• kadeci – (1) dosłownie to uczniowie szkoły wojskowej;
    (2) w Rosji carskiej powstała w 1906 r. partia konstytucyjnych demokratów (skrót kadeci), klasyczne ugrupowanie burżuazyjno-demokratyczne domagające się ograniczonych reform społeczno-politycznych i położenia kresu absolutyzmowi monarszemu;

  • kadisz – tradycyjna żydowska modlitwa za zmarłych; często pojęcie to używane jest w zestawieniu z holocaustem;
  • kahał – żydowska gmina wyznaniowa i jej zarząd;

  • kalif – po śmierci Mahometa, tytuł następcy zmarłego proroka, przywódcy świeckiego i duchownego; to również urząd i godność zwana kalifatem; istniał w latach 632-1924;

  • kaliszanie – liberalna opozycja w Królestwie Polskim, składająca się z kaliskiego ziemiaństwa, działająca w latach 1820-30; na czele: Bonawentura i Wincenty Niemojowscy; domagali się przestrzegania zasad konstytucji i swobód obywatelskich, ograniczenia pańszczyzny i zastąpienia jej oczynszowaniem bądź uwłaszczeniem;

  • kalwinizm – doktryna religijna stworzona przez francuskiego reformatora Jana Kalwina (1509-64); przyjęta przez tzw. ewangelików – reformowanych; specyficznymi cechami tego wyznania była teza zbawienia oraz zarządzanie Kościołem przez tzw. konsystorz, kolektywne ciało złożone w połowie z duchownych i świeckich;

  • kampania – oznaczenie pewnej fazy i ciągu walk zbrojnych mających określony wspólny cel strategiczny; w polskich dziejach najbardziej znana i dramatyczna była kampania wrześniowa z 1939 r., czyli wojna obronna Polski w tragicznym dla nas 1939 r., trwająca od 1.09 do 5.10 tegoż roku, zakończona klęską i podbojem kraju przez III Rzeszę i ZSRR (włączył się do akcji 17.09.1939);

  • kanclerz – (1) od średniowiecza do XVII w. dostojnik kierujący kancelarią (biurem) panującego; kierował polityką zagraniczną i częściowo wewnętrzną; w Polsce ze świeckich urzędników państwowych k. dysponowali największą władzą; po unii lubelskiej w 1569 r. kanclerzy wraz z zastępcami posiadały zarówno część polska – Koronna jak i litewska; najczęściej szefami kancelarii były osoby duchowne, zastępcami zaś – osoby świeckie;
    • kanclerz to również tytuł szefa rządu w Niemczech i Austrii;
    • w Anglii – przewodniczący Izby Lordów;
    • w kuriach biskupich – ksiądz kierujący biurem diecezji i sporządzający akty kurialne;

  • kapitalizm – system społeczno-gospodarczy oparty na prywatnej własności, osobistej wolności i swobodzie działalności gospodarczej; procesy ekonomiczne w kapitalizmie są regulowane w decydującym stopniu przez rynki: dóbr i usług, pracy, kapitałowy; dla kapitalizmu nieistotna jest forma sprawowania władzy, może to być zarówno dyktatura jak i demokracja, warunkiem jest, by rządzący nie ingerowali w procesy gospodarcze; historycznie najlepiej rozwinął się w systemach demokratycznych;

  • kaprowie, kaprzy – określenie marynarzy, a zwłaszcza ich dowódców, zwalczający obce statki, k. łupami dzielili się z władcą; była to forma zalegalizowanego piractwa – korsarstwa; kaprami posługiwał się np. Zygmunt August w okresie wojny północnej (1563-1570);

  • karaimizm – odłam judaizmu, wyodrębniony w VIII w. w Mezopotamii, potem rozprzestrzeniony dotarł nawet do Europy środkowej; wyznawcy to karaimi, choć tą nazwą określa się też lud wywodzący się od Chazarów zamieszkujących Krym do XIV w., skąd przenieśli się na Ukrainę i Litwę, większość z nich przyswoiła sobie to wyznanie dodając pewne elementy islamskie; karaimi odrzucają wszelkie pisma i komentarze późniejsze od „Starego Testamentu”.

