Wieki XVI i XVII upłynęły pod znakiem zmagań pomiędzy państwami habsburskimi a Francją.
Francja po wojnie stuletniej bardziej zjednoczona, zunifikowana, sięgnęła po dziedzictwo burgundzkie, którego część otrzymała po śmierci Karola Śmiałego, władcy tego bogatego państwa. Jednak większość burgundzkich posiadłości (Niderlandy, tzw. Franche-Comte, czyli hrabstwo burgundzkie z Besancon) dostała się Habsburgom. Poprzez mariaże małżeńskie Habsburgowie zaczęli panować w Hiszpanii, co uczyniło z Francji oblężoną twierdzę.

Bezpośrednią przyczyną wojny były wyprawy królów francuskich w końcu XV i pierwszej połowie XVI w., na Półwysep Apeniński. Początkowe zuchwałe i efektowne sukcesy – zajęcie Italii wraz z Neapolem – zaniepokoiły papieża, miasta włoskie, Habsburgów austriackich oraz skłaniającą się ku nim Hiszpanię (wyprawy Karola VIII, Ludwika XII, Franciszka I, Henryka II).
Wszystko to doprowadziło do wybuchu wojen trwających do połowy XVI w. i zakończonych pokojem w Cateau-Cambresis w 1559 roku. Francja przegrała z olbrzymią koalicją Włochów, Habsburgów i Hiszpanów, zaś jeden z francuskich królów – Franciszek I dostał się do niewoli po strasznej klęsce pod Pawią w 1525 roku.

W II połowie XVI w. Francja pogrążyła się w wojnach religijnych (1562-1594), w których interweniowała Hiszpania. Dopiero panowanie Henryka IV Burbona przyniosło Francji stabilizację (pokój w Vervins w 1598 roku i edykt tolerancyjny zwany nantejskim – mówiący o poszanowaniu wyznawców innych religii).

Hiszpania poniosła pod koniec stulecia kilka dotkliwych porażek:

  • najpierw w Niderlandach, gdzie jedna z jej prowincji, zwana Holandią, ogłosiła w 1580 roku niepodległość, co rozpoczęło wojnę trwającą aż do połowy XVII w.,
  • potem w starciu z Anglią, w którym Hiszpania odniosła kompromitującą klęskę swej floty zwanej Wielką Armadą w 1588 roku.

Państwa habsburskie były zagrożone od południowego wschodu. Rozwijała się tam ekspansja turecka, padły Węgry (1526), a także kraje Afryki Północnej aż po Algierię. Turcja dołączyła do grupy mocarstw światowych, a konflikt z Habsburgami uczynił ją potencjalną sojuszniczką Francji. Jednak w początkach XVII w. Habsburgowie otrząsnęli się z porażek i przystąpili do politycznej kontrofensywy. Wykorzystując polityczne zamieszanie we Francji oraz błędy angielskich Stuartów, zawarli korzystne dla siebie traktaty i spróbowali narzucić swoją dominację w Rzeszy. To wywołało m.in. wojnę trzydziestoletnią 1618-1648. Pokój westfalski nie zakończył sporów. Wojna z Hiszpanią trwała aż do 1659 roku, gdy Francja zawarła korzystny traktat zwany pirenejskim. Hiszpania utraciła obszary na pograniczu niderlandzkim oraz zrezygnowała z Portugalii, którą opanowała za Filipa II w XVI w. i gdzie wybuchło powstanie z inspiracji francusko-brytyjskiej. Musiała sobie jeszcze radzić z powstaniem w Katalonii.

Hiszpania wyraźnie traciła znaczenie na arenie międzynarodowej. Cesarstwo zaś zostało bardzo osłabione po wojnie trzydziestoletniej.

Francja za rządów Ludwika XIV próbowała narzucić swoją hegemonię Europie Zachodniej.

  • Nie mogąc od razu zapanować nad całością hiszpańskich posiadłości, do których rościł sobie pretensje, jako mąż Marii Teresy (hiszpańskiej), Ludwik XIV uderzył na południowe Niderlandy, gdzie opanował Lille (1667 rok).
  • W następnych latach Ludwik usiłował podporządkować sobie Holandię (od 1672 roku). Francja co prawda Holandii nie podbiła, ale odparła ataki aliantów (pokoje z lat 1678–1679 w Fontainbleau i Saint German an Laye) i zdobyła Franche Comte.
  • Ludwik XIV przeprowadzał tzw. „reuniomy”, czyli powolne wchłanianie poszczególnych miast w rejonie Renu, m.in. zajmując Strassburg.
  • W połowie lat osiemdziesiątych XVII w. potęga Francji sięgała zenitu. Ponowna próba zajęcia Niderlandów wywołała nową długą wojnę i sprowokowała kolejną antyfrancuską koalicję (1688-1697), zakończoną traktatem w Ryswick.

Ludwik XIV zrezygnował na razie z dalszej ekspansji. Jednak śmierć Karola II Habsburga w Madrycie i brak męskiego potomka wywołały kolejną długą wojnę o tzw. sukcesję hiszpańską. Trwała ona do 1714 roku. Wreszcie wnuk Ludwika XIV zasiadł na hiszpańskim tronie jako Filip V. Obydwa kraje poniosły jednak olbrzymie straty w wyniku wojny.

U schyłku XVII w. raz jeszcze zagroziła Europie ekspansja turecka, ale w 1683 roku pod murami Wiednia Turcy zostali rozgromieni (niezaprzeczalna zasługa Polski i Jana Sobieskiego). Wojna z Turcją trwała aż do zawarcia pokoju karłowickiego w roku 1699, niekorzystnego dla pokonanych Turków, tracących Węgry na rzecz austriackich Habsburgów.
Konflikt habsbursko-francuski powoli wygasał, choć jeszcze w latach 1733-1735, w czasie tzw. polskiej wojny sukcesyjnej, Francja i Austria były przeciwko sobie. Już jednak podczas wojny siedmioletniej (lata 1756-1763) nastąpiło słynne odwrócenie przymierzy, Francja z Austrią znalazły się w jednym obozie, a związek państw wzmocniony został tradycyjnym węzłem małżeńskim (Marii Antoniny z późniejszym Ludwikiem XVI).