Młoda Polska – ważne daty

Lata 1890-1900

Już od roku 1880 można dostrzec krytykę programu pozytywistycznego i narastanie nowych, modernistycznych tendencji w sztuce. W prasie ukazują się ostre polemiki związane z założeniami ideowymi literatury i sztuki. Powstają pisma, które propagują nowe tendencje artystyczne, wśród nich wychodzące od roku 1887 warszawskie Życie, redagowane przez Zenona Przesmyckiego. W roku 1891 ukazuje się pierwszy tomik poezji Kazimierza Przerwy-Tetmajera, debiutują również mniej znani poeci: Franciszek Henryk Nowicki i Andrzej Niemojewski, toteż tę właśnie datę umownie przyjmuje się za początek Młodej Polski. W literaturze pierwszego okresu dominują nastroje dekadenckie i katastroficzne, związane ze zbliżającym się czasem przełomu wieków – panuje atmosfera melancholii, smutku, przygnębienia. Dominujące nurty artystyczne tego okresu to impresjonizm, symbolizm i naturalizm.

Historia

• 1890 r.: pierwsza manifestacja pierwszomajowa.
• 1892 r.: powstanie PPS.
• 1893 r.: powstanie SDKP;
  przekształcenie Ligi Polskiej w Ligę Narodową.
• 1894 r.: powstanie Hakaty w zaborze pruskim; z
  założenie pisma Robotnik, organu PPS, pod redakcją Józefa Piłsudskiego.
• 1895 r.: powstanie Stronnictwa Ludowego w Galicji.
• 1897 r.: powstanie Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego (endecji) w zaborze rosyjskim.
• 1900 r.: przekształcenie SDKP w SDKPiL;
  utworzenie III Proletariatu.

Literatura

• 1890 r.: wydanie książkowe Lalki Bolesława Prusa; Jan Kasprowicz, mesjada Chrystus.
• 1891 r.: Henryk Sienkiewicz, Bez dogmatu;
  Antoni Sygietyński, Wysadzony z siodła;
  Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Poezje – seria I;
  Stanisław Witkiewicz, Na przełęczy;
  Stefan Żeromski, Siłaczka.
• 1893 r.: Sienkiewicz pisze Rodzinę Połanieckich;
  Gabriela Zapolska, Menażeria ludzka.
• 1894 r.: Adam Asnyk, Nad głębiami;
  Jan Kasprowicz, Anima lachrymans; wydanie książkowe Emancypantek Prusa;
  Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Poezje – seria II;
  Stefan Żeromski, Doktor Piotr, Mogiła.
• 1895 r.: Stanisław Przybyszewski, Homo sapiens; Stefan Żeromski, Rozdzióbią nas kruki, wrony…
• 1896 r.: Henryk Sienkiewicz, Quo vadis; Bolesław Prus, Faraon; Władysław Stanisław Reymont, Komediantka;
  Gabriela Zapolska, Żabusia.
• 1898 r.: Wacław Berent, Fachowiec; Artur Górski pod pseudonimem Quasimodo, cykl artykułów pt. Młoda Polska na łamach krakowskiego Życia;
  Jan Kasprowicz, tom Krzak dzikiej róży;
  Stanisław Wyspiański, Warszawianka; Stefan Żeromski, Syzyfowe prace.
• 1899 r.: Jan August Kisielewski, Karykatury, W sieci;
  Stanisław Przybyszewski, Dzieci szatana – wydanie polskie, Confiteor i O „nową” sztukę;
  Władysław S. Reymont, Ziemia obiecana;
  Stanisław Wyspiański, Lelewel.
• 1900 r.: Henryk Sienkiewicz, Krzyżacy;
  Stefan Żeromski, Ludzie bezdomni.

