Unia w Krewie – 1385

Po stosunkowo krótkim epizodzie personalnej unii polsko-węgierskiej (1370-1372) możnowładcy polscy, członkowie Rady Królewskiej młodziutkiej monarchini Jadwigi (również Węgierki), podjęli decyzję o fundamentalnym wręcz znaczeniu. Był to wybór nowego strategicznego sojusznika – Litwy, z którą zawarto unię w Krewie w 1385 roku.

Wojny z Zakonem Krzyżackim

Początkowo najważniejszym celem obydwu państw stało się zabezpieczenie przed potężnym wspólnym zagrożeniem ze strony Zakonu.

  • Polska miała porachunki z Krzyżakami, które dotyczyły zagarniętego przez nich za Łokietkowych rządów Pomorza Gdańskiego. Do nieuchronnego starcia doszło w latach 1409-1411, które nazwano potem wielką wojną z Zakonem Krzyżackim.
    W owym czasie w rękach naszego przeciwnika znajdowała się (od 1402 do 1455 roku) tzw. Nowa Marchia, wcześniej będąca częścią Brandenburgii, wciskająca się klinem pomiędzy Wielkopolską a Pomorzem Zachodnim. Niemiecki Zakon nabył ją jako zastaw od cesarza Zygmunta Luksemburczyka. Wielkie zwycięstwo polsko-litewskie pod Grunwaldem, które zaowocowało masowym poddawaniem się Jagielle pruskich miast, nie zakończyło się zawarciem korzystnego dla naszej strony pokoju.
  • Pierwszy pokój toruński z 1411 r. nie zmieniał niekorzystnych granic, choć w zasadzie odwróceniu uległ stosunek sił, a Zakon ratowało z opresji międzynarodowe wsparcie udzielane przez papiestwo i cesarstwo.
  • Dla polskich wysiłków powrotu nad Bałtyk przełomowe znaczenie posiadała wojna trzynastoletnia (1454-1466). O korzystnym wyniku konfliktu zadecydowały zwycięstwa polskie nad Jeziorem Żarnowieckim (pod Święcinem) w 1462 roku oraz morskie, na Zalewie Wiślanym, w 1463 roku.
  • Drugi pokój toruński z 1466 roku oddawał Polsce Pomorze Gdańskie, ziemię chełmińską i michałowską, a także tereny wcześniej do niej nienależące: Malbork, Sztum, Elbląg i Warmię. Zakon miał zostać polskim lennikiem, ale nie wywiązał się z tego.
    Podczas trwania konfliktu Zakon musiał oddać Brandenburgii Nową Marchią, z kolei strona polska tytułem zastawu oddała w lenno książętom słupskim ziemię lęborsko-bytowską (1455).

Nabytki terytorialne

Nabytki terytorialne zanotowała też Polska na innych odcinkach.

  • Gdy w 1462 roku zmarli bezpotomnie dwaj książęta mazowieccy, zostały przyłączone do naszego państwa ziemie: rawska i gostynińska.
  • Wcieleniu uległo również dotychczasowe lenno bełskie, w 1476 roku kolejne mazowieckie księstewko – sochaczewskie inkorporowano do Polski (z jego obszarów oraz ziem gostynińskiej i rawskiej, powołano województwo rawskie).
  • Kolejnym nabytkiem było przyłączenie, po wygaśnięciu linii płockich Piastów w 1495 roku (śmierć Janusza II), kolejnego księstwa mazowieckiego, odtąd województwa płockiego.
  • Aktywnością wykazała się też Polska na południowo-zachodnim odcinku granicy, m.in. na Śląsku. W 1443 roku biskup krakowski nabył księstwo siewierskie pozostające odtąd własnością jego następców de facto w polskiej strefie wpływów jako półprywatne państewko.
  • Dwa kolejne księstwa śląskie stały się za panowania króla Kazimierza Jagiellończyka polskimi lennami: oświęcimskie (1454) i zatorskie (1456). Z czasem oba zostały wykupione: oświęcimskie już w 1456, a zatorskie w 1494 roku.
  • W 1412 roku Zygmunt Luksemburski pożyczył od Jagiełły pokaźną kwotę i tytułem zastawu oddał polskiemu królowi starostwo spiskie, które z czasem stało się (do I rozbioru) polską enklawą na terenie Węgier; tylko niewielki odcinek koło Lubowli posiadał bezpośrednie połączenie z Polską.
  • W bardzo luźnym związku z Królestwem Polskim pozostawało księstwo słupskie, formalnie od 1390 roku będące lennem, choć ów akt z rzadka był odnawiany i nie miał charakteru zobowiązującego.
  • W luźnym stosunku lennym wobec Polski było Hospodarstwo Mołdawskie w latach 1387-1497. Wraz z rosnącymi wpływami Turcji na Bałkanach Mołdawia od lat 40. XV w. popadała w rosnącą zależność od imperium osmańskiego. Definitywnie Polska utraciła tam wpływy za panowania Jana Olbrachta, podczas jego niefortunnej wyprawy i klęsce w lasach bukowińskich w 1497 roku.
  • Na Śląsku, w większości pozostającym w stosunku lennym wobec Czech, wraz z wymieraniem poszczególnych piastowskich linii ich księstwa przechodziły najczęściej w obce ręce. W 1472 roku książęta sascy nabyli ziemię żagańską. Elektor brandenburski w 1482 roku stał się właścicielem księstwa krośnieńskiego, a czeski ród Podiebradów przyjął 10 lat później Oleśnicę. W 1392 roku księstwo świdnicko-jaworskie przypadło zgermanizowanym rodom czeskim.
    Bardziej skomplikowane były losy księstwa głogowskiego, które w 1488 roku przeszło w ręce węgierskiego Macieja Korwina, ale w 1491 znalazło się we władaniu Jagiellonów, co wiązało się z dynastyczną polityką tego rodu i opanowaniem przez niego czasowo tronu czeskiego. Namiestnikami ziemi głogowskiej byli Jan Olbracht, a potem Zygmunt (zwany Starym), który w 1506 roku objął po zmarłym starszym bracie Aleksandrze polski tron.

