Proces zjednoczenia Włoch

Przesłanki

• Poczucie jedności wynikające ze wspólnoty kulturowej, tradycji sięgającej jeszcze starożytnego Rzymu i wpływów oświecenia, epoki wojen rewolucyjnych i napoleońskich, zwłaszcza że Bonaparte zapoczątkował proces jednoczenia kraju.

• Oburzenie postanowieniami kongresu wiedeńskiego ponownie rozdrabniającego politycznie Italię, narzucającego również Włochom obcych władców bądź rodzimych reakcjonistów.

• Nienawiść wobec Austrii pełniącej na Półwyspie Apenińskim rolę żandarma oraz okupanta niemałej części północnych Włoch (Lombardia, Wenecja).

• Brak wyobraźni rodzimych reakcjonistów rażących swoją arogancją i niekompetencją (Neapol, środkowa Italia, Państwo Kościelne).

• Interesy gospodarcze całości kraju, wytworzenie się rynku wewnętrznego w skali przekraczającej granice państw włoskich.

• Konkretne działania i tendencje zjednoczeniowe – republikańska Mazziniego i Garibaldiego oraz monarchistyczna polityka premiera Piemontu Camila Cavoura, widzącego Italię pod berłem lokalnej, sabaudzkiej dynastii.

Przebieg

• Energiczny premier Piemontu C. Cavour, nazywany włoskim Bismarckiem, rozumiał, że główną przeszkodą na drodze zjednoczenia Półwyspu Apenińskiego stanowi Austria, zbyt potężna do pokonania przez Włochów, o czym przekonali się jego rodacy w latach 1848-1849. Zawarł on w 1858 roku tajny sojusz z Francją Napoleona III, w zamian za pomoc zobowiązując się oddać Górną Sabaudię i Niceę.

• Sprowokowana mobilizacją piemoncką wojna z Austrią w 1859 roku stała się punktem zwrotnym. Wojska francusko-piemonckie pod Magentą i Solferino pobiły przeciwnika. Na wieść o sukcesach w państwach środkowowłoskich (Modena, Toskania, Parma, Lukka) obalono znienawidzone, narzucone reżimy. Zaniepokoiło to francuskiego sojusznika, ponieważ wydarzenia wymknęły się spod kontroli (Napoleon III pragnął stopniowego procesu zjednoczeniowego za jego akceptacją). Przywódca Francji zawarł pospiesznie z Austrią porozumienia w Villafranca, dość upokarzające dla Włochów z racji tego, że Lombardię przekazano sojusznikom, ci zaś z kolei oddali ją Piemontowi.

• W środkowowłoskich państwach przeprowadzone zostały plebiscyty, których wyniki przesądziły o przyłączeniu się do tworzącego się Królestwa Włoch (początek 1860 roku). Tymczasową stolicą stała się Florencja. Wiosną 1860 roku doszło do sojuszu statecznego Cavoura z romantycznym republikańskim, słynącym z licznych skandali obyczajowych, niewątpliwym patriotą włoskim, Józefem Garibaldim. Bohater dwóch kontynentów (Europy i Ameryki Południowej) otrzymał zadanie zdobycia Królestwa Neapolu, co byłoby ze względów politycznych niewygodne dla Piemontu (wzgląd na Francję i Europę).

• W lipcu 1860 roku zaczęła się legendarna wyprawa 1000 ochotników na Sycylię, która doprowadziła do zdobycia wyspy i likwidacji neapolitańskiej monarchii, gdy Garibaldi przekroczył Cieśninę Mesyńską. Od północy wkroczyły wojska włoskie, zajmując przy okazji część Państwa Kościelnego – i tak dokonał się finał burbońskiego państwa. Garibaldi próbował z rozpędu zająć papieski Rzym, co groziło konfliktem z niedawnym, teraz rozjuszonym francuskim sojusznikiem (władzy papieża strzegli Francuzi) i nowy włoski premier – Crispi musiał przemocą powstrzymać bohatera narodowego pod Aspromonte (1862).

Zakończenie konfliktu

• W 1866 roku Włochy powiększyły się o Wenecję, biorąc udział w wojnie z Austrią po stronie Prus.

• W 1870 roku wykorzystując zaangażowanie Francji, wojska włoskie wkroczyły do Wiecznego Miasta, likwidując ponad 1100-letnie Państwo Papieskie. Papież Pius IX do końca z tym faktem się nie pogodził, ogłaszając się więźniem Watykanu (notabene państwo włoskie zostało uznane przez papiestwo dopiero w 1929 roku).