Po transformacji państwa Krzyżaków w Prusach przyszły trudne lata dla osamotnionego Zakonu Kawalerów Mieczowych, sprzymierzonych od XIII wieku z Zakonem Krzyżackim. Państwo inflanckie zagrożone przez Rosję, Szwecję, Danię i Rzeczpospolitą (a najpierw Polskę i Litwę), przeżywało na dodatek kryzys wewnętrzny; pojawiły się nowinki religijne, arcybiskup spierał się z władzami Zakonu, polityczne aspiracje wysuwali poddani, przede wszystkim miasta, np. Ryga.

 

Przebieg konfliktu

Pomiędzy sprzymierzonymi – Szwec­ją i Rosją a Polską i Danią – doszło do konfliktu o Inflanty, tzw. pierwszej wojny północnej (1563-1570). W trakcie konfliktu sojusze uległy odwróceniu, co wiązało się ze zmianami na szwedzkim tronie (tron objął Jan) i zbieżnością interesów dwóch niedoszłych wrogów Danii i Rosji. Ostatecznie Szwecja sprzymierzyła się z Polską i Litwą, a Dania z Rosją.

Wojna zakończyła się pokojem w Szczecinie zawartym w 1570 roku. Oto jego postanowienia:

  • Jagiellońskie mocarstwo (Rzeczypospolita Obojga Narodów) utrzymało we władaniu większość Inflant;
  • Rosja zatrzymywała swoje zdobycze – Dorpat, Narwę i, przejściowo, litewski Połock;
  • Szwecja zatrzymywała północną Estonię;
  • Dania zatrzymała wyspy: Ozylię (dziś Saremę) oraz Dago (dziś Hiumę), które w następnych latach utraciła na rzecz Szwecji (w 1582 i 1645 roku).

Sprawa inflancka była jednym z priorytetów polskiej polityki zagranicznej za rządów Stefana Batorego, najzdolniejszego elekcyjnego króla. Trzy kampanie zorganizowane przez Batorego przeciwko Rosji (1578-1581) zakończyły się sukcesem; odzyskano Połock, a wyprawy na Wielkie Żuki czy mniej fortunna wyprawa pod Psków, zmusiły państwo Iwana IV do zawarcia pokoju w Jamie Zapolskim w 1582 roku, gdzie potwierdzono polską zwierzchność nad Inflantami poza rejonami opanowanymi przez Szwecję.

Inflanty stały się w pierwszej ćwierci XVII w. teatrem wojny polsko-szwedzkiej (1600-1622). Prowadzona ze zmiennym szczęściem, przerywana na czas interwencji w Rosji wojna zakończyła się sukcesem Szwecji, która w rozejmie mitawskim uzyskała większość Inflant (rejon Dyneburga, pozostał przy Rzeczypospolitej). Plany Wazów szwedzkich dotyczące uczynienia z Bałtyku morza wewnętrznego stały się bardziej realne. Pokój w Oliwie (1660) potwierdził mitawskie warunki.

Przed groźbą rozbioru po atakach Rosji, Szwecji czy Danii (od 1558 roku), uratowała państwo zakonne decyzja ostatniego mistrza Gotarda Kettlera, który uznał się lennikiem Polski i Litwy – sekularyzował kraj na wzór pruski. Większość zakonnego państwa została włączona do Jagiellońskiego mocarstwa pod nazwą Inflant (większość Łotwy i południowa Estonia), a w Kurlandii powstało dziedziczne księstwo dynastii Kettlerów (1561).