Losy inteligencji czeskiej po praskiej wiośnie
Wszyscy bohaterowie powieści poszukują szczęścia i niezależności, ale na ogół ponoszą klęskę. Taki sam los spotyka Tomasza, Teresę i Sabinę, bohaterów powieści. Początkowo ich uwiklanie polityczne jest ledwo widoczne. Utalentowany chirurg Tomasz i dwie kochane przez niego kobiety – jego towarzyszka życia Teresa i ekscentryczna kochanka Sabina mają swoje pasje i marzenia. Polityka nie interesuje ich… Do czasu. Teresa, niegdyś kelnerka, okazuje się utalentowaną fotografką. Robi zdjęcia w czasie wkroczenia wojsk interwencyjnych ZSRR i przekazuje fotografie zachodnim dziennikarzom.
Tomasz, który nie mógł znieść sytuacji w Czechach, opuszcza kraj wraz z Teresą (dostaje zaproszenie od znajomego chirurga z Genewy). Jednak Teresa nie umie odnaleźć się za granicą i wraca do Pragi. Tomasz postanawia odnaleźć ukochaną i wkrótce i on tam przybywa. Wraca do pracy w klinice, ale wkrótce zostaje zwolniony.
Pretekstem był napisany przez niego artykuł, a faktycznym powodem – niepodpisanie lojalki. Tomasz, nachodzony przez agenta, rezygnuje nawet z posady w przychodni. Przyjmuje pracę… pomywacza okien.
Wkrótce on i Teresa wyjeżdżają na prowincję – tam bohater zostanie kierowcą w spółdzielni rolniczej.
W powieści zostają skompromitowane stadne zachowania, odarte z blasku. Braterstwo wszystkich ludzi świata, jak się okazuje, można zbudować tylko na kiczu.
Dialog z czytelnikiem
Narrator, jak w powiastce filozoficznej (trochę zapomniany już gatunekJ) nawiązuje do powiastki filozoficznej i przygodami swych bohaterów ilustruje tezę..
Skąd tytuł powieści? Ma on związek z filozofią. Parmenides i Nietzsche pozytywne cechy przypisywali lekkości, a negatywne ciężarowi. Narrator tropi sprzeczności między duszą a ciałem, lekkością i ciężarem.
Punktem wyjścia jego rozważań jest zaczerpnięta z filozofii Nietzschego „idea wiecznego powrotu”, w myśl której wszystko, co już człowiek przeżył, powtarza się w nieskończoność. Życie staje się wówczas ciężkim brzemieniem. W świecie bez powrotów życie nie wydaje się ciężarem, lecz wspaniałą lekkością. Autor odwołuje się do dwóch stwierdzeń: „Ess muss sein” (tak musi być) i „Einmal ist keinmal” (coś, co zdarzyło się raz, nigdy się nie zdarzyło) – ono jest utożsamiane z lekkością. Co wybrać? Ciężar (bytu) czy (jego) lekkość?
Ciężar co prawda przyciska do ziemi, ale pozwala poznać prawdę. Lekkość oddala od ziemskiego bytowania, lecz sprawia, że życie staje się jakby nierzeczywiste i pozbawione większego znaczenia. To bardzo trudny wybór, z którym zmaga się np. Tomasz. Po stronie ciężaru opowiada się np. wtedy, gdy porzuca Szwajcarię i udaje się za Teresą do okupowanej Pragi.
Sabina, kochanka Tomasza, marzy o lekkości, której nie może jej dać życie w komunistycznych Czechcach. Na emigracji w Szwajcarii, gdy zdawałoby się, że jej marzenie się spełniło, zaczyna jej brakować poczucia stabilizacji i zakorzenienia.
Inne problemy bohaterów także wiążą się z lekkością i ciężkością bytu:
- Tomasz nie potrafi wybrać między Teresą a Sabiną, profesją chirurga a wykonywanym z konieczności zawodem pomywacza, emigracją a powrotem do ojczyzny.
- Teresa rozdarta jest między idealizmem i marzeniami a prozą życia (widzi, że Tomasz często ją zdradza i widzi obłudę otaczającego ją świata.
- Franz z kolei miota się między miłością do Sabiny a potrzebą „życia w prawdzie”.
Bohaterowie mogą wybierać. Karenin, piesek Tomasza i Teresy, uosabia wieczny powrót. Paradoksalnie, to on jest najszczęśliwszy! Zdarzenia każdego dnia pieska powtarzają się (spacery, posiłki). Mimo to jest radosny, lubi powtarzalność, jak każde chyba zwierzę domowe.
