Tragiczne doświadczenia wojny uzmysłowiły szczególnie europejskim rządom i narodom potrzebę wspólnych wysiłków w celu uniknięcia podobnych dramatów. Świat, najbardziej zaś stary kontynent, przekonał się, do czego może doprowadzić ekstremalny nacjonalizm, rasizm, ekspansjonizm, a zarazem partykularyzm, który uniemożliwił pokonanie zła, póki jeszcze było słabe i nie dokonało wielkich spustoszeń.

Nowych zaś zagrożeń nie brakowało, gdy rozpadła się Wielka Koalicja, wczorajsi sojusznicy stali się groźnymi rywalami, a czasem wręcz jawnymi wrogami. Rozpad świata na dwa antagonistyczne bloki polityczno-wojs­kowe, kierujące się odmiennymi pryncypiami ustrojowymi i gospodarczymi, okazał się nieuchronny. Odmienne interesy oraz wyraźnie hegemonistyczne dążenia ZSRR przyczyniły się do integracji politycznej, wojskowej i gospodarczej świata zachodniego, czyli Zachodniej Europy rozszerzonej o parasol atomowy USA oraz tradycyjnie bliską Kanadę.

  • Najpierw 17 marca 1948 roku państwa Beneluksu (Belgia, Luksemburg, Holandia), Francja, Wielka Brytania w Brukseli zawarły porozumienie o współpracy polityczno-wojskowej, gospodarczej i kulturalnej, poprzedzonej sojuszem brytyjsko-francuskim sprzed roku.
  • Ów pakt brukselski, zwany też Unią Zachodnią, rozszerzony został w 1954 roku o Włochy i Republikę Federalną Niemiec i przekształcił się w Unię Zachodnioeuropejską, która z kolei ściśle współpracując z NATO, Radą Europy, stała się ramieniem wojskowym Europejskiej Wspólnoty. Jednak już niebawem po zawiązaniu Unii okazało się, że w wypadku ewentualnej konfrontacji ze Związkiem Radzieckim jej siły nie wystarczą i skuteczna obrona Europy czy nawet szeroko rozumianego świata zachodniego będzie możliwa tylko przy współudziale Stanów Zjednoczonych i Kanady. USA chętnie podjęły europejskie inicjatywy, zwłaszcza że tzw. doktryna Trumana oraz odpowiednia ustawa Kongresu przewidywały pomoc dla państw zagrożonych i nie wykluczały tworzenia układów regionalnych z udziałem US-Army.

 

Pakt Północnoatlantycki

  • W Waszyngtonie po serii narad i uzgodnień podpisano 4 kwietnia 1949 roku tzw. Pakt Północnoatlantycki w składzie: Belgia, Dania, Francja, Holandia, Islandia, Kanada, Luksemburg, Norwegia, Portugalia, Wielka Brytania, Włochy, USA.
  • Liczba członków poszerzyła się, najpierw w 1952 roku o Grecję i Turcję, potem Niemcy Zachodnie (RFN) w 1955 roku oraz Hiszpanię w 1982 roku.

Według statutu celem Paktu stało się: „zagwarantowanie bezpieczeństwa, wolności, wspólnego dziedzictwa i cywilizacji ludności państw członkowskich, opartych na zasadach demokracji, indywidualnej wolności i poszanowania prawa; zjednoczenie wysiłków tych państw dla zbiorowego zagwarantowania utrzymania pokoju i bezpieczeństwa oraz popieranie stabilności ustroju i dobrobytu w regionie Północnego Atlantyku”.
NATO zwycięsko przetrwało okres konfrontacji ze Związkiem Radzieckim i państwami odeń uzależnionymi i po upadku reżimów komunistycznych w Europie Środkowej oraz rozpadzie ZSRR i likwidacji Układu Warszawskiego pełni rolę gwaranta ładu i spokoju na naszym kontynencie.

