Skojarz władców panujących w XVII wieku w Polsce!

  • Zygmunt III Waza
  • Władysław IV
  • Jan Kazimierz
  • Michał Korybut
  • Wiśniowiecki
  • Jan III Sobieski

Władcy, którzy panowali w XVII w. w Polsce

Zygmunt III Waza (1587-1632)
Pierwszy z dynastii Wazów na polskim tronie. Syn króla Szwecji Jana III i Katarzyny Jagiellonki. Za jego panowania rozpoczęły się wojny Polski ze Szwecją i Turcją. Próbował także opanować Rosję.

Władysław IV (1632-1648)
Syn Zygmunta III. Walczył z Rosją, a w celu powstrzymania zaborczej Szwecji stworzył polską flotę.

Jan Kazimierz (1648-1668)
To za jego czasów Polska toczyła krwawe wojny z Kozakami dowodzonymi przez Bohdana Chmielnickiego, Szwedami (potop), Brandenburgią, Siedmiogrodem i Rosją.

Michał Korybut Wiśniowiecki (1669-1673)
Jego panowanie wypełniły walki stronnictw magnackich osłabiających państwo. Polska przegrała też wojnę z Turcją i straciła Podole.

Jan III Sobieski (1674-1696)
Zdolny wódz. Walczył zwycięsko z Turkami i Tatarami. Sławę w całej Europie przyniosło mu pokonanie wojsk tureckich w bitwie pod Wiedniem (1683).

 

Wiek XVII = wiek wojen

Wiek XVII to dla Polski okres bardzo niespokojny.
Rzeczpospolita toczy wojny ze swymi sąsiadami: Szwecją, Rosją, Brandenburgią, Turcją. Jednocześnie musi walczyć z własnymi poddanymi – Kozakami i Ukraińcami.

Polska w świecie

W XVII wieku zmienia się pozycja Polski na arenie międzynarodowej.
Do rozpoczęcia całej serii wojen w 1648 r. (powstanie Chmielnickiego) Rzeczpospolita była prawdziwym mocarstwem. Długotrwałe konflikty zakończone dopiero w 1686 r.
podpisaniem pokojuz Rosją wyniszczyły i osłabiły kraj.

 

Przyczyny wojen polsko-szwedzkich

To detronizacja Zygmunta III (króla Polski i Szwecji) w Szwecji, na co ten odpowiedział włączeniem do Rzeczpospolitej północnej części Inflant. Do konfliktu doprowadziła także zaborcza polityka Szwecji, która chciała uczynić z Bałtyku swoje „jezioro”, czyli opanować ziemie leżące nad tym morzem. Szwecja była krajem ubogim i zaborcze wojny powodowały jej bogacenie się.

Co musisz wiedzieć o walkach Polski ze Szwecją?

Początkowo to Polska miała sukcesy. W 1605 r. hetman Jan Karol Chodkiewicz odniósł nad Szwedami zwycięstwo pod Kircholmem. Sytuacja zmieniła się w wojnie 1625-1629. Wtedy Szwedzi opanowali ujście Wisły i pobierali duże zyski z ceł ściąganych z handlu prowadzonego przez Gdańsk. Prawdziwą jednak katastrofą dla Polski były lata tzw. potopu (1655-1660).
Szwedzi opanowali centralne ziemie Polski i choć ostatecznie zostali pokonani, to Rzeczpospolita wyszła z wojny straszliwie zniszczona.

 

Przyczyny wojen na Ukrainie

Przeciwko polskiemu panowaniu na tych terenach wystąpili Kozacy. Stworzyli oni własne siły zbrojne. Szlachta widziała w tym zagrożenie i godziła się na istnienie tylko niewielkich sił kozackich. Resztę Kozaków chciała zmusić do służby i do odrabiania pańszczyzny. Istniał także silny konflikt religijny. Osiedlająca się na ziemiach Ukrainy polska szlachta to katolicy, ukraińscy chłopi zaś wyznawali prawosławie.

Co musisz wiedzieć o powstaniu Chmielnickiego?

Bezpośrednia jego przyczyna tkwiła w wojnie, jaką miał rozpocząć król Władysław IV przeciw Turcji. Chciał wykorzystać w niej Kozaków, którzy zaczęli się zbroić. Królewskie plany nie zostały jednak zrealizowane i Kozacy poczuli się zawiedzeni. Ich niezadowolenie wykorzystał Bohdan Chmielnicki. Stanął na czele Kozaków, ukraińskich chłopów, a także zapewnił sobie pomoc Tatarów. Wojska polskie zostały pobite nad Żółtymi Wodami, pod Korsuniem i Piławcami (1648). Dopiero w bitwie pod Beresteczkiem (1651) pokonano Kozaków i Tatarów.

Finał walk na Ukrainie– to bardzo ważne!

