pytania związane z własną tożsamością jako Żyda oraz Europejczyka.

Roberto Benigni, Życie jest piękne – niebanalny film, w którym naczelną wartością staje się ocalenie czystości i niewinności dziecka. Jego ojciec, żydowski księgarz, chcąc uchronić dziecko przed koszmarem obozu, przedstawia mu całą tamtejszą rzeczywistość, jako swoistą zabawę, grę, w której nagrodą ma być czołg. Śmiech ocala w tym filmie w sensie przenośnym i dosłownym. Dzięki staraniom ojca, jego synek jako jedyny, pozostaje przy życiu, i wychodząc z opustoszałego lagru, spotyka jadącego na czołgu Amerykanina z alianckiej armii.

Radu Mihaileanu, Pociąg nadziei – nikt wcześniej nie przedstawił problematyki Holocaustu w konwencji czarnej komedii. W małym żydowskim miasteczku ludzie postanawiają nie czekać na wywóz do obozu, ale porwać pociąg i w przebraniu Niemców dojechać do Palestyny. Pociąg widmo wbrew wszelkiej logice jedzie przez Europę, filozofującym Żydom udaje się za każdym razem oszukiwać niemieckie patrole, opatrzność czuwa nad nimi, zdążają ku stacji Ocalenie…

Początek Andrzeja Szczypiorskiego

To ważna książka, ukazująca na podstawie losów kilku postaci na przestrzeni XX wieku pogmatwane losy polskich Żydów i ich tożsamości. Szczypiorski ukazuje, iż równie tragiczny, jak czasy okupacji, był dla polskich Żydów był marzec 1968 roku. Autor stawia dość kontrowersyjną tezę, że hitleryzm, a później komunizm przyczyniły się do rozbicia jednego dotąd narodu, niszcząc bezpowrotnie jego żydowską część. Autor szuka też źródeł antysemityzmu, zadając pytania: co to znaczy być Żydem? Co to znaczy być Polakiem? Początek obala wiele polskich mitów narodowych, a także stereotypów dotyczących różnych nacji: Niemców, Żydów, Polaków.

Musicale i szmoncesy

Problematyka żydowska to jednak nie tylko Holocaust. To cała bogata i barwna kultura, skrząca się humorem, roztańczona w rytm klezmerskiej muzyki. Dlatego też w oparciu o motywy kultury żydowskiej powstało wiele musicali. Ogólnoświatową sławę zdobył Skrzypek na dachu z tekstem Szałoma Alejchema. Opowiada on o Tewim Mleczarzu, religijnym i pełnym radości Żydzie, który musi konfrontować swoją wiarę i przywiązanie do tradycji z nowoczesnymi czasami. Zawsze jednak wiara i przekonanie o boskim porządku niesie mu pocieszenie i optymizm. Nawet, gdy mieszkańcy Anatewki, zgodnie z carskim ukazem muszą emigrować w nieznane.

Kolejny słynny musical to Jentl z 1978 roku. Wyreżyserowany przez Barbrę Streisand, która odegrała tu również główną rolę, opierał się na prozie Singera, i ze względu na swa sławę został sfilmowany. Dylematy żydowskiej dziewczyny, pragnącej niezależności i wiedzy, okazały się niespodziewanie niezwykle aktualne w dobie rozkwitającego feminizmu.

Specyficzne dla żydowskiej kultury, acz chętnie opowiadane sobie przez inne narody, są tzw. szmoncesy, czyli narracyjne opowieści, z niespodziewaną puentą, zaskakujące zmysłem obserwacji i abstrakcyjnym poczuciem humoru. Mistrzem tychże był rabi Nachman z Bracławia, cadyk, uznany za świętego, oryginalny teolog żydowskiego chasydyzmu w Polsce.

 

Strategie zakończenia

• Zwróć uwagę, że problematyka żydowska w kulturze dopiero w wieku XX zyskała autonomiczne miejsce. Nastąpiła ewolucja i przewartościowanie tej tematyki – od negatywnego stereotypu Żyda i religii żydowskiej w kulturze dawniejszej do fascynacji odmiennością kulturową i religijną, chęci poznania specyfiki tej kultury we współczesności. Jako przyczynę można, oczywiście, podać obecność przedstawicieli narodu żydowskiego we wszystkich ważniejszych nurtach kulturotwórczych Europy i Ameryki.

• Daje się zauważyć, że w literaturze i filmie tematyka żydowska rozdziela się na dwa nurty. Pierwszy– to nurt Holocaustu i moralnego rozliczenia się z czasem pogardy. Drugi – to próba wskrzeszenia czasu minionego, próba zatrzymania w kadrze barwnej i oryginalnej przeszłości żydowskich miasteczek. Obydwa te nurty łączy pytanie o granice tożsamości narodowej i religijnej, wyzwaniem jest znalezienie wspólnego mianownika między hermetyczną tradycją a otwarciem na nowoczesny świat.

 

Pytania do dyskusji

Jacy współcześni pisarze „kultur odchodzących” nawiązują do tematyki żydowskiej?

Proponowana odpowiedź
Jednym z takich pisarzy jest Julian Stryjkowski. Inspirują go dzieje kultury żydowskiej w tradycyjnym, historycznym kształcie. Można tu wymienić takie powieści, jak „Głosy w ciemności, Austeria, Sen Azrila. Ich akcja rozgrywa się w małych miasteczkach galicyjskich na początku XX wieku. Stryjkowskiego interesuje przede wszystkim sfera obyczajowa i religijna, zanikające więzi z tradycją, będące wynikiem zmian cywilizacyjnych XX wieku. Można też przytoczyć Zmierzch i poranki Piotra Szewca, w których autor odtwarza jeden dzień z życia zwykłego, dawnego żydowskiego miasteczka. Jest to świat miniony, ale zarazem pełen magii i cudowności.

Jakie imprezy kulturalne, poświęcone tematyce żydowskiej, mógłbyś wymienić?

Proponowana odpowiedź
Najważniejsza z nich to, oczywiście, Festiwal Kultury Żydowskiej w Krakowie, impreza literacko-muzyczna, organizowana od 15 lat w krakowskiej dzielnicy Kazimierz. Folklorowi żydowskiemu jest również poświęcony Festiwal Czterech Kultur. Ostatnio duży rozgłos zyskała zorganizowana w stolicy Warszawa Singera – hołd złożony twórczości wybitnego noblisty, a jednocześnie próba wskrzeszenia kolorytu secesyjnej Warszawy.

Bibliografia

Literatura

• Bolesław Prus, Lalka
• Maria Konopnicka, Mendel Gdański
• Bruno Schulz, Sklepy cynamonowe
• Zofia Nałkowska, Medaliony
• Hanna Krall, Zdążyć przed Panem Bogiem
• Andrzej Szczypiorski, Początek
• Władysław Szpilman, Pianista
• Roma Ligocka, Dziewczynka w czerwonym płaszczyku
• Ida Fink, Ślady
• Szołem Alejchem, Skrzypek na dachu
• Henryk Halkowski, Opowieści rabina Nachmana z Bracławia

Film

• Steven Spielberg, Lista Schindlera
• Andrzej Wajda, Korczak
• Agnieszka Holland, Europa, Europa
• Roberto Benigni, Życie jest piękne
• Radu Mihaileanu, Pociąg życia