• hagana – tajna żydowska organizacja wojskowa założona w Palestynie 1920 r., która po utworzeniu państwa żydowskiego stała się trzonem jego armii (1948);

  • hagiografia – gatunek literatury chrześcijańskiej specjalizujący się w żywotach świętych; potocznie określa się tak bezkrytyczną biografię w celu stworzenia pozytywnego wizerunku osoby opisywanej; biografia ta może dotyczyć zarówno osoby żyjącej lub zmarłej, symbolizująca żywotną ideę czy ruch społeczno-polityczny;

  • Hakata – potoczna nazwa niemieckiej organizacji nacjonalistycznej powołanej w celu intensyfikacji polityki germanizacyjnej w 1894 r. w Poznaniu, cieszącej się poparciem rządu pruskiego (niemieckiego); org. nazwa Deutscher Ostmarkverein, a jej polskie popularne określenie wywodzi się od pierwszych liter nazwisk liderów: Hansemanna, Kennemanna, Tiedemanna;

  • hanza – stowarzyszenie kupców i miast w średniowiecznej Europie; hanzy pojawiły się w końcu XII w. w Niderlandach; w XIII w. powstała tzw. hanza londyńska grupująca 15 miast, najsłynniejsza była Hanza niemiecka, która zgrupowała między XIII a XVI stuleciem około 160 miast pod przewodnictwem Lubeki; wywierała poważny wpływ na losy państw bałtyckich i skandynawskich, prowadziła wojny np. zwycięska z Danią w latach 1368-70; rozwijała ekspansję handlową na Rusi, w Polsce, Niderlandach, Anglii i oczywiście Niemczech; do polskich członków Hanzy należały m.in.: Chełmno, Elbląg, Gdańsk, Kraków, Toruń, Tczew, Płock; formalnie rozwiązana w XVIII w., choć już na przełomie XVI i XVII w. przestała się liczyć;

  • hellenizm – okres dziejów starożytnych od śmierci Aleksandra Wielkiego (323 p.n.e.) do zawładnięcia przez Rzym Egiptem, rządzonym przez hellenistyczną dynastię (30 r. p.n.e.); to również określenie pewnej cywilizacji, kultury charakteryzującej się występowaniem wspólnym i przenikaniem pierwiastków greckich (helleńskich) i lokalnych (azjatyckich, bliskowschodnich) na obszarach podporządkowanych Macedonii w podbojach Aleksandra Wielkiego;

  • heloci – w starożytnej Sparcie pozbawiona praw ludność podbitych przez Spartiatów obszarów i zobowiązana do pracy niewolniczej na rzecz zdobywców i rzeczywistych władców;

  • herezja – zespół poglądów religijnych odbiegających niekiedy znacznie od oficjalnej doktryny, potępianych oficjalnie przez dany Kościół (najczęściej kojarzony z katolickim); instytucja wyspecjalizowana w zwalczaniu herezji stała się potem inkwizycją; występowały licznie w średniowieczu; z punktu widzenia Kościoła reformacja była jedną wielką herezją;

  • heterie – tajne stowarzyszenia w Grecji pod tureckim panowaniem, początkowo o charakterze religijnym, towarzyskim, potem politycznym; z heterii zrodził się ruch spiskowy, który doprowadził do wielkiego powstania w latach 1821-29;

  • hetman – w dawnej przedrozbiorowej Polsce zwierzchnik sił zbrojnych, najwyższy dowódca, tytuł formalnie utrzymywał się do 1785 r.; podczas wojny miał też duże uprawnienia dyplomatyczne; urzędy i godności hetmańskie istniały zarówno na Litwie, jak i w polskiej części wspólnej państwowości po unii lubelskiej (1569); pierwsze wzmianki o hetmanach mamy z początków XV w.;

  • hierarchia – ogół przełożonych w sformalizowanych wspólnotach (np. religijnych – Kościołach); pojęcie oznaczające układ jednostek bądź grup w społeczeństwie wyodrębnionych na podstawie kryterium zależności;

