Za panowania Ludwika XVI (1774-1792) nastąpił we Francji kryzys gospodarczy i polityczny. Licząc na to, iż uzyska potrzebne uchwały podatkowe, król zwołał Stany Generalne (po raz pierwszy od 1614 r.).

  • 5 maja 1789 r. uroczyście otworzono Stany Generalne, a miesiąc później przedstawiciele stanu trzeciego ogłosili się przedstawicielstwem całego narodu – Zgromadzeniem Narodowym.
  • 4 lipca król wyraził zgodę na wspólne obrady deputowanych wszystkich stanów, a Zgromadzenie Narodowe przekształciło się w Narodowe Zgromadzenie Ustawodawcze – Konstytuantę.
  • 14 lipca 1789 r. lud paryski zdobył i zburzył Bastylię. Rozruchy miały miejsce również na prowincji.
  • Pod wrażeniem tych wydarzeń Konstytuanta 4-5 sierpnia przeprowadziła reformy – zniosła przywileje stanowe, dziesięciny, resztkę poddaństwa osobistego.
  • 26 sierpnia 1789 r. Zgromadzenie Ustawodawcze uchwaliło Deklarację Praw Człowieka i Obywatela, zawierającą zasady, na których miała się oprzeć konstytucja. Deklaracja uznawała za naturalne prawa człowieka: wolność, własność, braterstwo – Głosiła suwerenność ludu, równość obywateli wobec prawa, tolerancję religijną, swobodę słowa i prasy.

 

Reformy Konstytuanty i Konstytucja 1791 r.

Jeszcze przed uchwaleniem konstytucji Konstytuanta podjęła szereg reform.

  • Zlikwidowała cła wewnętrzne i dotychczasowy ustrój cechowy.
  • Przeprowadziła nowy podział administracyjny kraju, zamiast dotychczasowych prowincji, powstały 83 departamenty.
  • Wprowadziła jednolity dziesiętny system miar i wag (system metryczny).
  • Uchwalono konstytucję cywilną dla kleru, która znosiła zakazy i podporządkowała duchowieństwo władzom państwowym.

3 września 1791 r. uchwalono konstytucję. Nie realizowała ona jednak głoszonej zasady równości.

  • Prawa wyborcze przyznano obywatelom płacącym określonej wysokości podatki.
  • Jeszcze wyższy cenzus majątkowy zastosowano do tych, którzy mogli być wybierani.
  • Władza prawodawcza znalazła się w ręku wybieranego co dwa lata Zgromadzenia Prawodawczego.
  • Władzę wykonawczą pozostawiono królowi.

W ten sposób Francja stała się monarchią konstytucyjną. Władzę w niej sprawowała burżuazja i posiadacze ziemscy.

 

Upadek monarchii

I października 1791 r. zebrało się Zgromadzenie Prawodawcze – Legislatywa.
Byli w niej reprezentowani:

  • umiarkowani monarchiści (stojący na gruncie konstytucji 1791 r.),
  • umiarkowani republikanie – żyrondyści (od departamentu Gironde) zwolennicy republiki burżuazyjnej,
  • radykałowie – górale (od górnych ławek zajmowanych w sali obrad) – zwolennicy republiki ludowej.

Działały kluby polityczne – jakobini (skupiający żyrondystów i górali) przewodził im Maksymilian Robespierre i kordelierzy – bardziej radykalny klub, skupiający lud paryski, a zwłaszcza radykałów – sankilstów. Przewodził im Jean-Paul Marat i Georges Danton.

W 1792 r. wybuchła wojna Francji z Austrią. Doszło do niej na skutek działań politycznych arystokracji francuskiej, która po 1789 r. znalazła się na emigracji oraz próbom nawiązania przez dwór królewski kontaktów z Habsburgami, w celu przywrócenia starego porządku. Wkrótce do wojny przyłączyły się Prusy. Wojska francuskie ponosiły klęski. Król, którego podejrzewano o zdradę został aresztowany i zdetronizowany.