  • karawela – żaglowiec między XIII a XIV w. używany głównie na M. Śródziemnym, potem również do wypraw oceanicznych (statki Kolumba „Nina” i „Pinta” były karawelami), niewielki o lekkim zanurzeniu, zwrotny, o mocnej budowie i gładkim – tzw. karawelowym poszyciu, dwu- lub trójmasztowy; ich przeciwieństwem były wielkie karaki używane do wypraw transoceanicznych, trójmasztowce, kilkupokładowe; na rufie karaki umiejscowiono tzw. kasztel z działami (karaką była „Santa Maria” Kolumba);

  • karbonaryzm (też węglarstwo) – ruch społeczno-polityczny wraz z ideologią zwalczający absolutyzm i porządek ustalony na Kongresie Wiedeńskim (1814-15); zrodzony we Włoszech na początku XIX w., znalazł zwolenników w innych krajach; liderem był G. Azzini; nazwa brała się od węglarzy użyczających schronienia w swych szałasach politycznym uchodźcom; w dziejach Polski wystąpił po powstaniu listopadowym, jego silne echa w Młodej Polsce oraz Związku Węglarzy Polskich (1833), rozbitym przez akcje policyjne; członkowie obydwu grup przeszli potem w 1835 r. do Stowarzyszenia Ludu Polskiego; w latach 1831-33 istniały też dwie luźne grupy węglarskie w Paryżu i Besançon, podlegające tzw. Namiotowi Polskiemu; w 1835 r. Najwyższy Namiot Świata rozwiązał polską organizację węglarską;

  • kardynał – najwyższa godność w Kościele katolickim po papieżu; od 1173 kardynałowie wybierają nowego papieża na tzw. konklawe; godność nadawana jest wybitnym biskupom, teologom i duchownym;

  • karliści – zwolennicy księcia don Carlosa, pretendenta do tronu w Hiszpanii i jego potomków, w XIX i XX w. uczestnicy kilku wojen domowych i rebelii; politycznie kierunek konserwatywny, podczas wojny domowej 1936-39 poparli gen. Franco, połączyli się z Falangą;

  • Karta 77 – opozycyjna antykomunistyczna organizacja w Czechosłowacji powołana w 1977 r., nazwa od karty – statutu programowego;

  • Karta Atlantycka – dokument podpisany przez premiera Wielkiej Brytanii, Winstona Churchilla i prezydenta USA, F.D. Roosevelta, 4.08.1941 na pancerniku angielskim „Prince of Wales”, u wybrzeży Nowej Funlandii, uważany za symboliczne zapoczątkowanie wielkiej koalicji antyhitlerowskiej; potem przyłączyły się do „Karty A.” inne państwa; była zbiorem zasad, oraz idei, jakimi kierować się miały podpisujące dokument strony, nie zawsze przestrzegano ich w praktyce, np. w kwestii polskiej, w stosunkach między mocarstwami (ustępstwa wobec Stalina);

  • kartel – ugoda, porozumienie firm działających na rynku w kwestii regulowania cen przez ograniczenie cen i wzajemnej konkurencji, najczęściej skupia przedsiębiorstwa z tej samej lub podobnej branży, przykładem międzynarodowego k. jest OPEC;

  • kasy oporu – organizacje robotnicze działające w konspiracji skrzyżowanie związku zawodowego i partii powołane w Królestwie Polskim w 1878 r. przez Luwika Waryńskiego; na czas strajku miały rozporządzać funduszami;

  • kasztelan – w dawnej Polsce urzędnik sprawujący władzę nad grodem i okręgiem wokół niego, tzw. kasztelania; funkcja kasztelana była zwyczajowo niższa od wojewody poza kasztelanem krakowskim (ślad po rozbiciu dzielnicowym i dzielnicy senioralnej), od XIV w. najwyższym dostojnikiem świeckim Rzeczypospolitej pod względem prestiżu, szczególnie w senacie; od XV-XVI w. funkcje kasztelanów miały znaczenie bardziej honorowe;

