Geneza wypraw krzyżowych

W XI w. kalifat bagdadzki (obejmujący muzułmańskie kraje Bliskiego Wschodu) uległ Turkom seldżuckim. Byli oni również wyznawcami islamu. Pokonanemu kalifowi Turcy pozostawili władzę duchową, a władza państwowa przeszła w ręce ich wodza – sułtana. Seldżucy, w przeciwieństwie do Arabów, prześladowali chrześcijan, którzy znaleźli się pod ich panowaniem. Szykanowali również chrześcijańskich pielgrzymów i kupców.

Jakie były przyczyny wypraw krzyżowych?

Przyczyny wypraw krzyżowych były natury:

  • a) politycznej,
  • b) ideologicznej,
  • c) ekonomiczne,.

a) Turcy seldżuccy zagrażali również Konstantynopolowi. Cesarz bizantyjski zabiegał o pomoc militarną na zachodzie. Nadarzała się okazja, by wznowić stosunki między Rzymem i Konstantynopolem oraz narzucić temu ostatniemu zwierzchność papieską. Był to czas rywalizacji między papiestwem i cesarstwem, przywództwo w wyprawie krzyżowej było poważnym atutem w tej rywalizacji.

b) Kościół chcąc wyplenić feudalne wojny domowe propagował bardziej pożyteczny dla chrześcijaństwa sposób użycia broni przeciw „niewiernym”. Wojny z wyznawcami religii niechrześcijańskich uznano za „wojny święte”. Fanatyzm religijny skierowano przeciw Turkom, niewiernym, pod których panowaniem pozostawała Palestyna – Ziemia Święta.

c) W Europie Zach. zaczęły występować objawy przeludnienia, brakowało ziem, które by można wziąć pod uprawę. Rosła liczba rycerstwa niedostatecznie uposażonego lub w ogóle pozbawionego dochodu z renty feudalnej – brak nowych lenn. Panowanie tureckie podkopało również handel śródziemnomorski – szczególnie to odczuwały miasta włoskie – Wenecja, Genua, Piza.

Synod w Clermont

W 1095 r. na synodzie w Clermont, papież Urban II wezwał do „świętej wojny” z Seldżukami. Celem wyprawy miało być wyzwolenie Grobu Chrystusa z rąk „niewiernych”. Jej uczestnicy otrzymali obietnicę zbawienia wiecznego oraz korzyści materialne: chłopi – wolność, rycerze – ziemię i umorzenie długów. Znakiem ochotników stał się krzyż z czerwonego sukna, przypięty do ubrania. Od niego wyprawy krzyżowe wzięły swą nazwę (także krucjaty – od łac. crux – krzyż). Ich uczestników zwano krzyżowcami.

Przebieg wypraw krzyżowych

Wiosną 1096 r. doszło do wyprawy ludowej – chłopów, biedoty miejskiej i podupadłych rycerzy z pn. i wsch. Francji. Została ona rozbita w Azji Mniejszej.

I krucjata (1096-1099) skupiająca rycerstwo francuskie i włoskie, doprowadziła do zdobycia Syrii i Jerozolimy. Powstało tam Królestwo Jerozolimskie. Jego władcą został Godfryd z Bouillon – „obrońca Grobu Świętego”, tytuł królewski przyjął dopiero jego następca Baldwin. Królestwo Jerozolimskie było zorganizowane na wzór państw feudalnych, z lennami: Księstwami Antiochii, Hrabstwem Trypolisu, Hrabstwem Edessy.

Upadek tej ostatniej był bezpośrednią przyczyną II krucjaty (1147-1149), zorganizowanej przez cesarza Konrada III i Ludwika VII francuskiego. W 1187 r. sułtan Saladyn zdobył Jerozolimę.

Spowodowało to III krucjatę (1189-1192) pod wodzą cesarza Fryderyka I Barbarossy, króla angielskiego Ryszarda Lwie Serce i władcy Francji Filipa II Augusta. Jerozolimy nie udało się odbić.

IV krucjata (1202-1204), sfinansowana przez Wenecję, nie dotarta do Palestyny. Krzyżowcy zdobyli i złupili Konstantynopol. Utworzyli tam Cesarstwo Łacińskie (1204-1261).