Literatura

• 1890 r.: wydanie książkowe Lalki Bolesława Prusa; Jan Kasprowicz, mesjada Chrystus.
• 1891 r.: Henryk Sienkiewicz, Bez dogmatu; Antoni Sygietyński, Wysadzony z siodła; Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Poezje – seria I; Stanisław Witkiewicz, Na przełęczy; Stefan Żeromski, Siłaczka.
• 1893 r.: Sienkiewicz pisze Rodzinę Połanieckich; Gabriela Zapolska, Menażeria ludzka.
• 1894 r.: Adam Asnyk, Nad głębiami; Jan Kasprowicz, Anima lachrymans; wydanie książkowe Emancypantek Prusa; Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Poezje – seria II; Stefan Żeromski, Doktor Piotr, Mogiła.
• 1895r.: Stanisław Przybyszewski, Homo sapiens; Stefan Żeromski, Rozdzióbią nas kruki, wrony…
• 1896 r.: Henryk Sienkiewicz, Quo vadis; Bolesław Prus, Faraon; Władysław Stanisław Reymont, Komediantka; Gabriela Zapolska, Żabusia.
• 1898 r.: Wacław Berent, Fachowiec; Artur Górski pod pseudonimem Quasimodo, cykl artykułów pt. Młoda Polska na łamach krakowskiego Życia; Jan Kasprowicz, tom Krzak dzikiej róży; Stanisław Wyspiański, Warszawianka; Stefan Żeromski, Syzyfowe prace.
• 1899 r.: Jan August Kisielewski, Karykatury, W sieci; Stanisław Przybyszewski, Dzieci szatana – wydanie polskie, Confiteor i O „nową” sztukę; Władysław S. Reymont, Ziemia obiecana; Stanisław Wyspiański, Lelewel.
• 1900 r.: Henryk Sienkiewicz, Krzyżacy; Stefan Żeromski, Ludzie bezdomni.

Cywilizacja, nauka, sztuka, publicystyka

• 1887 r.: powstanie Życia warszawskiego.
• 1890 r.: przewiezienie zwłok Adama Mickiewicza na Wawel.
• 1892 r.: Władysław Podkowiński, W ogrodzie.
• 1893 r.: Leon Wyczółkowski, Orka i Kopanie buraków;
  objęcie kierownictwa teatru krakowskiego przez Tadeusza Pawlikowskiego.
• 1894 r.: Powszechna Wystawa Krajowa we Lwowie; tramwaje elektryczne we Lwowie;
  Jacek Malczewski, Melancholia;
  Władysław Podkowiński, Szał uniesień.
• 1895 r.: Stanisław Wyspiański, polichromia kościoła Franciszkanów w Krakowie;
  Jacek Malczewski, Błędne koło.
• 1896 r.: w Krakowie założenie Krytyki;
  pierwsze pokazy kinematografii w Krakowie, Warszawie i Lwowie;
  Józef Chełmoński, Orka i Burza.
• 1897 r.: założenie Życia krakowskiego.
• 1898 r.: odsłonięcie pomników Adama Mickiewicza w Warszawie i Krakowie w setną rocznicę urodzin wieszcza.
• 1900 r.: jubileusz Henryka Sienkiewicza; otwarcie gmachu Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie.

Lata 1901-1918

Około roku 1900 daje się zaobserwować zmiana nastroju i tematyki twórczości młodopolskiej. Minął budzący niepokoje przełom wieków, a wraz z nim nastroje dekadenckie i katastroficzne. Literatura jest coraz bardziej zaangażowana w problematykę społeczną i polityczną; wpływ na to mają między innymi wydarzenia roku 1905. Zmierza do wyrobienia w odbiorcy postawy obywatelskiej, co wiąże się z rosnącymi nadziejami na odzyskanie niepodległości. Rozwija się działalność publicystyczna. Dominujące nurty artystyczne tego okresu to: neoklasycyzm, związany z działalnością założonego w roku 1911 przez Ludwika Hieronima Morstina czasopisma Museion, franciszkanizm, reprezentowany przez twórczość Leopolda Staffa i Jana Kasprowicza oraz ekspresjonizm. Rok 1919, czyli zakończenie pierwszej wojny światowej i odzyskanie przez Polskę niepodległości, umownie zamyka okres modernizmu.