 

Inne pakty wojskowo-polityczne

Obok NATO funkcjonowały w okresie konfrontacji z blokiem radzieckim inne pakty wojskowo-polityczne, jak:

  • CENTO (Pakt Bagdadzki lub Centralny) od 1955 roku, w składzie: Irak, Iran, Pakistan, Turcja i Wielka Brytania, zamarły po wystąpieniu Iraku oraz rewolucji islamskiej w Iranie (1979);
  • ANZUS od 1951 roku w składzie: Australia, Nowa Zelandia, USA (nazwa od państw członkowskich), zapewniający bezpieczeństwo w rejonie południowego Pacyfiku, stojący jednak pod znakiem zapytania z racji antynuklearnej polityki władz Nowej Zelandii, które zakazały wpływania do portów swego państwa okrętom z napędem atomowym, co wywołało furię Amerykanów;
  • SEATO, czyli Pakt Azji Południowo-Wschodniej od 1954 roku w składzie: Australia, Filipiny, Francja, Nowa Zelandia, Pakistan, Tajlandia, USA i Wielka Brytania, zamykał wspólnie z CENTO i ANZUS pierścień ochronny wobec ZSRR i Chin, z powodu różnicy zdań opuszczony przez członków i rozwiązany formalnie w 1977 roku.

 

Działania integracyjne na wschodzie Europy

Działania integracyjne nastąpiły również na wschodzie kontynentu europejskiego. Ich grzechem był jednak nieposkromiony hegemonizm ZSRR, lekceważącego potrzeby oraz żywotne interesy swych satelickich sojuszników. Można śmiało zaryzykować tezę, że organizacje, które tam powstały, służyły bardziej Związkowi Radzieckiemu, będąc jeszcze jednym wygodnym narzędziem kontroli nad państwami, które do nich należały.

Rada Wzajemna Pomocy Gospodarczej (RWPG)

  • Powstała w 1949 roku w składzie: Bułgaria, Czechosłowacja, Polska, Rumunia, Węgry i ZSRR. W następnych latach przystąpiły: Albania (wystąpiła w 1968 roku), Kuba, Mongolia, NRD i Wietnamska Republika Socjalistyczna.
  • Cele organizacji to: współpraca gospodarcza między członkami wymuszona blokadą stosowaną przez ­Zachód wobec radzieckiego bloku, formalizacja radzieckiej kontroli nad gospodarkami sojuszników, rozwój planowej gospodarki poszczególnych państw, wyrównywanie dysproporcji rozwojowych między krajami członkowskimi, działania na rzecz uprzemysłowienia i postępu technicznego.
  • Siedziba RWPG znajdowała się w Moskwie, a jej podstawowymi organami były: Sesja Rady i Komitet Wykonawczy. Wątpliwym efektem wspólnych działań stała się standaryzacja norm technicznych (odbiegająca od światowych) oraz produkcja towarów możliwych do sprzedaży jedynie w państwach bloku, ze względu na jakość (jedynym atutem była niska cena). Nie udało się doprowadzić do wymienialności własnych walut, a wzajemne rozliczenia oparte zostały na sztucznie wykreowanym rublu transferowym, o nienaturalnie zawyżonym kursie wobec dolara USA.
  • Mała efektywność i skuteczność RWPG zadecydowała o jej rozwiązaniu po upadku proradzieckich reżimów i radzieckiej strefy wpływów w czerwcu 1991 roku.
  • Porażka Rady nie przekreśla wcale samej idei jakiejś formy współpracy gospodarczej państw regionu, ostatecznie przez ponad 40 lat wykształciły pewne powiązania.

 

Układ Warszawski

Oficjalnie powstał w odpowiedzi na przystąpienie RFN do NATO, 14 maja 1955 roku w polskiej stolicy. Był formą integracji europejskich państw radzieckiego bloku. Przystąpiły do niego: Albania (w 1964 roku wystąpiła), Bułgaria, Czechosłowacja, NRD, Polska, Rumunia, Węgry i ZSRR. Genezy Układu należałoby szukać w poszukiwaniu przez Związek Radziecki nowej formuły kontroli nad armiami sojuszników po śmierci Stalina. Do tej pory w wojskach państw satelickich przebywali radzieccy oficerowie – „doradcy”, o nieokreślonym zazwyczaj statusie, aspirujący do roli ostatecznej instancji. W nowej sytuacji lekkiego poszerzenia zakresu „suwerenności” sojuszników i po wyjeździe większości „doradców” (lata 1955–1957) właśnie forma wspólnego paktu wydawała się bardziej odpowiednia, zaś problem niemiecki stał się dogodnym pretekstem.