Polityka dynastyczna Jagiellonów

Jagiellonowie, wzorem Habsburgów przystąpili w drugiej połowie XV w. do prowadzenia ambitnej polityki dynastycznej, czyli konkretnych działań na rzecz obsadzenia maksymalnej ilości tronów i zarazem państw przedstawicielami własnego rodu. Kazimierz Jagiellończyki jego żona, sławna Elżbieta Rakuszanka („matka królów”) posiadali sporą gromadkę synów i córek, wielu z nim zapewniając królestwa lub zabezpieczając poprzez odpowiednie małżeństwa.

  • Od 1471 roku pierworodny syn Kazimierza Jagiellończyka, Władysław panował w Czechach (rywalem był węgierski Maciej Korwin), w 1491 roku objął on tron na Węgrzech, zaś w obu królestwach od 1516 roku władzę sprawował jego potomek Ludwik. Gdy 10 lat później młody, bezpotomny król poległ w bitwie pod Mohaczem z Turkami, rządy Jagiellońskie na Węgrzech i w Czechach zakończyły się. Pozostały im oczywiście Polska i matecznik rodu: Litwa.
  • Ta ostatnia za panowania wielkich książąt, Witolda i Kazimierza (ten drugi oczywiście był też polskim królem od 1446 roku), osiągnęła w pierwszej połowie XV stulecia największy zasięg terytorialny, dochodząc niemal do Możajska (około 100 km od Moskwy). Na przełomie XV i XVI w. państwo moskiewskie rozpoczęło skuteczną kontrofensywę, odbierając prawie trzecią część obszarów.

Ważne daty

  • 1370-1382 – unia personalna polsko-węgierska, rządy Ludwika Węgierskiego.
  • 1383-1399 – Jadwiga na polskim tronie.
  • 1385 – unia polsko-litewska w Krewie.
  • 1385-1434 – panowanie Władysława Jagiełły
  • koniec XIV – zjednoczenie całego Mazowsza pod rządami księcia Siemowita IV, lennika polskiego, uzyskał on nawet obszary wcześniej inkorporowane przez Polskę
  • 1401 – tzw. unia wileńsko-radomska, de facto będąca podziałem władzy między Jagiełłą a Witoldem, który dożywotnio otrzymał Litwę (do 1430).
  • 1409-1411 – tzw. wielka wojna z Zakonem, kampania grunwaldzka (1410) i pierwszy pokój toruński.
  • 1412 – przejęcie Spiszu przez Jagiełłę w zamian za dług Zygmunta Luksemburczyka.
  • 1413 – unia w Horodle potwierdzająca personalno-dynastyczny charakter związków Polski i Litwy
  • 1434-1444 – panowanie Władysława III Warneńczyka
  • 1446-1492 – panowanie Kazimierza Jagiellończyka
  • 1454-1466 – wojna 13-letnia z Zakonem i triumfalny powrót nad Bałtyk, odzyskanie ziem utraconych oraz opanowanie Warmii, Malborka, Sztumu i Elbląga na mocy drugiego pokoju toruńskiego
  • 1454 – maksymalny zasięg terytorialny Litwy na wschodzie.
  • 1443 – zakup księstwa siewierskiego przez biskupów krakowskich.
  • 1454 – księstwo oświęcimskie lennem polskim (wykupione w 1456 roku).
  • 1456 – księstwo zatorskie lennem polskim (wykupione w 1494 roku).
  • 1387-1497 – Mołdawia lennem polskim.
  • 1471 – Władysław, syn Kazimierza, królem czeskim, a od 1491 roku także węgierskim.
  • 1492-1501 – panowanie Jana Olbrachta.