  • katarzy (katarowie) – grupa heretycka działająca w południowej Francji i północnych Włoszech w XI-XIII w.; oskarżali Kościół o zepsucie, odrzucali bóstwo Chrystusa; ich elitę tworzyli tzw. „doskonali” żyjący w skrajnej ascezie; grupa wyznaniowa wyjątkowo brutalnie zwalczana przez Kościół (inkwizycję) i francuskich królów; liczne przypadki ludobójstwa w wojnach przeciwko nim w I połowie XII w. (królowie Ludwik VIII i Ludwik IX „Święty”);

  • kawaleria – formacje wojskowe jazdy;

  • kielecka prowokacja (4.07.1946) – ponura i niewyjaśniona do dziasiaj w pełni sprawa zamordowania przez rozjuszony tłum Kielczan, przy pełnej obojętności żołnierzy, milicjantów i ubowców (nawet niektórzy z funkcjonariuszy w zbrodni uczestniczyli) 40 Żydów mieszkających na ul. Planty;

  • kmieć i kmiecie – w dawnej Polsce podstawowa część ludności chłopskiej XIII-XIX w., użytkownicy ziemi będącej oficjalnie własnością pana; świadczyli swym zwierzchnikom daniny w naturze, w postaci pieniędzy lub (najczęściej) pracowali na ich gruncie (tzw. pańszczyzna); k. gospodarstwa, początkowo 1-łanowe, stopniowo malały, ta grupa została objęta reformami uwłaszczeniowymi w XIX w., były dla niej korzystne;

  • koalicja – organizacja lub porozumienie zawiązane dla realizacji wspólnego celu, np: dla prowadzenia działań wojennych; najbardziej znane koalicje to: antynapoleońska, Ententa z czasów I wojny, czy antyfaszystowska z okresu II wojny światowej;

  • kolegiata – kościół, w którym funkcjonowała bądź funkcjonuje kapituła kanoników, czyli tzw. (j. łac.) collegiatus; komornicy z kolei to członkowie kolegialnych rad zarządzających Kościołem; kanonicy dokonują m.in. wyboru biskupa, o ile nie wskaże go papież, sugerują mu kandydata na to stanowisko; po śmierci biskupa do czasu powołania następcy administrują diecezją;

  • kolektywizacja rolnictwa – likwidacja indywidualnych, prywatnych gospodarstw chłopskich i tworzenie na ich miejscu zorganizowanych form gospodarowania (spółdzielnie, w ZSRR kołchozy, państwowe gospodarstwa rolne, w ZSRR sowchozy), prowadzona w państwach komunistycznych za przykładem ZSRR, gdzie miała wyjątkowo brutalny, ludobójczy przebieg w latach 1930-34; w Polsce nie powiodła się (lata 1948-53);

  • koliszczyzna – antyszlacheckie i antyfeudalne powstanie chłopów ukraińskich w 1768 r., kierowane przez Maksyma Żeleźniaka (Kozaka z Siczy), przeciwko pańszczyźnie i katolicyzmowi na Kresach; najkrwawszym epizodem stała się tzw. rzeź humańska, w której zginęły tysiące uchodźców szlacheckich i żydowskich; stłumione przez wojska polskie i rosyjskie; wydarzenie konfederacji barskiej;

  • kolonializm i kolonie – stopniowy proces opanowywania obszarów słabiej rozwiniętych, przez kraje silniejsze i lepiej rozwinięte między XVI a XX w.;

  • kolonizacja – proces zasiedlania terenów pustych i zagospodarowywania obszarów dotychczas bezludnych lub kompletnie nie wykorzystanych gospodarczo; może posiadać charakter wewnętrzny lub zewnętrzny (towarzyszy wówczas podbojom kolonialnym); w okresie średniowiecza miała charakter głównie wewnętrzny; wyróżniano wówczas w Polsce kolonizację na prawie polskim i niemieckim, oferującym osadnikom długi okres wolnizny i samorząd (lepsze warunki dawało prawo niemieckie);