Podstawowymi strukturami politycznymi i wojskowymi Układu Warszawskiego były: Doradczy Komitet Polityczny (przywódcy państw członkowskich i szefowie resortów obrony oraz spraw zagranicznych, ponadto szef sił zbrojnych paktu), Zjednoczone Dowództwo, Sztab Zjednoczonych Sił Zbrojnych. Warto zauważyć, że dowódcą całości pozostawał zawsze radziecki generał czy marszałek; podobnie wyglądała sytuacja z innymi centralnymi funkcjami, które piastowali oficerowie Armii Czerwonej.

Oficjalnie, podobnie jak NATO, Układ Warszawski posiadał charakter obronny i miał ambicje pełnienia roli gwaranta pokojowego ładu, czyli inaczej, pojałtańskiego porządku politycznego na kontynencie. O faktycznej, kontrolnej funkcji żandarma własnego bloku przekonują interwencje: radziecka na Węgrzech w 1956 roku czy też pięciu państw członkowskich w Czechosłowacji w 1968 roku. Politycznym credo Układu stała się tzw. doktryna Breżniewa o prawie do interweniowania w przypadku „zagrożonych pryncypiów ustroju socjalistycznego”. Nie zostawiało to wiele miejsca dla suwerenności państw uczestniczących. Trudno się więc dziwić, że po rozpadzie bloku radzieckiego i samego ZSRR w lipcu 1991 roku Układ został rozwiązany podobnie jak RWPG.

 

Wspólnota Europejska

Nieprzypadkowo najbardziej intrygującą inicjatywę integracyjną drugiej połowy XX w. przeanalizujemy, zbliżając się do końca naszych rozważań. Była nią i jest, ponieważ mimo perturbacji historycznych i różnic zdań, Wspólnota Europejska (obecnie Unia Europejska), popularnie nazywana też u nas Europejską Wspólnotą Gospodarczą lub Wspólnym Rynkiem, działa dalej, choć przybladły dawne ideały i osłabł dawny dynamizm.

  • Państwa Europy Zachodniej związane Paktem Brukselskim uznały, że sojusz militarno-polityczny nie wystarcza, podobnie jak szersza formuła NATO – i do zagwarantowania stabilizacji regionu, jego dobrobytu oraz stopniowej likwidacji uprzedzeń, nacjonalizmów i ekspansjonizmu potrzeba porozumienia gospodarczo-politycznego.
  • Na bazie istniejących organizacji, jak Europejska Wspólnota Węgla i Stali (1952), Europejska Wspólnota Energii Atomowej powstała oficjalnie, na mocy tzw. traktatu rzymskiego (lub jak kto woli traktatów…) 25 marca 1957 roku Europejska Wspólnota Gospodarcza. Do założycieli należały: Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, RFN, Włochy. Wybitnymi promotorami idei paneuropejskiej byli nieprzeciętni mężowie stanu, chrześcijańscy demokraci: premierzy Włoch i Niemiec Alicide de Gasperi, Konrad Adenauer oraz francuski minister spraw zagranicznych Robert Schuman.

Cele EWG

EWG docelowo dążyła do utworzenia wspólnego rynku, co dałoby efekt w postaci możliwości konkurowania z USA, krajami bloku sowieckiego, a z czasem i wyzwaniem z Dalekiego Wschodu – Japonią. Wspólnota poprzez ujednolicenie polityki gospodarczej członków przyczyniła się do w miarę równomiernego rozwoju całości, stabilizacji i podnoszenia poziomu życia, zacieśnienia powiązań między państwami i narodami, doprowadziła do ­przepływu osób, kapitałów i wymienialności walut poszczególnych krajów. Powstały również procedury i narzędzia, które umożliwiają prowadzenie w miarę spójnej polityki wobec państw trzecich (np. kwestia ceł, nieistniejących we Wspólnocie), w sprawach rolnictwa (dotacje w celu zapewnienia opłacalności produkcji rolnej i – nie da się ukryć – spokoju społecznego) oraz transportu.

