Geneza wybuchu I wojny światowej

Najistotniejszą przyczyną był spór o nowy podział świata między europejskimi mocarstwami. Na przełomie stuleci XIX i XX brakowało już niezagospodarowanych miejsc na mapie globu i bez nowego konfliktu niemożliwe okazało się wywalczenie kolejnych obszarów eksploatacji. Za najbardziej pokrzywdzone uważały się Niemcy i Włochy, późno zjednoczone i w związku z tym startujące do rywalizacji z gorszej pozycji.

Francja dążyła do odzyskania straconych w 1871 roku Lotaryngii i Alzacji; Niemcy zaś, bojąc się francuskiego odwetu, chcieli je sobie podporządkować.

Austro-Węgry toczyły spór z Rosją o dominację na Bałkanach, a dyplomacja carska wspierała usilnie dążenia odśrodkowe w wielonarodowej monarchii Habsburgów (jednym z haseł był panslawizm, czyli zjednoczenie Słowian, w tym wypadku pod opieką Moskwy).

Zarysował się konflikt niemiecko-rosyjski, szczególnie po odejściu Bismarcka, rzecznika poprawnych stosunków (1890).

Niemcy wspierały austriackiego sojusznika w sporze z Rosją, same interesując się Bałkanami, Bliskim Wschodem (Turcją) i zachodnimi guberniami rosyjskimi, usiłując stworzyć na wschodzie Europy sieć zależnych od siebie państewek (tzw. Mitteleuropa).

Rosja tradycyjnie dążyła do opanowania cieśnin czarnomorskich i dezintegracji Turcji.

Wielka Brytania niepokoiła się szybkim rozrostem niemieckiej floty i aspiracji kolonialnych Rzeszy.

Wyraźnym sygnałem, zwiastunem nadciągającej burzy, stały się tzw. kryzysy marokańskie.
- Podczas pierwszego kryzysu w latach 1905-1906, Niemcy próbowały udaremnić zdominowanie tego kraju przez Francję. Bezskutecznie, ponieważ ta zyskała zrozumienie i poparcie ze strony innych mocarstw na konferencji w Algeciras (Hiszpania).
- Podczas drugiego kryzysu, w roku 1911, ponowny sprzeciw Niemiec wobec francuskiej ekspansji zakończył się kompromisem – Francuzi oddali Rzeszy część swego Konga. Dyplomacja tego czasu zyskała miano „dyplomacji kanonierek” z racji stosowania przez Niemcy groźby użycia siły militarnej (kanonierki przypłynęły do marokańskich portów).

Odrębną grupę przyczyn stanowił „bałkański kocioł”. Krzyżowały się tutaj żywotne interesy mocarstw z dążeniami narodów bałkańskich (Słowian, Rumunów, Greków, Albańczyków) zmierzających do zrzucenia tureckiej bądź austro-węgierskiej dominacji:
- W1912 roku wybuchła pierwsza wojna bałkańska. Na Turcję napadła koalicja państw bałkańskich – Serbia, Czarnogóra, Bułgaria, Grecja – zadając jej serię porażek (na dodatek wybuchło powstanie w Albanii). Wkrótce sprzymierzeńcy pokłócili się o podział zdobyczy.
- Druga wojna bałkańska z1913 roku była konfliktem Bułgarii z pozostałymi państwami, do których dołączyły Rumunia i pokonana Turcja licząca na odzyskanie części utraconych obszarów.

Przysłowiową iskrą w„bałkańskiej beczce prochu” był zamach w bośniackim Sarajewie dokonany przez grupę terrorystów sterowanych z Belgradu (Serbia), pośrednio popieranych przez Rosję. Ofiarą zamachu dokonanego 28 czerwca 1914 roku padł następca tronu Austro-Węgier, arcyksiążę Ferdynand i jego małżonka Zofia.

Uwaga! W cieniu konfliktów wyrastały dwa antagonistyczne bloki mocarstw: