Może tak się zdarzyć, że w teście humanistycznym trzeba będzie wykazać się znajomością najważniejszych unii, jakie zawarła Polska.
Przykład:
Przeczytaj uważnie fragment:
Pierwsze skutki unii w polityce zewnętrznej dały się zaobserwować bezpośrednio po umowie krewskiej i wiązały się nie tylko z odsunięciem od Litwy groźby krzyżackiej, ale i umocnieniem stanowiska Polski. Już w 1387 r. rycerstwo polskie, pod wodzą Jadwigi, z pomocą , usunęło Węgrów z terenu Rusi Halickiej. Z kolei Polacy pomogli Litwinom w latach 1386 – 1387 w zdobyciu Smoleńska i odzyskaniu Połocka, w którym zbuntował się jeden z książąt litewskich.
Henryk Samsonowicz, Historia Polski do roku 1795
Teraz odpowiedz na pytanie:
W przytoczonym fragmencie jest mowa o unii…
A. horodelskiej;
B. Polski i Saksonii;
C. polsko-litewskiej z 1385 roku;
D. polsko-litewskiej z 1569 roku.
Która odpowiedź jest poprawna?
Na pewno nie D. Dlaczego? W tekście padają daty 1387, 1396, więc do roku 1569 jest jeszcze daleko. W tekście nie ma też mowy o Saksonii, więc śmiało możesz wykluczyć odpowiedź B. Przypomnij sobie, że unia horodelska miała miejsce w roku 1413 – odpowiedź A nie jest prawidłowa. Poprawna jest więc odpowiedź C!
Zapamiętaj unie!
- unia krewska – 1385
- unia horodelska – 1413
- unia wileńska – 1499
- unia lubelska – 1569
- unia brzeska – 1596
Zapamiętaj!
Unia – z łaciny unio = zjednoczenie, jedność – to związek państw lub organizacji.
Unia = zjednoczenie, związek państw.
Ten podział jest bardzo ważny!
unie
- unia personalna
- unia realna
Unia personalna
Zapamiętaj to tak: persona = osoba, unia personalna to unia, która łączy dwa państwa osobą władcy.
Skojarz przykład!
Unia personalna = unia polsko-litewska (krewska) zawarta w 1385 roku – oba państwa łączy osoba władcy, czyli Władysława Jagiełły.
Unia realna
To taki związek państw, które łączy nie tylko osoba wspólnego władcy czy monarchy, ale również to, że państwa te mają wspólne niektóre instytucje państwowe, np. wspólny skarb lub wojsko. Mogą mieć też wspólną politykę zagraniczną.
Skojarz przykład!
Unia realna = unia Polski z Litwą zawarta w 1569 roku.
Jakie unie musisz powtórzyć przed egzaminem?
1. Unia polsko-litewska (krewska) – unia personalna
- Unię zawarli: Polska i Litwa
- To było w roku: 1385
- Miejsce podpisania unii: Krewo
- To właśnie w Krewie w 1385 roku Władysław Jagiełło podpisał akt, w którym obiecał przyłączyć Litwę do Polski, przyjąć chrzest i poślubić Jadwigę.
Dlaczego doszło do unii?
Dzięki unii Polska i Litwa mogły połączyć swoje siły i chronić się przed najazdem Krzyżaków (a w połowie XIV wieku zakon był zagrożeniem szczególnie dla Litwy, która była krajem pogańskim). Dla rządzącego Litwą Jagiełły propozycja unii była bardzo na czasie. Przez nałożenie korony polskiej Jagiełło umacniał swą władzę na Litwie, a ponadto spodziewał się zyskać siły do obrony swych ziem przed Krzyżakami. Poza tym Litwie zagrażało szybko umacniające się państwo moskiewskie. W 1386 Jagiełło ożenił się z Jadwigą – polską królową – i w tym samym roku został koronowany na króla.
Korzyści dla Polski:
- Polska staje się ogromnym i silnym państwem.
- Kościół polski rozpoczyna misję ewangelizacyjną na Wschodzie.
Korzyści dla Litwy:
- Chrzest Litwy.
- Litwini mogą bronić się przed Krzyżakami (dzięki pomocy Polaków).
- Litwini z pomocą Polaków zdobywają Smoleńsk i Połock.
- Umocnienie władzy Jagiełły na Litwie.
2. Unia horodelska
- Unię zawarli: Polska i Litwa
- To było w roku: 1413
- Miejsce podpisania unii: Horodło
Dlaczego doszło do unii?