Ponieważ nawet w sojuszu z Tatarami Kozacy nie byli w stanie ostatecznie pokonać Polski, postanowili znaleźć silniejszego sprzymierzeńca. W 1654 r. w Perejasławiu przyjęli zwierzchnictwo cara. Spowodowało to podział Ukrainy: jej część na lewym brzegu Dniepru wraz z Kijowem przypadła Rosji (1667).

 

Konflikt z Rosją

W pierwszej połowie XVII w. w zmaganiach przewagę uzyskała Polska. Na krótki czas udało się nawet opanować Moskwę (1612), ale od połowy wieku sytuacja zaczęła się zmieniać na korzyść Rosjan. Ostatecznie na mocy pokoju zawartego w Andruszowie (1667) Polska musiała oddać ziemie: smoleńską, siewierską, czernihowską oraz lewo­brzeżną część Ukrainy. Potęga Rosji rozwinie się jednak dopiero pod panowaniem Piotra Wielkiego na początku XVIII w.

 

Nowy przeciwnik – Turcja

Polska starała się długo utrzymać pokój z groźnym imperium. Narastały jednak napięcia. Polscy magnaci organizowali wyprawy zbrojne do Mołdawii, która była lennem tureckim. Kozacy z terytorium Rzeczpospolitej grabili tereny tureckie, a Tatarzy (podlegli Turcji) nękali napadami ziemie Ukrainy. Do wojny doszło, gdy hetman Stanisław Żółkiewski wyprawił się w 1620 r. do Mołdawii, popierając tamtejszego władcę przychylnego Polsce. Wojska polskie zostały rozbite pod Cecorą. W 1621r. Polska odparła najazd turecki pod Chocimiem. Zawarto pokój i granicą obu państw została rzeka Dniestr. Do następnej wojny doszło w 1672 r. Turcy zdobyli wtedy Podole z ważną twierdzą Kamieńcem Podolskim.

Jak zakończyły się walki z Turcją?

Jan III Sobieski chciał odzyskać ziemie, które Polska utraciła w zmaganiach z Turcją.
Aby nie być osamotniony, związał się sojuszem z Austrią, zagrożoną najazdem tureckim. 12 września 1683 r. sprzymierzeńcy odnieśli zwycięstwo nad Turkami w bitwie pod Wiedniem. Był to ostatni przed zaborami tak świetny triumf polskiego oręża. Późniejsze wyprawy Sobieskiego do Mołdawii w celu wyparcia z niej Turków nie przyniosły już sukcesu. Kres wojnom polsko-tureckim położył pokój w Karłowicach (1699).
Polska na jego mocy odzyskała Podole.

 

Pusty skarb i mało wojska

Wojny i wystawianie armii drogo kosztowało. Szlachta niechętnie godziła się na takie wydatki.
Dużą ofiarność na cele obrony ojczyzny okazała w czasie powstania Chmielnickiego i w latach potopu. Kiedy zagrożenie mijało, zmniejszano jednak liczbę wojska. Ponieważ skarb państwa był najczęściej pusty, zalegano z wypłacaniem żołdu. Żołnierze grabili wtedy niemiłosiernie wsie i miasta, by zdobyć środki na utrzymanie.

Wojny domowe

Magnaci byli na tyle silni, że próbowali przeciwstawić się władzy królewskiej. W 1607 r. doszło do wojny domowej. Opozycjoniści chcieli usunąć z tronu Zygmunta III. Zostali pokonani w bitwie pod Guzowem, ale nie spadły na nich surowe kary. Za panowania Jana Kazimierza przeciw królowi wystąpił zbrojnie Jerzy Lubomirski, marszałek i hetman. Wprawdzie skazano go na wygnanie, ale i król został zmuszony do rezygnacji z planów wzmocnienia swej władzy.

 

Skutki wojen w XVII w.

Katastrofalne dla Polski! Poniesiono nie tylko straty terytorialne (ziemia smoleńska, część Ukrainy, Prusy Książęce), ale wyginęła 1/3 ludności! Pod berłem króla Władysława IV żyło około 10 milionów ludzi, a po potopie szwedzkim było ich tylko 6-7 milionów. Zniszczono dziesiątki miast i setki wsi.

Utrata lenna pruskiego
Potop szwedzki umożliwił zerwanie zależności Prus od Polski. Fryderyk Wilhelm, elektor brandenburski i książę Prus, nie przyszedł z pomocą Polsce, choć był do tego zobowiązany. Poparł natomiast Szwedów. Kiedy ci zaczęli przegrywać, szybko przeszedł na stronę Jana Kazimierza. Polska musiała jednak za to zapłacić. Prusy Książęce przestały być lennem Polski w 1657 r. Prawdziwym mocarstwem Prusy stały się dopiero w drugiej połowie XVIII w.