Stosunkowo niewielka Macedonia była scentralizowaną monarchią, której kultura, pod wpływem kontaktów z wyżej stojącą cywilizacją helleńską, ulegała przyspieszonemu rozwojowi. Wbrew złośliwym pomówieniom Greków Macedończycy byli ludem im pokrewnym, a nie barbarzyńskim.

Macedonia dosyć długo nie brała udziału w wielkiej polityce. Z racji swej słabości, podlegała Atenom, Tebom bądź potem Persji. Wielkie dni dla tego północnogreckiego państwa nadeszły w IV w.p.n.e., gdy świat helleński był osłabiony po wojnach domowych.

  • Zwierzchnictwo tebańskie zrzucił wyjątkowo utalentowany król Filip II (359-336 p.n.e.). Przystąpił on do konsekwentnego podboju greckich kolonii sąsiadujących z Macedonią (najbardziej wsławił się opanowaniem potężnej twierdzy Olint – 348 p.n.e.). Brał też udział w wewnętrznych konfliktach świata helleńskiego (tzw. wojna święta z Fokidą, podczas której zbeszczeszczono sanktuarium Apollina w Delfach). Filip II opanował Tesalię. Niemal jednocześnie podporządkował sobie Trację oraz część Ilirii, a wkrótce też i Bizancjum.

Stosunek Greków wobec hegemonistycznej polityki Filipa II nie był jednoznaczny. Z jednej strony na rzecz zjednoczenia całej Hellady pod berłem macedońskiego króla i wspólnej wyprawy przeciwko Persom działał Isokrates. Z drugiej rzecznikiem walki o niepodległość, nie do końca rozumiejącym bankructwo idei polis, był sławny ateński mówca Demostenes. Z jego inicjatywy Ateny i Teby zjednoczyły swoje siły.

  • W 338 r. p.n.e. zostały jednak rozgromione w bitwie pod Cheroneą przez Filipa II i jego syna Aleksandra. Zwycięzca stosunkowo łagodnie obszedł się z Atenami, surowiej z Tebami i Spartą.
  • W 337 r. p.n.e. z inicjatywy Filipa II powstał Związek Helleński, którego liderem miał być on sam. Sojusz miał antyperski charakter. Twórca macedońskiej potęgi został jednak wkrótce zamordowany podczas przygotowań do wyprawy na Persję w roku 336 r. p.n.e . Jego syn Aleksander, zanim przystąpił do realizacji planów ojca, musiał uporać się z powstaniem Greków, którego ośrodkiem tradycyjnie były Ateny oraz Teby. Zostały zniszczone do szczętu dla postrachu i przykładu (335 p.n.e.).
  • W 334 r. p.n.e. Aleksander rozpoczął wyprawę na Persję. Przeżywała ona poważne problemy wewnętrzne. Symptomy rozkładu na krótko powstrzymały energiczne rządy Artakserksesa III.
    • Aleksander rozbił najpierw siły perskie nad rzeką Garnik (334 p.n.e.),
    • opanował ważne strategicznie wybrzeża zachodnie Azji Mniejszej,
    • odniósł kolejne zwycięstwo nad siłami króla Dariusza III pod Issos (333 p.n.e.),
    • zdobył Tyr, Syrię, Fenicję, Egipt, Azję Mniejszą,
    • następnie wtargnął do Asyrii, gdzie rozgromił armię perską pod Gaugamelą (331 p.n.e.).

Odtąd zwycięzca używał tytułu króla Azji, a po zabójstwie Dariusza III przez spiskowców był także i następcą perskich władców.

  • W następnych latach podporządkował sobie Iran i część Azji Środkowej (329-326 p.n.e.) oraz wyruszył do Indii. Opanował obszary do rzeki Indus (325). Planował podbój Arabii oraz zachodnich wybrzeży Morza Śródziemnego: Kartaginy oraz Italii, ale nagła śmierć udaremniła te zamiary (323 p.n.e.).

W koncepcji Aleksandra jego imperium miało być państwem nowego typu.

  • Zdając sobie sprawę ze słabości demograficznej Macedonii, a nawet i Grecji, nowe elity mieli tworzyć oprócz zdobywców także i dotychczasowi władcy: Persowie, Medowie czy inni.
  • Młody król stopniowo orientalizował swój dwór i państwo, temu celowi m.in. służyła deifikacja jego osoby na orientalną modłę.
  • Opór starych macedońskich elit wrogich roztapianiu się w azjatyckim „oceanie” łamał bezwzględnie.
  • Ze swego imperium usiłował też stworzyć jednolity obszar gospodarczy.
  • Doprowadził do ożywienia handlu, puszczał w obieg potężne środki zgromadzone przez perskich królów.

Niestety, jego olbrzymie nowatorskie państwo nie przetrwało. Po śmierci Aleksandra doszło do walk między wodzami i współtowarzyszami jego wypraw i utworzenia szeregu mniejszych organizmów politycznych, zwanych państwami hellenistycznymi. W III bądź II w. p.n.e. zostały one w większości podbite przez Rzym (wyjątek: Egipt dynastii Lagidów, który przetrwał do 30 r. p.n.e.).