  • komendacja – forma zależności w feudalizmie, na mocy której następowało oddanie się wolnego wasala z majątkiem seniorowi;

  • komicje – w starożytnym Rzymie zgromadzenia obywateli (centurialne, tribusowe i kurialne);

  • Komisja Kolonizacyjna – instytucja niemiecka działająca w latach 1886-1918, wykupująca ziemie z rąk polskich w celu zmiany stosunków własnościowych;

  • Komitet Centralny Narodowy (KCN) –  konspiracyjne kierownictwo obozu „czerwonych” utworzone w VI 1862 r. KCN uważał się za legalną narodową władzę; po wybuchu powstania styczniowego przekształcił się w Rząd Tymczasowy (potem Narodowy);

  • Komitet Helsiński – organizacja powołana z inicjatywy niezależnej w 1982 r. postulujące przestrzeganie praw człowieka w Polsce, do 1988 r. szykanowana przez władze komunistyczne, działa nadal;

  • Komitet Jugosłowiański – powołany w 1915 r., istniał do 1918, stawiał sobie za cel stworzenie wspólnego państwa południowych Słowian; siedzibą był Londyn; w 1917 r. podjął rozmowy z władzami serbskimi, co doprowadziło do podpisania deklaracji o powołaniu KJ; liderem był A. Trumbić (Chorwat); Jugosławia powstała oficjalnie 31.10. 1918 r.

  • Komitet Narodowy Emigracji Polskiej – organizacja emigracyjna powołana przez gen. Dwernickiego, działająca w latach 1832–34:

  • Komitet Narodowy Polski – w założeniu instytucja mająca reprezentować całość polskiej emigracji we Francji, powołana przez Lelewela w grudniu 1831, po roku upadł wcześniej wstrząsany rozłamami i odejściem wielu działaczy;

  • Komitet Narodowy Polski – organizacja powołana przez endecję, o opcji prorosyjskiej, kierowana przez Romana Dmowskiego, funkcjonowała w latach 1914-19; po rewolucji w Rosji i chaosie z tym związanym przeniosła się do Szwajcarii, a potem Francji (Paryż) odnosząc tam dyplomatyczny sukces – uznanie za reprezentanta polskiego narodu; najbardziej znana i znacząca faza jej działalności związana jest z latami 1917-19, gdy występował też pod nazwą Polski Komitet Narodowy (po wyjeździe z Rosji);

  • Komitet Narodowy Polski w Poznaniu – organ reprezentujący Polaków w Wielkopolsce, stanowiący namiastkę władzy w okresie „Wiosny Ludów”, funkcjonował w marcu i kwietniu 1848 r.;

  • Komitet Narodowy „Wolne Niemcy” – założony w lipcu 1943 r. w ZSRR (Krasnogorsk) za zachętą władz radzieckich, przez antyfaszystów, głównie komunistów; werbował członków także wśród jeńców niemieckich; wzywał do obalenia reżimu hitlerowskiego; liderami byli W. Pieck, W. Ulbricht i E. Weinert; rozwiązany w listopadzie 1945 r.; niektórzy jego członkowie współtworzyli administrację w radzieckiej strefie okupacyjnej w Niemczech, a potem struktury władzy w NRD;

  • KOR – Komitet Obrony Robotników – KSS „KOR”– pierwsza półjawna organizacja opozycyjna założona we wrześniu 1976 r. w celu pomocy represjonowanym robotnikom Radomia i Ursusa, we wrześniu 1977 przekształcony w KSS „KOR” (Komitet Samoobrony Społecznej „KOR”); zakładał ewolucyjne przemiany ustrojowe; czołowe postacie: J. Andrzejewski, S. Barańczak, J, Kuroń, J.J. Lipski, E. Lipiński, A. Macierewicz, P. Naimski, A. Szczypiorski, H. Wujec, M. Brandys, H. Mikołajska i inni;