Historia

• 1901 r.: strajk szkolny we Wrześni w zaborze pruskim.
• 1904 r.: mobilizacja w zaborze rosyjskim w związku z wojną rosyjsko-japońską;
  wizyta Mikołaja II w Warszawie;
  historia wozu Drzymały.
• 1905 r.: strajk powszechny i strajk szkolny w zaborze rosyjskim;
  utworzenie Organizacji Bojowej PPS;
  zamach Stanisława Okrzei na cyrkuł rosyjski w Warszawie; procesy i egzekucje socjalistów;
  rewolucja w Rosji i zaborze rosyjskim.
• 1906 r.: rozłam w PPS na PPS-Lewicę i PPS-Frakcję Rewolucyjną;
  „krwawa środa” w Warszawie i innych miastach zaboru rosyjskiego.
• 1907 r.: upadek rewolucji w zaborze rosyjskim; proces III Proletariatu.
• 1908 r.: założenie w Galicji tajnego Związku Walki Czynnej oraz podległych mu Związku Strzeleckiego i Strzelca.
• 1914 r.: powstanie Naczelnego Komitetu Narodowego oraz Legionów Polskich pod komendą Józefa Piłsudskiego; wymarsz I Brygady Strzelców Piłsudskiego z Galicji do zaboru rosyjskiego w celu wywołania tam powstania antyrosyjskiego;
  utworzenie w Warszawie z inicjatywy Piłsudskiego tajnej Polskiej Organizacji Wojskowej.
• 1915 r.: zajęcie Królestwa i Litwy przez wojska niemieckie i austro-węgierskie.
• 1916 r.: tak zwany Akt 5 listopada, manifest cesarzy Niemiec i Austrii o utworzeniu samodzielnego państwa polskiego pod protektoratem obu monarchii;
  utworzenie Tymczasowej Rady Stanu.
• 1917 r.: część I i III Brygady odmawia złożenia przysięgi Niemcom (tak zwany kryzys przysięgowy);
  uwięzienie Józefa Piłsudskiego w twierdzy w Magdeburgu.
• 1918 r.: unieważnienie przez Rosję Sowiecką traktatów rozbiorowych Polski zawartych przez władze carskie z Prusami i Austrią;
  utworzenie Tymczasowego Rządu Ludowego w Lublinie;
  Piłsudski wraca z Magdeburga do Warszawy i 11 listopada obejmuje władzę jako naczelny wódz, a 14 listopada jako naczelnik państwa.

