Czym jest kolonia?

To posiadłość jakiegoś państwa, która znajduje się poza jego granicami (zwykle jest to posiadłość zamorska). Jest ona zależna od tego państwa (nazywanego metropolią), czyli nie prowadzi samodzielnej polityki zagranicznej. Władze kolonii ustalają także z metropolią szczegóły dotyczące jej spraw wewnętrznych i podlegają ścisłej kontroli przedstawicieli metropolii.

Jakie zjawisko otrzymało nazwę kolonializmu?

Był to proces podporządkowywania obszarów słabo rozwi-niętych położonych na terytorium obu Ameryk, Azji i Afryki państwom stojącym na wyższym etapie rozwoju. Kraje euro-pejskie posiadające kolonie czerpały ze swoich zamorskich posiadłości różnorodne korzyści: wywożono cenne kruszce (złoto, srebro) i ważne surowce (ropa naftowa, kauczuk). Ludy uzależnione były systematycznie wyzyskiwane przez kolonizatorów, a ich bogactwa napływały do metropolii.

Kiedy zakładano kolonie?

Pierwsze kolonie Europejczycy zakładali na przełomie XV i XVI wieku. Związane to było z wielkimi odkryciami geograficznymi – Europejczycy opanowali wtedy znaczne obszary Ameryki Południowej, uzyskali posiadłości w Afryce i Azji. Podbój zamorskich terytoriów był długotrwały, zakończył się ostatecznie dopiero w XX wieku. Ekspansja kolonialna państw europejskich trwała więc około 500 lat.

Z jakimi ludami stykali się Europejczycy?

W dobie podbojów kolonialnych Portugalczycy, Hiszpanie, a potem Anglicy czy Holendrzy poznawali ludy całkowicie się od nich różniące. Wyznawały one odmienne religie, miały własne, czasami szokujące Europejczyków, zwyczaje i prawa. Przybysze z Europy najczęściej ich nie akceptowali i starali się narzucić zasady panujące we własnych krajach. Dochodziło do zbrojnych konfliktów. Stare amerykańskie cywilizacje stworzone przez Indian (Majów, Azteków, Inków) zostały brutalnie zniszczone. Niewielkie oddziały hiszpańskich awanturników, takich jak Hernan Cortes (podbił Meksyk) czy Francisco Pizarro (pokonał Inków w Peru), kładły kres istnieniu dobrze zorganizowanych zamorskich państw. Na obszary te napływali potem hiszpańscy osadnicy.

Dlaczego państwa europejskie dążyły do posiadania kolonii?

  • Kolonie były źródłem tanich surowców.
  • Stawały się rynkiem zbytu dla towarów produkowanych masowo w Europie (najczęściej do kolonii wywożono produkty gorsze gatunkowo, czyli takie, których sprzedaż w metropolii przynosiłaby minimalne zyski). Obszary uzależnione były także miejscem, gdzie wywożono kapitał, czyli lokowano duże sumy pieniędzy w inwestycjach przynoszących Europejczykom olbrzymie dochody.
  • Wiele terenów miało znaczenie militarne: Gibraltar opanowany przez Anglików umożliwiał im kontrolę nad wejściem na Morze Śródziemne, a Singapur był dla nich ważną twierdzą w Azji. Żołnierze pochodzący z kolonii walczyli w I i II wojnie światowej w szeregach armii swoich metropolii.

 

Podział świata na początku XX wieku

Największe imperia kolonialne posiadały Wielka Brytania i Francja.

Anglia

  • opanowała 1/6 kuli ziemskiej (tereny o powierzchni 33 mln km kw.)
  • do jej najważniejszych posiadłości należały Indie, a oprócz tego w Azji Birma i Malaje, w Afryce: Egipt, Sudan, Kenia, Uganda i olbrzymie terytoria na południu tego kontynentu – Kraj Przylądkowy, Orania, Transwal, Rodezja

Francja

  • podporządkowała sobie 10 mln km.kw.
  • posiadała: Algierię, Maroko, Mauretanię, Senegal, Wybrzeże Kości Słoniowej, Gabon i Madagaskar oraz w Azji tzw. Indochiny Francuskie (Wietnam, Laos, Kambodża)

Belgia

  • opanowała rozległe obszary Konga w Afryce

Niemcy

  • podporządkowali sobie Togo, Kamerun i Namibię

Włochy

  • panowały w Libii i Somalii

Portugalia

  • uzależniła od siebie Angolę i Mozambik

Stany Zjednoczone

  • zawładnęły strategicznymi wyspami na Oceanie Spokojnym, umacniając swoją pozycję na tych ważnych dla tego państwa terenach

Czy chęć posiadania kolonii wpływała na stosunki pomiędzy państwami europejskimi?

Pragnienie zdobycia nowych ziem poza Europą było przyczyną narastania konfliktów między krajami na starym kontynencie. Zjednoczone w 1870 r. Niemcy czuły się pokrzywdzone, gdyż zaczęły bardzo późno budowę swego imperium kolonialnego. Posiadłości niemieckie nie mogły się równać z tymi, jakimi rządziły Anglia czy Francja. Chęć ich powiększenia kosztem innych potęg kolonialnych to jeden z motywów, które pchnęły Rzeszę w kierunku rozpętania I wojny światowej. Niemcy liczyły, że w wyniku zwycięskiego dla nich rozstrzygnięcia tego konfliktu nastąpi nowy podział świata uwzględniający ich olbrzymie apetyty na terytoria w Afryce i Azji.