Istniejące mechanizmy działania mają zapobiegać zbyt gwałtownym załamaniom bilansu płatniczego i zjawiskom inflacyjnym w państwach członkowskich.

Wspólnota oprócz polityki rolnej dotuje regiony opóźnione w rozwoju, a nawet biedniejszych własnych członków w imię wyrównania poziomu.

Sukcesy tej organizacji spowodowały przypływ nowych kandydatów. Do EWG przystępowały kolejno: Dania, Belgia, Francja, Holandia, Niemcy, Włochy, Wielka Brytania, Irlandia, Grecja, Portugalia, Hiszpania i Luksemburg. W kolejce znajduje się kilkanaście państw. 1 stycznia 1995 roku do Unii dołączyły Austria, Szwecja i Finlandia, a wśród nowych i starych kandydatów znajdują się kraje byłego sowieckiego bloku, m.in. Polska.

Organy EWG

Do ważniejszych organów Wspólnoty Europejskiej (nazwa ta wyparła EWG w 1986 roku, odtąd Europea Community) należą: Rada Ministrów (przewodzą jej zmieniający się co pół roku przedstawiciele krajów członkowskich), Komitet Stałych Przedstawicieli, Parlament Europejski (od 1978 roku), Trybunał Sprawiedliwości i agencje wyspecjalizowane, jak np. Europejski Fundusz Rozwoju.

Traktat w Maastricht (7 lutego 1992)

Na polu gospodarczym niewątpliwie osiągnęła sukces, przyczyniła się również do bliższych kontaktów politycznych przez sam fakt funkcjonowania i uzgadniania stanowiska w najważniejszych kwestiach oraz wiążąc członków siecią niekoniecznie widzialnych zależności. Wielu polityków europejskich dążyło od dawna do bliższej jeszcze integracji – i efektem ich starań, a zarazem swoistym kompromisem ze zwolennikami bardziej luźnych powiązań stał się głośny, kontrowersyjny traktat z Maastricht (7 lutego 1992 roku) o utworzeniu unii. Na mocy jego postanowień miała nastąpić ścisła integracja polityczna i gospodarcza (m.in. wspólna waluta i coś na kształt superrządu). Traktat od samego początku posiadał wielu przeciwników, których argumentacja najczęś­ciej sprowadza się do zagrożonej ponoć niepodległości i suwerenności. Prawdopodobnie traktat stał się wielkim krokiem do przodu, a niektóre społeczności nie były doń przygotowane.

W pewnych mniejszych państwach, np. Danii, pojawiły się obawy przed niemiecką dominacją, zaś w Wielkiej Brytanii, odwiecznej wyspiarskiej twierdzy, tradycyjnie już panował dystans do zbyt bliskich związków z kontynentem.

Zapewne nie można lekceważyć tych lęków, narodowych obaw, ale też nie należy tracić z oczu idei, która przyświecała powołaniu Wspólnoty. Teraz, gdy odeszli wizjonerzy, nastał czas pragmatyzmu, uciążliwych uzgodnień godzących sprzeczne niekiedy interesy członków. To właśnie mniej ciekawa strona tej organizacji, podobnie jak rozrośnięta do niebotycznych granic biurokracja (główne urzędy w Brukseli i Luksemburgu) o wybujałych ambicjach, niekoniecznie kompetentna, przez wielu obserwatorów porównywana do tkanki rakowej.