Zawarto ją tuż po wojnie z Krzyżakami.
Cel był taki: unia horodelska miała określać nowy układ między Polską a Litwą.
Korzyści dla Polski:
- Litwa zobowiązała się do tego, że nie będzie łączyła się z wrogami Polski i nie będzie występować przeciwko Polsce.
Korzyści dla Litwy:
- Litwa miała być odrębnym państwem.
- Rządy objął Witold, a po jego śmierci na tron miał wstąpić nowy władca (wybrany w porozumieniu z polskim królem).
- Szlachta litewska dostała takie same przywileje jak polska szlachta.
Unię zawarli: Polska i Litwa
3. Unia lubelska – unia realna
- Unię zawarli: Polska i Litwa
- To było w roku: 1569
- Miejsce podpisania unii: Lublin
- Unię podpisano podczas obrad wspólnego sejmu polsko-litewskiego.
Co zapamiętać o tej unii?
Polska i Litwa miały istnieć jako dwa odrębne państwa, ale na zasadach równości stron. Szlachta polska i litewska mogła osiedlać się swobodnie na terenie całego państwa i nabywać dobra.
Oddzielne zostały:
- administracja, urzędy, prawo, wojsko, skarb, sądownictwo
Wspólne:
- sejm i senat
- władca (to on zwoływał i rozwiązywał sejm, bez jego zgody żadna uchwała nie miała mocy prawnej, król mianował też urzędników państwowych)
- polityka zagraniczna
- prowadzenie wojen (siły samej Litwy były zbyt małe, by na dłuższą metę opierać się potężniejącemu wschodniemu sąsiadowi)
4. Unia brzeska
Unię zawarli: Kościół katolicki i Kościół prawosławny
- To było w roku: 1596
- Miejsce podpisania unii: Brześć nad Bugiem
Zapamiętaj postanowienia tej unii:
- Dzięki unii brzeskiej doszło do połączenia Kościoła prawosławnego z Kościołem katolickim w Rzeczypospolitej.
- Kościół prawosławny uznał papieża.
- Na ziemiach wschodnich powstał Kościół greckokatolicki, czyli unicki (zachowano obrządek liturgii wschodni, niżsi rangą duchowni mogli nadal zawierać małżeństwa).
5. Unia wileńska
Unię zawarli: Polska i Litwa
- To było w roku: 1499
- Miejsce podpisania unii: Wilno
Zapamiętaj postanowienia tej unii:
- Unia miała zacieśniać stosunki polsko-litewskie.
- Polska i Litwa miały wspólnie walczyć przeciwko wrogom.
- Polska i Litwa miały wspólnie wybierać władców elekcyjnych.
Co jeszcze musisz pamiętać o uniach?
Na pewno to, że były w dziejach Polski sojusze, które nie doszły do skutku. Tak było w przypadku Szwecji.
Próba unii Polski ze Szwecją – sojusz nieudany
Przenosimy się do czasów Zygmunta III Wazy, syna króla Szwecji Jana III. To Zygmunt miał objąć tron po śmierci ojca.
Sojusz miały zawrzeć:
Polska i Szwecja.
Dlaczego dążono do unii?
Unia miała zapewnić obu państwom:
- panowanie na Bałtyku;
- wspólne pokonanie Moskwy;
- korzyści w kontaktach handlowych.
Po śmierci Jana III Wazy w 1592 roku dziedzicem szwedzkiej korony został Zygmunt. Polski sejm wyraził zgodę na podróż monarchy do rodzinnego kraju. W 1594 roku Zygmunt został królem. Okazało się jednak, że Szwedzi nie byli do unii przekonani.
Czego obawiali się Szwedzi?
- Że Polacy będą dążyć do likwidacji religii protestanckiej;
- że opanują urzędy i zepchną Szwedów na gorsze pozycje.
Po prowadzonych ze zmiennym szczęściem walkach Zygmunt III musiał ostatecznie wyrzec się szwedzkiego tronu (1598). Unia polsko-szwedzka okazała się nierealna.
Wkrótce Polska i Szwecja miały stać się śmiertelnymi wrogami. Szwedzi dążyli do opanowania wybrzeży Bałtyku. Starali się także czerpać zyski z przejęcia kontroli nad polskim handlem.
Późniejsze długotrwałe wojny polsko-szwedzkie zrujnowały Rzeczpospolitą.