Pierwsza faza konfliktu

Za namową Niemiec, wykorzystując jako pretekst niewypełnienie ultimatum, Austro-Węgry 28 lipca 1914 roku zaatakowały Serbię, popieraną przez Rosję. Wojna przybrała charakter światowy, gdy kolejno Niemcy atakowały Rosję, Belgię, Francję, co z kolei spowodowało reakcję Anglii. Włochy ogłosiły neutralność.

  • Nastąpił podział pomiędzy walczącymi stronami na:
    • państwa centralne: Niemcy, Austro-Węgry, do których potem dołączyły Turcja i Bułgaria,
    • koalicję zwaną ententą: Rosja, Anglia, Francja, Serbia, Belgia, Japonia,
      od 1915 roku Włochy,
      od 1916 roku Rumunia, Grecja,
      od 1917 roku Stany Zjednoczone.
  • Niemiecki plan przewidywał w pierwszej kolejności rozbicie Francji poprzez atak z północy od strony neutralnej Belgii (plan Schlieffena). Niemcy sądzili, że zanim Rosja zmobilizuje własne siły, Francja zostanie pokonana. Po ciężkich walkach w Belgii Niemcy wdarli się do północnej Francji i w pierwszych dniach września 1914 roku zostali powstrzymani pod Paryżem, ponosząc porażkę w bitwie nad Marną. Klęska Niemiec pod Paryżem była zarówno wynikiem talentów obrońcy Paryża, generała Joffre’a, jak też nagłej rosyjskiej ofensywy w Prusach Wschodnich.
  • W wyniku klęski Niemcy zmuszeni zostali do przerzucenia części własnych wojsk i wprawdzie rozgromili Rosjan nad Wielkimi Jeziorami Mazurskimi, pod Tannenbergiem, sukces jednak okupili olbrzymimi stratami (dowodzili Hindenburg i Ludendorff). Zaczęła się długa, krwawa i wyczerpująca wojna pozycyjna.
  • Latem 1914 roku powodzenie odniosła rosyjska ofensywa w Galicji, opierając się szerokim łukiem o masyw Karpat i zatrzymując się u wrót Krakowa. Na tyłach bronił się mężnie Przemyśl (do początków 1915 roku).
  • W 1915 roku wojska państw centralnych zadały poważne ciosy Rosjanom. Klęska pod Gorlicami zmusiła Rosjan do opuszczenia Galicji, a porażki pod Łodzią do odwrotu z Królestwa. Państwa centralne zajęły Litwę, Wołyń i Polesie. Front ukształtował się na linii Dniestr – Zatoka Ryska. Klęski rosyjskie zadecydowały o załamaniu oporu serbskiego i ewakuacji resztek sił do Grecji.
  • Latem 1916 roku Rosjanie pod wodzą generała Brusiłowa znów przystąpili do ofensywy. Niemcom jednak udało się ich powstrzymać, chociaż armia austro-węgierska poniosła poważne straty. Rosjanie wdarli się też do Bukowiny i części Galicji (rejon Tarnopola). Na froncie zachodnim przystąpienie Włoch do wojny w 1915 roku nie spowodowało przełomu – Austriacy i Niemcy poradzili sobie z tym problemem.
  • Straszliwe, krwawe żniwo zebrał rok 1916 na froncie zachodnim. Od lutego do jesieni toczyła się nierozstrzygnięta, mordercza bitwa pod Verdun (zginęło ponad 500 tysięcy żołnierzy obu stron). Od lipca do listopada trwała bitwa nad Sommą, gdzie po raz pierwszy alianci użyli czołgów, ta bitwa również nie została rozstrzygnięta.
  • W latach 1915-1916 alianci, dokonując desantu w rejonie Dardaneli (Gallipoli), usiłowali pokonać Turcję oraz przebić się do Rosji, nad Morze Czarne, ale ponieśli dotkliwą porażkę. W roku 1916 odbyła się też, ubrzegów Jutlandii, jedyna wielka bitwa morska I wojny, przegrana przez Niemców.
  • Rok 1917 przyniósł kolejne doniosłe wydarzenia. W Rosji wybuchła rewolucja, obalono carat, kraj ogarnęła anarchia i, mimo oficjalnych, uspokajających, deklaracji Rządu Tymczasowego, także front ogarniał ogólny bezwład. Sytuacja nie polepszyła się, lecz wręcz pogorszyła po próbie czerwcowej rosyjskiej ofensywy. Szerzyła się dezercja i pojawiały się coraz powszechniejsze żądania pokoju.

Druga faza konfliktu

  • W kwietniu państwom centralnym wypowiedziały wojnę Stany Zjednoczone, jako pretekst podając kilka incydentów związanych z podmorską ofensywą Rzeszy (zatopienie amerykańskich okrętów), jak również niepokój wywołany bezmyślną depeszą niemieckiego ministra spraw zagranicznych Zimmermanna do ambasadora Rzeszy w Meksyku sugerującą temu państwu wspólny rozbiór USA. Wzmocniło to wydatnie obóz ententy.
  • Na początku 1918 roku (marzec) przestał istnieć front wschodni, gdy – zwycięscy w rywalizacji o władzę w Rosji bolszewicy – podpisali pokój w Brześciu z państwami centralnymi. Niemcy po przerzutach wojsk przystąpili do serii ofensyw (marzec-maj) zakończonych klęską. Wojska sojusznicze, wzmocnione notabene amerykańskimi posiłkami, pod ogólnym dowództwem marszałka Focha przystąpiły do kontrofensywy.
  • Wczesną jesienią nastąpiło wycofanie się Bułgarii z wojny oraz faktyczny rozpad cesarstwa Habsburgów – państwa austro-węgierskiego, a na dodatek w samej Austrii wybuchła rewolucja, która doprowadziła do wprowadzenia republiki.
  • Wojna toczyła się również w Afryce, gdzie Niemcy najdłużej stawiali opór w Tanzanii (do 1918 roku włącznie), w Azji – na Bliskim Wschodzie, gdzie ostatecznie Turcy ponieśli sromotną porażkę, czy w Chinach, gdzie Japonia opanowała niemieckie bazy w prowincji Szantung, symbolicznie w Oceanii (Nowa Gwinea, Wyspy Salomona, Mariany, Karoliny, Samoa), gdzie walczyły przeciw Niemcom ramię w ramię Japonia, Australia, Nowa Zelandia.
  • Ciągły odwrót, nieustające i olbrzymie klęski oraz rewolucja, rozpoczęta buntem marynarzy kilońskich, doprowadziły do zawarcia przez Niemcy rozejmu z państwami koalicji antyniemieckiej, co stało się 11 listopada 1918 roku w Compiègne.

Skutki I wojny światowej

  • Śmierć około 9,5 miliona ludzi.
  • Zniszczenia gospodarcze i zachwianie równowagi finansowej państw europejskich.
  • Pojawienie się lub upowszechnienie nowych rodzajów broni (trujące gazy, okręty podwodne, czołgi, samoloty, karabiny maszynowe).
  • Zmiana układu sił w Europie – upadek czterech wielkich kontynentalnych mocarstw (Niemcy, Austro-Węgry, Rosja, Turcja), w tym zniknięcie jednego z nich (Austro-Węgry) i powstanie szeregu nowych państw (m.in. Polski).
  • Radykalizacja nastrojów w krajach ogarniętych wojną, głównie – w tych pokonanych.