 

Podsumowanie

Europa stoi zapewne na rozdrożu. Niewątpliwie i na Wspólnocie odbił się wpływ załamania radzieckiego imperium. Zniknęły najprostsze motywacje, a taką bywa na ogół strach. Ujrzały światło dzienne stare lub nowe spory, niekiedy wyjątkowo przyziemnej natury. Duch partykularyzmu i egoizmu unosi się też nad Europejską Unią, co wcale nie oznacza symptomów rozpadu. Jest ona na etapie przewartościowań, poszukiwania nowych dróg, formuł. W atmosferze rozbujanych nacjonalizmów po rozpadzie radzieckiego bloku i dezintegracji samego ZSRR, rozkładu Jugosławii, podziału Czechosłowacji (na szczęście pokojowego), pełna integracja odkłada się w czasie. Być może słuszna była wizja wielkiego francuskiego męża stanu, prezydenta Charlesa Gaulle’a – „Europy ojczyzn”?

Równocześnie lub obok nastąpiły zjawiska dezintegracji, niekiedy o tragicznych skutkach. Najbardziej widowiskowy i smutny zarazem stał się rozpad Jugosławii połączony z permanentną wojną między słowiańskimi narodami zamieszkującymi te obszary (od 1991 roku). Przyczyn znalazłoby się wiele i spłyceniem sprawy byłoby sprowadzenie problemu do rezultatów komunistycznej dyktatury Tito i partii, której przewodził. Nakładają się tutaj również zadawnione waśnie między narodami Serbów, Chorwatów, Słoweńców, Albańczyków czy Bośniaków (Słowian muzułmańskiego wyznania), różnice religijne, ambicje lokalnych polityków odwołujących się do narodowych tradycji i uprzedzeń. Konfliktowi „kibicują” mocarstwa, niekoniecznie bezinteresownie, posiadające własne ­interesy.

W dramatyczne wypadki obfitował też rozpad ZSRR (1991). Oprócz stosunkowo cywilizowanego odejścia ze wspólnoty „braterskich, radzieckich narodów”, jeśli nie liczyć brutalnych represji na początku 1991 roku w republikach bałtyckich, to już w Gruzji, Armenii, Azerbejdżanie, Północnym Kaukazie, Mołdawii i regionie środkowoazjatyckim (Turkmenia, Tadżykistan, Kazachstan, Uzbekistan) wciąż dochodzi do przelewu krwi. System totalitarny tylko przytłumił realne konflikty, dokonując ich hibernacji i przy pierwszej okazji wybuchły z całą siłą, zwłaszcza że przez lata stalinowskiej dyktatury nastąpiły kolejne rachunki krzywd.

Po pierwszym zachłyśnięciu się wolnością przez nowo powstałe państwa przyszły realne problemy ekonomiczne, częstokroć etniczne, z licznymi własnymi mniejszościami, np. rosyjską, ujawniły się z całą ostrością zależności od Rosji, która umiejętnie wykorzystując formułę Wspólnoty Niepodległych Państw, próbuje odbudować swoje dawne wpływy.

W najbardziej cywilizowany sposób dokonał się rozwód Czechów i Słowaków (1992–1993), ale nie zmienia to faktu dezintegracji kolejnego państwa starego ­kontynentu.

Pojawiły się co prawda nowe inicjatywy regionalne mające docelowo koordynować politykę krajów środkowoeuropejskich, jak Grupa Wyszehradzka, ale prawdopobodnie musi upłynąć jeszcze trochę czasu, aby rządy Czech, Węgier, Polski i Słowacji zrozumiały potrzebę bliższych powiązań (od 1990–1991). Jak na razie, królują w tym Czechy, państwa członkowskie próbują nieco naiwnie iść samodzielnie ku potężnej Europie Zachodniej. Pozytywnym przejawem działalności Grupy jest Środkowo-Europejska Strefa Wolnego Handlu (tzw. CEFTA), ale znoszenie ceł i wymienialność walut rozłożone są tutaj na lata; nie obyło się też bez ustalenia kontyngentów pewnych towarów (żywność, węgiel, stal).

Bardzo luźnym ugrupowaniem jest tzw. heksagonale, z Austrią, Włochami, Chorwacją, Słowenią, Bośnią, Węgrami, Polską, Czechami i Słowacją. Oprócz dobrej woli i koncepcji usprawnienia transportu (autostrady, regulacje rzek) na razie inicjatywa ta nie może się czymś więcej poszczycić.