O przyszłym ustroju Francji miało zdecydować nowe zgromadzenie narodowe – Konwent, do którego wybory odbyły się po raz pierwszy w drodze powszechnego głosowania. 21 września 1792 r. Konwent, na wniosek jakobinów uchwalił zniesienie monarchii i ustanowienie republiki 21 stycznia 1793 r.

Konwent zdecydował, że król jest winien zdrady narodu i skazał go na śmierć.

 

Pierwsza koalicja antyfrancuska i dyktatura jakobinów

Na wieść o zgilotynowaniu Ludwika XVI i jego rodziny, powstała koalicja przeciw rewolucyjnej Francji.

  • W tej sytuacji 5 kwietnia 1793 r. utworzono Komitet Ocalenia Publicznego, który stał się właściwym rządem Francji.
  • 2 czerwca 1793 r. jakobini dokonali przewrotu i aresztowali przywódców żyrondystów w Konwencie.
  • Opanowany przez nich Konwent uchwalił 24 czerwca 1793 r. nową konstytucję – tzw. jakobińską. Wprowadzała ona ustrój republikański, po raz pierwszy w dziejach Europy przyznała powszechne prawo wyborcze (czynne i bierne) oraz powszechne nauczanie. Konstytucja została przyjęta przez referendum, lecz nie weszła w życie (ze względu na krótkotrwałość rządów jakobinów).
  • Jakobiński Komitet Ocalenia Publicznego, na którego czele stał Robespierre wprowadził terror. Śmiercią karano wszystkich uznanych za wrogów ludu. Dla przyspieszenia postępowania sądowego powołano Trybunał Rewolucyjny w Paryżu, a na prowincji komisje specjalne.
  • Jakobini prowadzili również walkę z Kościołem. Oddzielono go całkowicie od państwa, wprowadzono nowy republikański kalendarz – miesiące miały nowe nazwy, podzielono je na dekady, propagowano kult rozumu. Zreorganizowano armię – ogłoszono masowy pobór wszystkich mężczyzn w wieku 18 do 25 lat. W sierpniu 1793 r. armia francuska liczyła już prawie milion ludzi. Pokonała przeciwnika i zajęła Belgię, Holandię i ziemie aż do Renu.
  • W 1794 r. zapanował wielki terror. Konwent wydał dekret, na mocy którego oskarżeni nie mieli prawa posiadać obrońców, posiedzenia Trybunału Rewolucyjnego mogły się odbywać bez świadków. Istniały tylko dwa wyroki – kara śmierci lub uniewinnienie.

 

Schyłek rewolucji

Terror jakobiński spotkał się z niezadowoleniem praktycznie całego społeczeństwa francuskiego.

  • • 27 lipca 1794 r. przeciwnicy Robespierre’a w Konwencie dokonali przewrotu. Robespierre i dwudziestu jeden współpracowników zostało osądzonych i zgilotynowanych. Wszczął się z kolei terror skierowany przeciw jakobinom.
  • W 1795 r. Konwent uchwalił nową konstytucję.
    • Władzę prawodawczą otrzymał parlament, złożony z 2 izb: Rady Pięciuset – wysuwającej projekty ustaw i Rady Starszych – nadającej im moc prawną.
    • Prawo wyborcze ograniczano tylko dla ludności z wysokim cenzusem majątkowym.
    • Władza wykonawcza należała do Dyrektoriatu – składającego się z pięciu członków, zatwierdzonych przez Radę Starszych.

 

Datownik

1774-1792 – panowanie Ludwika XVI
9 lipca 1789 – zwołanie Konstytuanty
14 lipca 1789 – zburzenie Bastylii
26 sierpnia 1789 – Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela
1791 – uchwalenie konstytucji
1792 – wybuch wojny z Austrią i Prusami
1792 – detronizacja Ludwika XVI
1793 – I koalicja antyfrancuska
1793 – Komitet Ocalenia Publicznego, dyktatura jakobinów
24 czerwca 1793 – konstytucja republikańska (jakobińska)
1794 – „wielki terror”
27 lipca 1794 – przewrót 9 Thermidora 1795 – uchwalenie nowej konstytucji (thermidoriańskiej)
1795–1799 – Dyrektoriat