  • hidżra – ucieczka Mahometa z Mekki do Medyny w 622 r. n.e., co muzułmanie uważają za początek nowej ery – ery muzułmańskiej;

  • historia – nauka o przeszłości, a zarazem popularne określenie minionych dziejów; w centrum zainteresowania historii znajduje się człowiek zostawiający po sobie źródła, z których dowiadujemy się o jego dokonaniach; historyków głównie interesują źródła pisane;

  • historiografia – literatura historyczna gromadząca fakty i segregująca je w naukowy sposób w odróżnieniu od litera–tury pięknej o tematyce historycznej;

  • historyzm – styl w plastyce i architekturze w XIX i na początku XX w. naśladujący dawne mody i style w sztuce minionych epok, czasem je mieszający – wówczas nosił miano eklektyzmu;

  • holocaust – termin wywodzący się z j. ang., określający wielką zagładę Żydów podczas II wojny światowej z rąk nazistów lub ich sojuszników; w hebrajskim termin szoah;

  • hołd lenny – zwany też homagium, to ceremonia i fakt publicznego złożenia przysięgi seniorowi przez wasala, który przekazywał mu następnie lenno (ta ceremonia zwana była inwestyturą); zwyczaj wywodzący się z wczesnego średniowiecza;

  •  hołd pruski – uroczysty hołd lenny złożony polskiemu królowi Zygmuntowi I Staremu w Krakowie 10.04.1525 r. przez księcia pruskiego, ostatniego mistrza zakonu krzyżackiego; hołd był efektem krakowskiego traktatu ustanawiającego świeckie państwo w Prusach;

  • hospodar – tytuł używany przez władców (książąt) Mołdawii i Wołoszczyzny (dzisiaj Rumunia); używali go też książęta litewscy;

  • hotel Lambert – określenie obozu arystokratycznego, konserwatywnego działającego na emigracji po powstaniu listopadowym pod przewodnictwem księcia Adama Jerzego Czartoryskiego; jeden z odłamów „Wielkiej Europy”; nazwa brała się od siedziby księcia na wyspie św. Ludwika, w centrum Paryża;

  • hubalczycy – określenie żołnierzy z oddziału mjr „Hubala” (Henryka Dobrzańskiego), który we wrześniu 1939 r. zdecydował się kontynuować walkę – prowadził ją do wiosny 1940 r.; h. stanowili pierwszy oddział partyzancki na obszarach okupowanej Polski; 

  • hugenoci – francuscy wyznawcy kalwinizmu uwikłani w wojny domowe z katolikami w latach 1562-98; swobodę kultu zapewnił im edykt nantejski z 1598 r.; złą sławą okryła się ponura masakra hugenotów w noc św. Bartłomieja w sierpniu 1572 r. dokonana przez katolików;

  • husytyzm – ruch religijny i społeczno-polityczny w Czechach, zrodzony na początku XV w., którego liderem był praski teolog Jan Hus; za krytykę stosunków kościelnych uznany za heretyka i mimo listu z gwarancjami bezpieczeństwa spalony na stosie podczas soboru w Konstancji, na który go zaproszono (1415 r.); śmierć lidera stała się zarzewiem krwawych wojen od 1419 r., aż do 1434; radykalny odłam zwany był taborytami, a umiarkowany utrakwistami (od haseł przyjmowania komunii pod dwoma postaciami – „utra que”); ostatecznie utrakwiści po rozprawie z taborytami doszli do kompromisu z królem i cesarzem – Zygmuntem Luksemburczykiem w 1436 r. (tzw. kompakty praskie); polskim liderem husytów był niejaki Spytko z Melsztyna, przeciwnik wszechwładnego kardynała, prymasa i kanclerza Zbigniewa Oleśnickiego; h. wygasł w Polsce po klęsce i śmierci Spytka w 1439 r. pod Grotnikami;

  • hutman – w przedrozbiorowej Polsce pomocnik burmistrza odpowiedzialny za bezpieczeństwo miasta.