V krucjata (1228-1229) dowodzona przez cesarza Fryderyka II doprowadziła do wykupienia Jerozolimy od muzułmanów (odbili ją w 1244 r.).

VI krucjata (1248-1254) dowodzona przez Ludwika Świętego, władcę Francji, dotarła do Egiptu, a VII krucjata (1270), zorganizowana przez tego samego króla, do Tunisu. Ostatnia twierdza krzyżowców, Akka, padła w 1291 r.

Skutki wypraw krzyżowych

  • uaktywnienie kontaktów z Bliskim Wschodem,
  • bogacenie się papiestwa i wzrost jego prestiżu,
  • powstanie przepaści między cywilizacjami zachodu i islamu,
  • zaognienie konfliktu między chrześ­cijaństwem wschodnim a zachodnim, na skutek wewnętrznych intryg,
  • zmiany w stylu życia rycerstwa – zwrócenie uwagi na potrzebę higieny (pod tym względem ludzie islamu górowali wówczas nad Europą),
  • narodzenie się nowej potęgi ekonomicznej – państw włoskich (Wenecja, Piza, Genua),
  • nieudana próba kolonizacji Bliskiego Wschodu,
  • wzrost religijnego fanatyzmu.

Jednym ze skutków wypraw krzyżowych było powstanie zakonów rycerskich dla obrony Królestwa Jerozolimy.

  • W 1118 r. powstał francuski zakon templariuszy,
  • w 1120 r. włoski zakon joannitów, zwany później maltańskim,
  • w 1190 r. niemiecki zakon pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny, zwany w Polsce Krzyżakami.

Zapamiętaj!
Krucjaty przyczyniły się do rozwoju gospodarki towarowo-pieniężnej, rozwoju handlu śródziemnomorskiego, wzrostu znaczenia jego głównych centrów – Wenecji, Genui i Pizy. Przyczyniły się do rozwoju kultury rycerskiej, wymiany kulturalnej między Wschodem i Zachodem. Z drugiej strony nie doprowadziły do wyparcia islamu z Bliskiego Wschodu i ostatecznie podkopały znaczenie cesarstwa bizantyjskiego.

Reconquista

Równolegle z wyprawami krzyżowymi, trwała w Hiszpanii walka chrześcijan z Arabami (zwanymi Maurami) – reconquista (pozyskiwanie). Decydującą rolę w niej odegrały królestwa Aragonii i Kastylii. Do końca XV w. chrześcijanie opanowali cały półwysep – ostatnia twierdza arabska – Grenada – padła w 1492 r.

 

Krucjata przeciw Słowianom połabskim

Rycerstwo wchodnioniemieckie organizowało krucjaty przeciw pogańskim Wieletom i Obodrzycom (największa miała miejsca w 1147 r.). Hasła religijne były w tym przypadku tylko przykrywką celów zaborczych.

Specyficznym rodzajem krucjat był podbój (lub jego próby) ziem zamieszkałych przez pogańskie jeszcze ludy nad Bałtykiem:

  • Słowian Połabskich przez niemieckich feudałów w drugiej połowie XII w.; na tych ziemiach powstała Marchia Brandenburska;
  • Estów i Liwonów (przodków Łotyszy), gdzie powstało zakonne państwo Kawalerów Mieczowych, początek XIII w.;
  • Prusów przez Zakon Krzyżacki od 1226 r. (około półwiecza);
  • Nieudane próby podboju Litwy przez Zakon Krzyżacki, przełom XIII- XIV w.

 

Krucjaty przeciw Albigensom

W latach 1209-1229 miały miejsce, zainicjowane przez Innocentego III „krucjaty” rycerstwa francuskiego, przeciw heretyckiemu ruchowi albigensów w południowej Francji.

 

Datownik

1095 – synod w Clermont
1096-1099 – I krucjata
1147-1149 – 11 krucjata
1189-1192 – III krucjata
1190 – powstanie zakonu krzyżackiego 1202–1204 – IV krucjata
1228-1229 – V krucjata
1248-1254 – VI krucjata
1270 – VII krucjata
1291 – upadek Akki
1492 – upadek Grenady