  • Komitet Obywatelski przy przewodniczącym „Solidarności” Lechu Wałęsie – ciało skupiające wybitnych reprezentantów różnych opozycyjnych grup, środowisk, często osoby ze świata kultury i nauki będące partnerem władz komunistycznych podczas obrad „Okrągłego Stołu” i w dalszych negocjacjach (1989); powołany w grudniu 1988, istniał formalnie do 1992, choć wcześniej uległ podziałom, będących następstwem konfliktu w „Solidarności” (1990); w kraju powstały jego regionalne mutacje – tzw. komitety obywatelskie, przygotowujące w terenie kampanię wyborczą w 1989 r.; istniały do 1992, nie omijały ich podziały występujące w „Solidarności”; formalnie w 1992 r. przekształciły się w wojewódzkie konfederacje komitetów obywatelskich, powoli zamierających.

  • kompakty praskie – patrz husytyzm; kompromis zawarty przez umiarkowanych husytów z Zygmuntem Luksemburczykiem w 1436 w Pradze; husyci uznali zwierzchność Kościoła katolickiego w zamian za zachowanie ich odrębności w Czechach (np. komunia pod 2 postaciami, sekularyzacja dóbr kościelnych); za cenę ich zatwierdzenia Zygmunt uzyskał poparcie utrakwistów (umiarkowanych husytów); w 1462 unieważnione przez papiestwo;

  • komuna – (1) zespół ludzi łączących się w celu współżycia na zasadach wspólnoty własności i pracy (np. komuny ludowe w Chinach czy komuny hippisowskie w latach 60.); (2) też organy samorządu miejskiego w rewolucyjnym Paryżu w latach 1789-95 (pierwsza Komuna Paryska); (3) też rewolucyjna rewolta ludowa przeciwko prawicowym rządom republiki francuskiej między marcem a majem 1871; 

  • komunizm – (1) ideologia postulująca równość, zniesienie własności prywatnej, walkę klas, nieuchronność upadku kapitalizmu i działania na rzecz jego likwidacji; w koncepcjach marksistowskich to najwyższa faza rozwoju społecznego;
    (2) ustrój społeczno-polityczny w krajach rządzonych przez komunistów;
    (3) to również ruch polityczny mający korzenie w marksizmie, powstały po rozłamie w socjaldemokracji; początki ideologii pojawiły się u schyłku XVIII w. (Malby, Babeuf); ruch polityczny ukształtował się ostatecznie podczas rewolucji radzieckiej po 1917, tzw. lewicowy odłam socjaldemokracji, który poparł bezwarunkowo bolszewików i ich poczynania w Rosji;

  • koncyliaryzm – doktryna i teoria o wyższości soboru (łac. – „concillium”) nad papieżem w Kościele katolickim popularna w wiekach średnich:

  • konfederacja – (1) związek niezależnych państw w celu realizacji wspólnych celów; częstokroć jest etapem prowadzącym do stworzenia federacji, tak było w przypadku Stanów Zjednoczonych (1776-87), Szwajcarii (1291-1798 i 1815-48), Niemiec (Związek Niemiecki 1815-66 i Związek Północnoniemiecki 1866-71);
    (2) również związek zawierany na określony czas przez szlachtę w dawnej, przedrozbiorowej Polsce (rzadziej duchownych czy miasta), najczęściej wymierzony przeciwko królowi; bardziej znane konfederacje to: Maćka Borkowica z 1352 r., 1672 szczebrzeszyńska (przeciwko Wiśniowieckiemu), 1715 tarnogrodzka, 1678-72 barska, targowicka z 1792;

  • konfederacja warszawska – dokument uchwalony w 1573 r. na sejmie konwokacyjnym w okresie pierwszego bezkrólewia przez szlachtę różnych wyznań chrześcijańskich, zapewniający pokój religijny, tolerancję i równouprawnienie z katolikami;

  • kongres – (1) nazwa parlamentu USA, składającego się z 2 izb: Izby Reprezentantów i Senatu;
    (2) to również nazwa organu kolegialnego w niektórych organizacjach społecznych;
    (3) w historii wsławił się tzw. Kongres Kontynentalny, będący ciałem ustawodawczym 13 kolonii walczących o niepodległość z Anglią, zwołany po raz pierwszy w 1774, a po raz drugi w 1775 (obaw Filadelfii); to on powierzył naczelne dowództwo Jerzego Waszyngtonowi, uchwalił „Deklarację Niepodległości” (1776), ratyfikował traktat pokojowy zawarty w Paryżu w 1783 i przyjął konstytucję USA w 1787 r.;

  • konklawe – zgromadzenie kardynałów dokonujące wyboru papieża, zwyczaj wywodzący się ze średniowiecza (konstytucja Grzegorza z 1274 r.); w 1621 r. Grzegorz XV zarządził tajność głosowania (za pomocą kartek);

  • konkordat – traktat, umowa międzynarodowa zawierana między Stolicą Apostolską a państwem, ustalająca wzajemne stosunki Kościoła z państwem; pierwszy w historii wormacki z 1122 r.; polskie konkordaty z lat 1925 i 1993;

  • konkwista – podbój Ameryki Środkowej i Południowej przez Hiszpanów i Portugalczyków w XVI-XVII w.; od słowa „conquista” – podbój (j. hiszp.); bezwzględnymi realizatorami podboju byli awanturniczy, choć niewątpliwie dzielni konkwistadorzy (np. Cortez, Pizarro);

  • konspiracja – tajna podziemna działalność skierowana przeciwko narzuconym, obcym władzom, częstokroć oku–pantom; w dziejach Polski przeciwko zaborcom w latach 1795-1914 czy potem przeciwko okupantom niemieckim i sowieckim w latach 1939-45; w okresie PRL miała raczej marginesowy charakter;

  • konstytucja – (1) ustawa zasadnicza określająca ustrój polityczny i społeczny państwa, inne ustawy nie mogą być sprzeczne z konstytucją;
    • pierwsza w dziejach świata to konstytucja amerykańska z 1787,
    • druga polska 3.05.1791,
    • trzecia francuska z września 1791;

w historii Polski znaczenie też posiadały konstytucje: Księstwa Warszawskiego z 1807 r., tzw. marcowa z 1921, kwietniowa z 1935, komunistyczna z 1952 r. czy też tzw. mała konstytucja z 1992 r. (specjalna ustawa wpisana w tekst starej, stanowiąca daleko idącą nowelizację);
(2) w Polsce przedrozbiorowej konstytucjami nazywano wszelkie uchwały sejmowe (do lat 80. XVIII w.);

  • konstytucjonalizm – w teorii prawa państwowego kierunek uznający za najlepszą formę rządów silną władzę wykonawczą ograniczoną ustawą zasadniczą – czyli konstytucją; pierwotnie dotyczył monarchii i zrodził się na bazie walki z absolutyzmem (Anglia, potem Francja); praktycznie zastosowany w Anglii od 1689 r. („Deklaracja praw narodu angielskiego” czyli „Bill of Right’s”);

  • konsulowie, konsul – w starożytnym Rzymie najwyżsi urzędnicy cywilni i wojskowi wybierani na rok; oznakami ich władzy były rózgi („fasces”) oraz krzesło kurulne (do zasiadania podczas pełnienia funkcji); w okresie pryncypaty i cesarstwa pozycja ich uległa ograniczeniom:

  • kontrreformacja – zespół działań, które podjął Kościół katolicki w celu przeciwdziałania rozprzestrzeniającej się reformacji w XVI i XVII w., a zarazem epoka i nurt występujący wówczas w Kościele; najważniejszym faktem w całej kontrreformacji stał się sobór trydencki (1545-63); historycy katoliccy używają terminu „reforma katolicka” w odniesieniu do kontrreformacji; w sumie ograniczyła zasięg wpływów reformacji, ale odzyskać wszystkich straconych wiernych nie była w stanie;

  • konwent – (1) dosłownie zakon bądź klasztor;
    (2) w historii kojarzy się z Konwentem Narodowym (zgromadzenie prawodawcze z okresu rewolucji francuskiej), wyłonionym w dwustopniowym głosowaniu we wrześniu 1792 r., w wyborach rzeczywiście demokratycznych (zniesiono cenzus majątkowy), w rezultacie panującego wówczas zamieszania w wyborach wzięła udział tylko część uprawnionych (mężczyzn, panie nie posiadały praw wyborczych…); skazał na śmierć w 1793 r. króla Ludwika XVI, uchwalił nową konstytucję, która niestety nie weszła w życie (tzw. jakobińska); rozwiązany w 1795 r. przez dyrektoriat;

  • konwokacja, sejm konwokacyjny – w Polsce przedrozbiorowej od czasu wolnej elekcji (1573) tak nazywano specjalnie zwoływany sejm poprzedzający wybór (elekcję) króla; ustalano tam porządek elekcji i przyjmowano kandydatury przy okazji załatwiając inne sprawy państwowe; w dziejach Polski sławny stał się sejm konwokacyjny z 1764 r., na którym (inicjatywa „Familii”) uchwalono kilka ustrojowych reform (m.in. ograniczenie liberum veto, władzy hetmańskiej czy likwidacja przysięgi na instrukcje sejmowe);

  • kordelierzy – w okresie rewolucji francuskiej jeden z klubów politycznych (ugrupowań); radykalny odłam sprzymierzył się z jakobinami; liderzy ruchu to Gerges Danton i Jean Marat; w 1794 r. umiarkowani z Dantonem przeciwstawili się polityce terroru, za co zostali straceni, a klub rozwiązany;

  • korona – (1) symbol monarszej władzy;
    (2) w dziejach Polski pojęcie publiczno-prawne pojawiające się od XIV w. w odniesieniu do państwa polskiego po przezwyciężeniu rozbicia dzielnicowego;
    (3)  od czasu Unii lubelskiej w 1569 r. określano tą nazwą ziemie części polskiej wspólnego państwa Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

  • Kortezy – nazwa parlamentu hiszpańskiego, termin wywodzi się z XV-XVI w., oznacza lokalne zgromadzenia stanowe na terenie obecnej Hiszpanii;

  • kozacy, kozak – (1) społeczność w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, a także Rosji południowo-wschodniej, uważali się za wolny stan, trudnili się głównie rzemiosłem wojskowym; w Polsce próby zmuszenia ich do pańszczyzny i świadczeń feudalnych podejmowane przez szlachtę doprowadziły do powstań na Ukrainie, którą zamieszkiwali; głównym ośrodkiem k. była wyspa Sicz Zaporoska;
    (2) kozacy to również nazwa formacji lekkiej jazdy w Polsce XVI-XVII w. i w Rosji XVII-XX w.; w Rosji od początku XVIII w. kozaków systematycznie pozbawiano ich dotychczasowych swobód;

  • kronika – chronologiczny zapis faktów politycznych, społecznych, kulturalnych i gospodarczych mających miejsce w przeszłości, wraz z autorskim komentarzem; najważniejsze w Polsce to kroniki Galla Anonima, Wincentego Kadłubka, tzw. Wielkopolska i Jana Długosza; 

  • królewięta – w przedrozbiorowej Polsce określenie potężnych magnatów kresowych, faktycznie niezależnych, prowadzących własną politykę zagraniczną i posiadających własne prywatne armie;

