Początki konfliktów wewnętrznych w Anglii

W Anglii nie doszło do rozdrobnienia feudalnego. Po podbiciu wyspy przez Normanów pod wodzą Wilhelma Zdobywcy (1066), władza królewska miała poparcie rycerstwa normandzkiego, które stanowiło w społeczeństwie mniejszość i czuło się zagrożone. Nie doszło – jak na kontynencie – do wielostopniowej hierarchii lennej. Ograniczała się ona tylko do dwóch stopni – bezpośrednich i pośrednich wasali korony. Podział ten stał u podstaw rozwarstwienia szlachty angielskiej na dwie kategorie. Pierwszą stanowili bezpośredni wasale korony – możnowładcy, określano ich mianem baronów, drugą kategorię tworzyli wasale pośredni korony – niższa szlachta – gentry. Po wieku panowania normandzkiego w Anglii, różnice między zdobywcami a ludnością podbitą zatarły się. Baronom przestała być potrzebna silna władza królewska. Stosunki między monarchą a baronami znacznie się zaostrzyły po wstąpieniu na tron angielski Plantagenetów (w 1154 r. w osobie Henryka II). Francuski ród Plantagenetów uwikłany był w konflikt z Kapetyngami.

Panowanie Henryka II (1154-1189)

Henryk II dążył do umocnienia władzy królewskiej. Zreorganizował sądownictwo, dając początek późniejszym sądom przysięgłych. Duchowieństwo poddał jurysdykcji królewskiej i przywrócił podatki od dóbr kościelnych. Sprzeciwił się temu arcybiskup Canterbury, prymas Anglii, Tomasz Becket. Spór zakończył się śmiercią Becketa, zamordowanego przez dworzan królewskich. Opór kleru i bunt baronów zmusił Henryka II do ustępstw – duchowieństwo otrzymało immunitet sądowy i skarbowy jako swój przywilej stanowy.

Walka stanów angielskich z Janem bez Ziemi

Za panowania Jana bez Ziemi doszło do zaostrzenia walki monarchii z możnowładcami i duchowieństwem. Król obciążył kler podatkami, co spowodowało jego opór. Papież rzucił klątwę na Jana bez Ziemi, który się ukorzył, uznając się ża jego lennika i zobowiązując się do płacenia Rzymowi corocznej daniny. Spowodowało to protesty społeczeństwa świeckiego. To, wraz z przegraną wojną z królem francuskim. a w jej konsekwencji utratą posiadłości Plantagenetów we Francji, było przyczyną ogólnego powstania. Jan bez Ziemi, ratując koronę, przyjął stawiane mu przez stany warunki i w 1215 r. podpisał przywilej, noszący nazwę Wielkiej Karty Swobód.

Wielka Karta Swobód (Nagna Charta Libertatum) – 1215 r.

Przywilej ten zakreślił granice władzy królewskiej. Jego najważniejsze postanowienia: król nie miał prawa nakładać nowych po–datków bez zgody rady królewskiej, złożonej z baronów i prałatów, nie mógł również nikogo uwięzić i karać bez wyroku sędziów tego stanu, do którego sam należy, czyli sądu parów (równych). Miasta miały zapewnioną wolność handlu, duchowieństwo zaś swobodę kanonicznych wyborów. Największą nowością było jednak zagrożenie królowi sankcjami, w razie łamania przez niego tych przywilejów. Na straży Karty miała stać rada królewska złożona z 25 baronów. Mogła ona wypowiedzieć posłuszeństwo królowi i wezwać kraj do zbrojnego powstania.

Geneza parlamentu angielskiego

Za panowania Henryka III (1216-1272) dochodziło do łamania przez króla postanowień Wielkiej Karty Swobód. Spowodowało to powstanie pod wodzą Szymona de Montfort. Wzięli w nim udział baronowie, rycerstwo i miasta. W wojnie domowej zwyciężył Szymon de Montfort, który zwołał w 1265 r. do Londynu parlament, składający się oprócz baronów i duchowieństwa z przedstawicieli niższego rycerstwa (po 2 z każdego hrabstwa) i przedstawicieli miast. Datę tę uważa się za datę powstania angielskiego parlamentu. W 1295 r. król Edward I (1272-1307) zwołał pierwszy „wzorowy” parlament – złożony z dwu izb – wyższej i niższej.

Organizacja parlamentu angielskiego

W Izbie Wyższej, czyli Izbie Lordów zasiadali arcybiskupi, biskupi, opaci największych klasztorów oraz przedstawiciele największych rodów feudalnych – lordowie-baronowie. Prawo zasiadania w Izbie Lordów przechodziło w tych rodach dziedzicznie z ojca na najstarszego syna.

W Izbie Niższej, Izbie Gmin, zasiadało rycerstwo, przedstawiciele hrabstw oraz reprezentanci miast. Spośród rycerstwa prawo uczestniczenia w wy–borach do Izby Gmin uzyskali ci, którzy mieli posiadłość ziemską i uzyskiwali z niej dochód odpowiedniej wysokości (cenzus majątkowy). Z miast były reprezentowane tylko te, które miały odpowiedni przywilej.

Początkowo parlament wyrażał tylko zgodę na nowe podatki i prawa ustanawiane przez króla. Z biegiem czasu parlament uch–walał także z własnej inicjatywy projekty ustaw (inicjatywa ustawodawcza) i przedkładał je królowi, który mógł projekt przyjąć bądź odrzucić. W ten sposób wytworzył się w Anglii system rządów króla i reprezentacji stanów charakterystyczny dla formy państwa, zwanej monarchią stanowią.

Datownik

1154–1189 – panowanie Henryka II
1199–1216 – panowanie Jana bez Ziemi
1215 – Wielka Karta Swobód
1216-1272 – panowanie Henryka III‚
1265 – zwołanie pierwszego parlameiratu
1272-1307 – panowanie Edward I
1295 – zwołanie pierwszego „wzorowego” parlamentu