 

Pozostałe ważniejsze organizacje międzynarodowe o gospodarczym i politycznym charakterze

EFTA

Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu – organizacja założona w 1960 roku przez Austrię, Danię, Norwegię, Portugalię, Szwajcarię, Szwecję i Wielką Brytanię; do EFTA przystąpiły w następnych latach: Islandia, Finlandia, wystąpiły zaś Dania, Portugalia i Wielka Brytania (wstępując do EWG); porozumienie dotyczy tylko handlu zagranicznego, głównie zniesienia ceł we wzajemnych obrotach; powiązania między krajami są luźne, np. nie wprowadzono jednolitej taryfy celnej wobec państw spoza układu; główny organ to Rada; następuje stopniowe zbliżenie EFTA ze Wspólnotą Europejską.

OEEC i OECD

Organizacja Europejskiej Współpracy Gospodarczej i Organizacja Współpracy i Rozwoju Gospodarczego – pierwsza założona w 1948 roku, działała do 1961 roku i skupiała: Austrię, Belgię, Danię, Francję, Grecję, Hiszpanię, Holandię, Irlandię, Luksemburg, Norwegię, Portugalię, RFN, Szwajcarię, Szwecję, Turcję, Wielką Brytanię, Włochy; jej zadaniem było rozdzielanie amerykańskiej pomocy w ramach planu Marshalla, stworzenie mechanizmów wzajemnej współpracy, łącznie z USA, w kwestiach dotyczących starego kontynentu oraz liberalizacja obrotów handlowych między członkami. Powstanie EWG i EFTA rozbiło spójność grupy. W celu utrzymania dawnych powiązań i elementów jedności utworzono w 1960 roku drugą, czyli OECD, gdzie oprócz byłych członków OEEC przyjęto Australię, Finlandię, Japonię, Kanadę i USA. Cele OECD to działania na rzecz rozwoju – wzrostu gospodarczego, zatrudnienia, poziomu życia, przy jednoczesnym utrzymaniu równowagi finansowej; na czele stoi stała Rada; organizacja wspomaga kraje Trzeciego Świata. W 1996 roku wstąpiła do niej Polska.

OPEC

Organizacja Państw Eksportujących Ropę Naftową – powstała w 1960 roku, łącząc eksporterów ropy naftowej, takich jak: Algieria, Arabia Saudyjska, Ekwador, Gabon, Indonezja, Irak, Iran, Katar, Kuwejt, Libia, Nigeria, Wenezuela, Zjednoczone Emiraty Arabskie. Głównym zadaniem jest kontrola cen ropy, podział zysków i ustalanie limitów wydobycia; kieruje nią Rada Gubernatorów; apogeum działalności przypadło w latach 1973–1976, gdy państwa arabskie zastosowały szantaż naftowy wobec Zachodu w związku z nową fazą konfliktu izraelsko-arabskiego; głośne wówczas były spotkania OPEC i dyskusje cenowe.

Organizacja Andyjska, Pakt Andyjski

Stosunkowo luźna organizacja powstała w 1966 roku, postawiła sobie ambitny cel stworzenia wspólnego rynku andyjskiego. Należą do niej: Boliwia, Ekwador, Kolumbia, Peru, Wenezuela.

Organizacja Państw Dorzecza La Platy

O podobnych jak wyżej regionalnych celach, założona w 1967 roku, skupia: Argentynę, Boliwię, Brazylię, Urugwaj i Peru.

LAFTA

Stowarzyszenie Wolnego Handlu Ameryki Łacińskiej; organizacja powstała w 1960 roku, skupia wszystkie wyżej wymienione południowo-amerykańskie kraje, ma na celu stworzenie strefy wolnego, bezcłowego handlu, lecz po ukonstytuowaniu Paktu Andyjskiego i Organizacji La Platy, instytucji faktycznie konkurencyjnych, integracja postępuje powoli, wpływa na to również różny stopień rozwoju państw członkowskich.