Tomasz – główny bohater
Tomasz to praski chirurg, rozwiedziony. Podczas pobytu w prowincjonalnym mieście poznał kelnerkę Teresę. Po jakimś czasie kobieta przyjeżdża do niego i żyją w stałym związku. Teresa znajduje pracę w laboratorium fotograficznym. Nie mieszkają razem, ale spędzają razem noce. Teresa jest pełna niepokoju o liczne przygody miłosne ukochanego, ślady dawnych związków… Nie jest to wcale obsesja – Tomasz bywa niewierny, mimo zawartego w końcu małżeństwa.
Wydarzenia 1968 r. komplikują losy tej pary. Okupacja sowiecka sprawia, ze godne życie jest niemożliwe. Oboje postanawiają wyjechać do Szwajcarii, gdzie dawny znajomy zaproponował Tomaszowi pracę. Nie rozwiązuje to problemu niewierności – bohater nadal zdradza żonę z dawną kochanką, Sabiną, która również znalazła się na emigracji. Po kilku miesiącach Teresa wyjeżdża do Pragi.
Tomasz zdaje sobie sprawę, że nie umie żyć bez ukochanej i pojawia się w Pradze tuż za Teresą. Jednak nie znaczy to, że zaczyna być wierny. Nadal zdradza Teresę, oddzielając jakby miłość do niej od seksualnych przygód z innymi kobietami.
Bohater powraca do pracy w szpitalu, ale tajna policja przypomina jego zwierzchnikom, że w czasie Praskiej Wiosny Tomasz opublikował artykuł o odpowiedzialności komunistów za zbrodnie systemu. Aby zachować stanowisko w szpitalu, autor artykułu musiałby złożyć pisemne oświadczenie, że odwołuje wszystko, co tam napisał. Tomasz odmawia, traci pracę w szpitalu i zmuszony jest podjąć prace w prowincjonalnej przychodni. Tam znów nachodzą go funkcjonariusze, z którymi Tomasz nie chce współpracować – i tak oto traci i tę pracę. Podejmuje pracę przy myciu okien, a ponieważ jego praca polega na odwiedzaniu różnych mieszkań, nadal zdradza Teresę. Wędrówki po mieście sprawiają, że styka się z ruchem opozycyjnym, w którym działa jego już dorosły syn.
Po kilku latach wraz z Teresa decyduje się opuścić Pragę – we wsi, w której dyrektorem jest jego dawny pacjent, kupują mały domek i Tomasz zaczyna pracę jako kierowca ciężarówki. Tam, wśród prostych ludzi, odnajduje szczęście i wolność, zabarwione jednak rezygnacją.
Anna Karenina – rola powieści w powieści
Teresa, zanim poznała Tomasza, rozczytywała się w Annie Kareninie Lwa Tołstoja. Swoją suczkę Teresa i Tomasz nazywają Karenin. Niestety, ich ulubienica umiera na raka. Oboje są zrozpaczeni, przeżywają wstrząs. Mamy tu do czynienia z paralelą i kontrastem między fascynacją literacką a realną miłością. A nad wszystkim króluje przypadek, który pisze ludzkie życiorysy…
Erotyka
Erotyka jest ważnym motywem spajającym całą powieść. Tomasz jest nienasyconym samcem J. Poza „oficjalną” partnerką, Teresą, którą naprawdę kocha, ma kochankę Sabinę – rzeźbiarkę i inne partnerki od czasu do czasu.
Autor
ilan Kundera
Kundera urodził się w inteligenckiej rodzinie, jego ojciec był dyrektorem Akademii Muzycznej w Brnie. Od najmłodszych lat uczył się gry na pianinie, studiował także muzykologię. Ukończył szkołę średnią w Brnie w 1948 roku. Potem studiował literaturę na Uniwersytecie Karola w Pradze. W 1950 roku, z powodów politycznych, musiał przerwać studia. Szkołę wyższą ukończył w 1952 roku.
Pisarz należał do pokolenia, które nie zaznało przedwojennej, wolnej Czechosłowacji. Jego dorastanie opierało się na doświadczeniach z lat wojny, z okupacji niemieckiej. To pchnęło go w kierunku poglądów marksistowskich, od 1948 był członkiem Czeskiej Partii Komunistycznej. W 1950 roku został usunięty z partii, za działalność antypartyjną. Dla Kundery było to inspiracją do napisania powieści Żart (1967). Partia ponownie przyjęła go w 1957, po czym w 1970 ponownie usunęła go ze swoich struktur. Podobnie jak inni czescy intelektualiści, tacy jak Vaclav Havel, był zaangażowany w Praską Wiosnę.
Na stałe zamieszkał we Francji (od 1975 r.). Jest autorem eseju o wspólnocie kulturowej środkowej Europy – nie był gołosłowny J, współpracował z „Zeszytami Literackimi” i polskimi wydawnictwami.
W swoich dziełach ukazywał człowieka w świecie sprzeczności i przypadków, uwikłanego w politykę wbrew jego woli.
Zobacz: