• Jadźwingowie lub Jaćwież – lud pochodzenia bałtyckiego zamieszkujący obszary między Biebrzą, Niemnem, rzeką Łęg a jeziorami Mamry i Śniardwy; liczebnie niewielki, wytępiony u schyłku XIII w. wspólnie przez Polaków i Krzyżaków; umowną stolicą był gród Szurpiły k. Suwałk.

  • jakobini (i jakobinizm) – ugrupowanie polityczne we Francji podczas rewolucji francuskiej (1789-99) reprezentujące radykalną inteligencję, drobną i średnią burżuazję z Robespierrem na czele; cechowało się daleko posuniętym radykalizmem społecznym, choć dalekie było od skrajnego lewactwa „wściekłych” i hebertystów; j. przejęli władzę w drodze przewrotu w czerwcu 1793 r. i sprawowali ją do lipca 1794, gdy zostali obaleni, a czołówka działaczy stracona (tzw. przewrót thermidoriański); ich rządy cechował terror i żelazna konsekwencja, organem wykonawczym o władzy wręcz nieograniczonej stał się Komitet Ocalenia Publicznego; okres władzy j. uważa się za szczytowy etap rewolucji; jakobinizm jest utożsamiany z doktryną i hasłami jakobinów, cechuje się radykalizmem i surowością, wręcz niekiedy bezwzględnością wobec przeciwników;

  • Jałta – miejsce konferencji Wielkiej Trójki w lutym 1945; stała się symbolem kompromisu Zachodu ze Związkiem Radzieckim kosztem narodów i państw Europy Środkowej (m.in. Polski), które znalazły się w radzieckiej strefie wpływów;

  • janczarowie – dobrowolna formacja tureckiej piechoty, utworzona w 1330 r., rekrutowała się najpierw spośród chrześcijańskich chłopców zabranych rodzinom, potem z różnych środowisk; młodzież wychowywano w duchu fanatyzmu religijnego i ślepym posłuszeństwie; w XVI i XVII w. formacja liczyła sobie około 40 tys. żołnierzy; j. przeciwstawiali się reformom armii; rozwiązani w 1826 r. po buncie stłumionym przez sułtana Mahmuda II;

  • jarłyk – zezwolenie na pełnienie rządów, wydawane przez mongolskich władców Złotej Ordy, ruskim książętom (m.in. wskazujące, który z nich ma pełnić rolę wielkiego księcia);

  • jasyr – w Polsce przedrozbiorowej określono tak turecką lub tatarską niewolę;

  • jesień ludów – wydarzenia polityczne na jesieni 1989 r., gdy wskutek nacisków i demonstracji społecznych, upadły skompromitowane reżimy komunistyczne w krajach Europy środkowo-wschodniej w Bułgarii, NRD, Czechosłowacji („aksamitna rewolucja”), Rumunii (powstanie przeciwko dyktaturze Nicolae Ceausescu) i na Węgrzech, gdzie rządzący sami oddali władzę w postanowionych na rok następny wyborach; j.l. została zapoczątkowana przemianami w Polsce („okrągły stół” i jego skutki wiosną i latem 1989);

  • jezuici – zakon powołany do życia podczas reformacji w 1540 r., jego członkowie, najczęściej ludzie dobrze wykształceni, byli elitą Kościoła (w sensie intelektualnym); założycielem i pierwszym „generałem” był Ignacy Loyola; podlegli bezpośrednio papieżowi, zostali szybko znienawidzeni i oskarżeni w sposób demagogiczny o spiski, intrygi na rzecz własnych i kościelnych interesów, zwłaszcza że oprócz papiestwa nikt nie sprawował nad nimi kontroli; pod naciskiem oświeceniowej opinii zakon rozwiązano w 1773 r., ale w 1822 reaktywowano;

  • joannici – zakon rycerski św. Jana Jerozolimskiego, utworzony w 1130 r. w Jerozolimie obok szpitala pod wezwaniem św. Jana, w celu ochrony pielgrzymów i Królestwa Jerozolimskiego przed muzułmanami (głównie Turkami Seldżuckimi); po upadku Królestwa Jerozolimskiego przeniósł się na Rodos, a potem na Maltę, stąd druga nazwa kawalerowie maltańscy; utrzymał tam swoje państwo do 1789 r., gdy Maltę zajął Napoleon, a potem Anglicy; obecnie istnieje pod względem publiczno-prawnym zajmując się działalnością charytatywną;

  • junkier i junkrzy – wielcy właściciele ziemscy w Prusach, zwolennicy konserwatywnej i nacjonalistycznej, częstokroć agresywnej polityki; w Rosji uczniowie szkoły oficerskiej;

  • junta – określenie władz ustanowionych przez wojskowych po zamachu stanu, najczęściej składających się z wyższych oficerów; pojęcie pochodzi z j. hiszp. i oznacza kolektywne rady rewolucyjne z początku XVI w. i kliki wojskowe w Ameryce Łacińskiej;

  • justycjariusz – urzędnik królewski w przedrozbiorowej Polsce nazywany też oprawcą, pełniący funkcje śledcze, policyjne i sądowe; urząd istniał w XIV i XV w.;

  • jurgielt – stałe wynagrodzenie wypłacane polskim magnatom przez obce rządy w czasach saskich i podczas panowania Poniatowskiego w zamian za polityczne „usługi”;

  • jurgieltelnik – osoba otrzymująca jurgielt, w dawnej Polsce mówiono też o takich – sprzedawczyk;

  • jurysdykcja – uprawnienie i możliwość sprawowania władzy w zakresie głównie sądowniczym na danym obszarze.