MERCOSUR

Dosłownie: Wspólny Rynek Południa, jedna z najambitniejszych inicjatyw integracyjnych współczesności. Początkowe porozumienie argentyńsko-brazylijskie z lipca 1986 roku rozszerzyło się o następne dwa kraje. Traktat o powołaniu MERCOSUR podpisano 26 marca 1991 między Argentyną, Brazylią, Paragwajem i Urugwajem. Celem tej organizacji jest swobodny przepływ towarów, dóbr, usług, podmiotów gospodarczych, wspólna polityka handlowa i prawo celne, wypracowanie stanowiska wobec państw trzecich, koordynacja polityki makroekonomicznej i poprawa konkurencyjnoś­ci. W najbliższym czasie dołączy sie Chile, zabiegające również o członkostwo w NAFTA.

Organami MERCOSUR są: Rada Wspólnego Rynku, Grupa Wspólnego Rynku, Sekretariat i Wspólna Komisja Parlamentarna. Od 1 stycznia 1995 roku między członkami obowiązuje unia celna.

NAFTA – Strefa Wolnego Handlu Ameryki Północnej

Organizacja założona w sierpniu 1992 roku, mająca doprowadzić do stopniowego zniesienia ceł i stworzenia czegoś na kształt wspólnego rynku, zwiększenia obrotów, liberalizacji kontaktów gospodarczych, wyrównania dysproporcji (głównie chodzi o jedno państwo członkowskie). Tworzą ją USA, Kanada i Meksyk – najsłabszy partner. Krytykowana jest przez związki zawodowe w Stanach Zjednoczonych i kręgi przemysłowe obawiające się konkurencji taniej siły roboczej z Meksyku.

Organizacja Współpracy Gospodarczej

Skupia takie muzułmańskie państwa Azji Środkowej, jak Iran, Pakistan, Turcja. Powstała w 1964 roku, rozszerzona w latach 1991–1992 po rozpadzie ZSRR o Azerbejdżan, Kazachstan, Kirgizję i Tadżykistan, Uzbekistan; w planach przystąpienie Afganistanu, z racji wojny domowej ekonomicznie sparaliżowanego.

Organizacja Jedności Afrykańskiej (OJA; ang. OAU)

Powstała na mocy międzyrządowych postanowień w maju 1963 roku, zrzesza niepodległe państwa Afryki. Jej założenia to: umacniać solidarność członków, zapewnić pokój i stabilizację regionu, wspomagać ruchy narodowowyzwoleńcze i zwalczać formy rasizmu, głównie apartheid; faktycznie zgodę udawało znaleźć się w tych ostatnich punktach, wojnom regionalnym nie zapobiegła, podobnie dramatowi współczesnej Afryki – trybalizmowi, czyli partykularyzmom plemiennym rozsadzającym państwa kontynentu (na szczęście nie wszystkie).

Organizacja Państw Amerykańskich (OPA, ang. OAS)

Utworzona w maju 1948 roku w Bogocie jako swoista forma kontynuacji Unii Panamerykańskiej (1910); członkami są wszystkie kraje Ameryki Łacińskiej oraz Stany Zjednoczone, w 1962 roku wykluczono Kubę. Celami statutowymi są: zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa regionu, rozwiązywanie narosłych sporów politycznych i problemów gospodarczych; z racji niewątpliwej przewagi USA bardzo często do lat siedemdziesiątych organizacja ta była wykorzystywana jako narzędzie dominacji amerykańskiego supermocarstwa; później tendencje emancypacji politycznej doprowadziły do pełniejszego partnerstwa.