Jaka była sytuacja ludności zamieszkującej kolonie?

Ludność kolonii nie brała udziału w rządzeniu swoim krajem. Państwa kolonialne pozostawiały jednak na czele uzależnionych przez siebie obszarów władców wywodzących się z lokalnych dynastii. Musieli oni być bezwzględnie wierni władzom metropolii, a w zamian te zostawiały im niewielki zakres decydowania o mniej ważnych sprawach swoich poddanych. Lojalności tubylczych władców pilnował przedstawiciel metropolii – gubernator i urzędnicy.

Z jakiego kontynentu rekrutowano niewolników?

Ponieważ w koloniach na terenie Ameryki brakowało pracowników, zaczęto tam sprowadzać Murzynów z Afryki. Pracowali oni jako niewolnicy na plantacjach i w kopalniach. Europejczycy kupowali Murzynów najczęściej od arabskich łowców niewolników lub bezpośrednio od murzyńskich władców. Rozkwit handlu niewolnikami przypada na XVI-XVIII w. Olbrzymie obszary Afryki stały się widownią niekończących się wojen, w których główną stawką było zagarnięcie jak największej liczby niewolników – mężczyzn, kobiet i dzieci. Ten ludzki towar wsadzano potem na europejskie okręty przybywające do afrykańskich portów i przewożono do Ameryki. Warunki panujące na takich statkach były potworne: niewolników skuwano kajdanami, nędznie żywiono, brak było opieki medycznej. Nic dziwnego, że czasem połowa tych ludzi umierała w podróży. Tylko nieliczni protestowali przeciwko takim praktykom. Dopiero w XIX w. zakazano handlu niewolnikami w Europie i Stanach Zjednoczonych. Do tego jednak czasu śmierć poniosły miliony ludzi.

Czy ludność kolonii biernie znosiła panowanie Europejczyków?

W koloniach co pewien czas wybuchały powstania ludności tubylczej. Niektóre z nich przybierały duże rozmiary i były bardzo groźne dla kolonizatorów. Tak było podczas powstania zorganizowanego przez sipajów (żołnierzy indyjskich) przeciwko Brytyjczykom w latach 1857-1858. Anglicy z wielkim trudem stłumili ten ruch, który ogarnął olbrzymie tereny Indii, a w armii powstańczej znalazły się tysiące tubylców. Równie ciężkie walki musieli prowadzić Anglicy w Sudanie, zanim rozbili muzułmańską armię dowodzoną przez Mahdiego (1881-1884). Najczęściej jednak do stłumienia wystąpień zbrojnych ludności tubylczej wystarczało wysłanie niewielkiej ekspedycji karnej. Armie europejskie górowały nad przeciwnikiem organizacją i posiadały nowocześniejsze uzbrojenie (wielostrzałowa broń palna, artyleria).

Na czym polegała dekolonizacja?

Był to długotrwały proces wyzwalania się narodów i ludów z zależności kolonialnej i tworzenia przez nie własnych, niepodległych państw. Szczególne nasilenie dekolonizacji trwało w latach 60. XX wieku. Wtedy, zwłaszcza w Afryce, pojawiło się wiele nowych krajów. Wyzwalanie się z zależności kolonialnej nie przebiegało łagodnie. Najczęściej dochodziło do krwawych walk i konfliktów zbrojnych z mocarstwami kolonialnymi. Francja np. prowadziła krwawą wojnę w Algierii (1954-1962), zanim uznała niepodległość tego państwa, i w Wietnamie (1946-1954).

Czym jest neokolonializm?

To dążenie do utrzymania swoich wpływów w dawnych koloniach przez byłe mocarstwa kolonialne. Chociaż dawne kolonie w Afryce czy Azji są państwami formalnie niepodległymi, to europejskie państwa, które niegdyś sprawowały nad nimi kontrolę, nadal jej się w pełni nie wyrzekły i starają się ją realizować poprzez zawieranie z nimi korzystnych dla siebie umów handlowych. Niekiedy interweniują zbrojnie w obronie własnych interesów.

Które państwa europejskie posiadały kolonie?

  • Pierwszymi krajami, które rozpoczęły ekspansję kolonialną, były Portugalia i Hiszpania. To one podzieliły między siebie olbrzymie tereny Ameryki Południowej.
  • W XVI-XVIII w. kolonie zdobyły Anglia, Francja, Holandia i Belgia.
  • W drugiej połowie XIX w. uzależnione terytoria zamorskie posiadały także Niemcy, Włochy, Stany Zjednoczone i jedyne mocarstwo azjatyckie – Japonia.

Jakie czynniki zadecydowały o upadku imperiów kolonialnych po II wojnie światowej?

  • Spowodowane II wojną światową znaczne osłabienie dotychczasowych mocarstw kolonialnych (Wielkiej Brytanii, Francji).
  • Rozwój ruchów niepodległościowych w samych koloniach. Pojawiła się tam grupa ludzi wykształconych (często na europejskich uczelniach), którzy dostrzegali niekorzystne zjawiska, jakie powodowało uzależnienie ich krajów od obcych państw i nie mogli pogodzić się z dominacją Europejczyków.
  • Przemiany zachodzące w koloniach. Rozpoczynał się w nich rozwój przemysłu i nie były już tak uzależnione gospodarczo od metropolii, jak to bywało wcześniej.