  • krucjaty – wyprawy krzyżowe, czyli wojny inspirowane przez Kościół przeciwko muzułmanom czy innym „poganom” między XI a XIII w.,
    • celem było wyzwolenie miejsc świętych dla chrześcijan, zajmowanych przez muzułmanów lub chęć niesienia wiary chrześcijańskiej;
    • papiestwo przy okazji starało się powołać do życia nowe państwa chrześcijańskie i dostarczyć sobie argumentów w konflikcie z cesarstwem;
    • rycerstwo poszukiwało sposobności do zdobycia ziem i ekspansji,
    • prości ludzie możliwości osadniczych bez zbytnich obciążeń,
    • niemal wszyscy łupów;
  • początkiem stały się nawoływania Urbana II z 1095 r.; oficjalnie uważa się, że było 7 rycerskich krucjat (z czasem ulegały degeneracji):
    • 1096-99,
    • 1147-49,
    • 1189-91,
    • 1202-4,
    • 1217-21,
    • 1248-54,
    • 1270;
  • w Ziemi Świętej wyrosło Królestwo Jerozolimskie, które upadło pod ciosami muzułmanów (Seldżuków i Arabów) w 1291 (zdobycie Akki);
  • wyprawy o charakterze krucjat podejmowali feudałowie niemieccy przeciwko Słowianom połabskim (XII w.) i Prusom (XIII w.); 

  • krwawa niedziela – brutalne stłumienie przez wojsko i policję z rozkazu cara Mikołaja II pokojowej manifestacji robotników stołecznego Petersburga 22.01.1905 r., co stało się początkiem rewolucji 1905-7; manifestantami kierował pop Gapon z zamiarem przedłożenia carowi petycji o położeniu robotników; zginęło ok. 1000 ludzi, a ponad 2000 zostało rannych;

  • kryptonim – rodzaj pseudonimu; kombinacja liter, inicjały czy wymyślone hasło, którymi posługuje się dana osoba lub jakimi określa się dane akcje;

  • ksenofobia – wrogość wobec obcych, wzmocniona irracjonalnym przekonaniem o wyższości swojej nacji i jej cech, nawet gdyby faktycznie były wadami;

  • książę – pochodzący z feudalizmu tytuł (dux – j. łac.) określający panującego; obecnie używany przez monarchów niewielkich państw; zarówno dawniej, jak i dzisiaj członek rodziny panującej oraz niektórych rodów arystokratycznych; w okresie feudalizmu wraz ze słabnięciem pozycji panującego, władcy chcący podkreślić swoją suwerenność lub skupiający pod swoją władzą większe obszary, jednoczący państwa, przyjmowali tytuł wielkich książąt lub królów;

  • kult jednostki – pojęcie użyte przez Nikity Chruszczowa (1956) wobec nimbu i kultu otaczającego osobę Stalina, oznacza  deifikację polityka, którego postać urasta do roli świeckiego bóstwa, propagandowy wizerunek przywódcy pozbawiony jest jakichkolwiek ludzkich słabości i przedstawia postać nieomylną i wszechwiedzącą, zatroskaną o losy kraju, którego interesy stawia na pierwszym miejscu;

  • kulturkampf – walka polityczna oraz ideologiczna prowadzona przez rząd Bismarcka w zjednoczonych już Niemczech z Kościołem katolickimi popierającą go partią„Centrum” w latach 1871-78; Bismarcka popierała w tym liberalna burżuazja; chodziło o podporządkowanie Kościoła państwu (sławne ustawy majowe 1873-5) oraz zahamowanie papieskich wpływów; na ziemiach polskich przybrał charakter jednoznacznie polityczno-etniczny oznaczając natężenie germanizacyjnego kursu, ale w rezultacie spowodował zjednoczenie społeczeństwa polskiego w oporze przeciwko ekspansji niemczyzny i rządowi;

  • kwakrzy – protestancka grupa wyznaniowa powołana w XVII w. przez George Foxa w Anglii, popularna w USA, uznająca wewnętrzne objawienie za źródło wiary, nie uznająca kapłaństwa ani kultu zewnętrznego, przeciwna różnicom stanowym, odrzucająca służbę wojskową, rozrywki; pacyfistyczna i prowadząca akcje charytatywne;

  • kwerulanci – określenie opozycji antyksiążęcej w Prusach, występującej przeciwko tendencjom absolutystycznym tamtejszych władców, szukająca oparcia w Polsce w XVII w.