Organizacja Strefy Azji i Pacyfiku zwana też Forum Współpracy Gospodarczej Azji i Pacyfiku (ang. APEC)

Powstała tak naprawdę u schyłku 1993 roku, choć poprzedziły ten fakt kilkuletnie dyskusje. Początkowo miała stanowić raczej elitarny klub ekspertów, którzy zastanawialiby się, jak zapewnić zrównoważony rozwój państwom Azji i Pacyfiku. Na dotychczasowych szczytach (Seattle 1993, Bogor 1994) postawiono ambitniejsze cele – mianowicie powołanie nowej ponadregionalnej strefy wolnego handlu i inwestycji. Organizacja nie zamierza pozostać blokiem gospodarczym i dyskryminować obcych. Liberalizacja handlu przebiegać powinna stopniowo, horyzontalną datą jest rok 2020.
Skupia 18 członków o różnym stopniu rozwoju (np. USA, Kanada, Japonia, Australia, Nowa Zelandia, Chiny, Korea Płd., Indonezja, Filipiny, Malezja, Tajlandia). Interesujące, że nie należy do niej Rosja, co chyba oznacza zlekceważenie jej aktualnych możliwości, niekoniecznie gospodarczych (?). Brak zaproszenia dla niej jest symptomatyczny i może być uważany za afront.

Liga Arabska, czyli Liga Państw Arabskich

Organizacja polityczna, która powstała w 1945 roku w Kairze. Początkowo skupiała Arabię Saudyjską, Egipt, Irak, Jemen, Liban, Syrię i Jordanię (początkowo zwaną Transjordanią). Stopniowo rozszerzała skład członkowski, przyjmując Libię, Sudan, Maroko, Tunezję, Kuwejt, Algierię, Jemen Południowy, Katar, Oman, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Bahrajn, Mauretanię i Somalię.

Od początku posiadała luźny charakter. Za cele stawiała sobie zacieśnienie współpracy politycznej, gospodarczej, kulturalnej i społecznej. Siedzibą przez większość tego czasu pozostawał Kair.

Państwa zrzeszone w Lidze konsolidowała antyizraelska postawa, ale po podpisaniu układu pokojowego Egiptu z Izraelem (1979) znaczenie Ligi zaczęło maleć. Między poszczególnymi państwami istnieją duże rozbieżności w kwestiach takich, jak polityka zagraniczna, wewnętrzna (np. stosunek do fundamentalistów islamskich), poziom rozwoju gospodarczego. Przejściowo nawet wykluczono z organizacji Egipt, co miało stanowić karę za układy z Izraelem.

Rada Nordycka

Została utworzona w 1952 roku na mocy decyzji parlamentów Danii, Islandii, Norwegii i Szwecji. W 1955 roku do organizacji dołączyła Finlandia. W skład Rady wchodzą delegaci parlamentów państw członkowskich, którzy posiadają prawo głosu, oraz członkowie rządów bez możliwości głosowania.

Podstawowymi celami są rozwój i koordynacja współpracy członków w takich dziedzinach, jak: prawo, kultura, oświata, polityka społeczna, gospodarka, komunikacja, ochrona środowiska, polityka zagraniczna. Uchwały Rady Nordyckiej posiadają moc doradczą wobec parlamentów skandynawskich krajów oraz tzw. Nordyckiej Rady Ministrów, koordynującej z kolei prace rządów tych państw. Rada Nordycka zanotowała wiele praktycznych dokonań w ciągu swej działalności.

Rada Europy – tzw. Council of Europe

Organizacja międzynarodowa powołana do życia w Londynie w 1949 roku przez 10 państw zachodnioeuropejskich. Do jej zadań należą: głębsza integracja poprzez współpracę społeczno-gospodarczą, kulturalną, prawną, poparcie dla zasad demokracji i przestrzeganie praw człowieka i działania na ich rzecz, dokonania na rzecz poprawy warunków życia obywateli państw zrzeszonych. Członkiem może zostać państwo przestrzegające zasady demokracji; swoistym kryterium są prawdziwie wolne, nieskrępowane żadnymi zakulisowymi układami wybory. Po przyjęciu po 1989 roku państw Europy Środkowej do Rady należy 26 krajów (m.in. Polska od 1991). Opracowuje również projekty umów międzynarodowych i innych aktów prawnych pogłębiających współpracę członków.

Główne organy to: Komitet Ministrów Spraw Zagranicznych, Zgromadzenie Doradcze (w składzie którego są reprezentanci parlamentów państw zrzeszonych), Sekretariat. Siedzibą jest Strassburg.