Literatura

• 1901 r.: Stanisław Wyspiański, Wesele;
  Leopold Staff, tomik Sny o potędze – debiut poetycki.
• 1902 r.: Jan Kasprowicz, tom Ginącemu światu;
  Tadeusz Miciński, W mroku gwiazd.
• 1903 r.: Wacław Berent, Próchno;
  Karol Irzykowski, Pałuba;
  Stanisław Przybyszewski, Śnieg;
  Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Na skalnym Podhalu, część I;
  Stanisław Wyspiański, Wyzwolenie.
• 1904 r.: Eliza Orzeszkowa i Tadeusz Garbowski, Ad astra;
• Władysław S. Reymont, Chłopi, wydanie książkowe;
  Tadeusz Rittner, W małym domku;
  Stanisław Wyspiański, Noc listopadowa i Akropolis;
  Stefan Żeromski, Popioły;
  opublikowanie na łamach Chimery przez Zenona Przesmyckiego Miriama zapomnianej twórczości Norwida.
• 1905 r.: literacka Nagroda Nobla dla Henryka Sienkiewicza;
  Stefan Żeromski, Echa leśne i Sen o szpadzie.
• 1906 r.: Jan Kasprowicz, O bohaterskim koniu i walącym się domu.
• 1907 r.: Stanisław Witkiewicz, Z Tatr;
  Stanisław Wyspiański, Powrót Odysa i Sędziowie;
  Gabriela Zapolska, Moralność pani Dulskiej;
  Stefan Żeromski, Nokturn; zmarł Stanisław Wyspiański.
• 1908 r.: Stanisław Brzozowski, Płomienie;
  Andrzej Strug, Ludzie podziemni;
  Leopold Staff, tom Gałąź kwitnąca;
  Stefan Żeromski, Dzieje grzechu i Duma o hetmanie.
• 1909 r.: Stefan Żeromski, Róża.
• 1910 r.: Stanisław Brzozowski, Legenda Młodej Polski;
  Eliza Orzeszkowa, Gloria victis;
  Leopold Staff, tom Uśmiechy godzin;
  Andrzej Strug, Dzieje jednego pocisku;
  zmarły Eliza Orzeszkowa i Maria Konopnicka.
• 1911 r.: Wacław Berent, Ozimina;
  Henryk Sienkiewicz, W pustyni i w puszczy.
• 1912 r.: Bolesław Leśmian, Sad rozstajny – pierwszy zbiór wierszy;
  Stefan Żeromski, Uroda życia i Wierna rzeka;
  zmarł Bolesław Prus.
• 1913 r.: Tadeusz Boy-Żeleński, Słówka.
• 1916 r.: Jan Kasprowicz, Księga ubogich; zmarł Henryk Sienkiewicz.
• 1917 r.: Stanisław Przybyszewski, Krzyk.
• 1918 r.: Wacław Berent, Żywe kamienie;
  Stanisław Przybyszewski, Ekspresjonizm, Słowacki i „Genezis z Ducha”;
  Antoni Słonimski, Sonety; Leopold Staff, Tęcza łez i krwi;
  Julian Tuwim, Czyhanie na Boga.

Cywilizacja, nauka, sztuka, publicystyka

• 1901 r.: w Krakowie premiera Wesela Stanisława Wyspiańskiego;
  w Krakowie wystawienie Dziadów w inscenizacji Wyspiańskiego;
  otwarcie filharmonii w Warszawie;
  w Warszawie założenie Chimery, redagowanej przez Zenona Przesmyckiego Miriama.
• 1902 r.: otwarcie filharmonii we Lwowie;
  Jacek Malczewski, Anioł śmierci;
  Stanisław Wyspiański, Macierzyństwo.
• 1903 r.: uruchomienie elektrowni w Warszawie;
  wystawa malarstwa Edvarda Muncha w Warszawie;
  Feliks Nowowiejski, oratorium Quo vadis;
  Roman Dmowski, Myśli nowoczesnego Polaka.
• 1904 r.: otwarcie Szkoły Sztuk Pięknych w Warszawie.
• 1905 r.: zamknięcie uniwersytetu i politechniki w Warszawie;
  początek działalności krakowskiego kabaretu „Zielony Balonik”.
• 1908 r.: tramwaje elektryczne w Warszawie.
• 1910 r.: krakowskie obchody pięćsetlecia bitwy pod Grunwaldem.
• 1911 r.: w Krakowie początek wydawania miesięcznika Museion;
  pierwsze nieme ekranizacje dzieł literackich: Dzieje grzechu, Meir Ezofowicz, Sąd Boży (według dramatu Stanisława Wyspiańskiego Sędziowie).
• 1912 r.: pierwsza polska kronika filmowa.
• 1913 r.: otwarcie Teatru Polskiego w Warszawie.
• 1916 r.: w Warszawie początek wydawania Pro arte et studio.
• 1917 r.: w Krakowie pierwsza wystawa ekspresjonistów;
  w Krakowie powstanie Klubu Futurystów „Gałka Muszkatołowa”;
  w Poznaniu powstanie dwutygodnika literacko-artystycznego Zdrój, wydawanego i redagowanego przez Jerzego Hulewicza, między innymi przy współudziale Stanisława Przybyszewskiego.
• 1918 r.: w Warszawie działalność kawiarni „Pod Pikadorem” i pierwsze wspólne wystąpienia przyszłych skamandrytów; w Poznaniu wystawa grupy „Bunt”; pierwsza wystawa malarzy formistów w Krakowie.