• samodzierżawie (samowładztwo) – określenie systemu sprawowania władzy politycznej w Rosji carskiej, praktycznie do czasu reform konstytucyjnych w latach 1906-07, charakteryzujący się nieograniczonymi kompetencjami administracji, organów wykonawczych z monarchą – carem na czele; w Rosji nie występowały między połową XVII w a początkiem XX stulecia żadne organy kontrolujące aparat wykonawczy, co dawało mu prawo stosowania przymusu, represji i paraliżowania jakiejkolwiek opozycji;

  • samostanowienie (samookreślenie) narodów – jedna z podstawowych zasad prawa międzynarodowego oznaczająca prawo każdego narodu do wyboru politycznego, łącznie z możliwością utworzenia państwa lub przyłączenia się do innego, już istniejącego; zasada samostanowienia została zapisana w
    • Deklaracji Praw Narodów Rosji (w 1917),
    • w tzw. 14 punktach Wilsona (1918),
    • Karcie Atlantyckiej (1941);
    • rangę normy prawnej uzyskała poprzez Kartę Narodów Zjednoczonych (status ONZ) w 1945 i Pakty Praw Człowieka (1966);

  • sanacja – nazwa obozu rządzącego w Polsce w latach 1926-39, po przewrocie majowym, kojarzonego z politykami lojalnymi wobec marszałka Józefa Piłsudskiego (stąd też „piłsudczycy”), wywodzącymi się z różnych środowisk i ugrupowań politycznych, połączonych w posłuszeństwie i dyspozycyjności wobec Piłsudskiego; dawni legioniści, POW-wiacy, niektórzy działacze PPS, PSL-Wyzwolenie, odłamy konserwatystów (Stronnictwo Prawicy Narodowej), pewne grupy inteligenckie (np. Związek Naprawy Rzeczypospolitej), reprezentanci wielkiego przemysłu („lewiatan”), odpryski z ruchu ludowego, narodowego czy nawet robotniczego; nazwa pochodzi od łac. słowa „sanacio” (czyli odnowa, naprawa, oczyszczenie), którego używali piłsudczycy motywując przejęcie władzy; po śmierci marszałka obóz sanacyjny uległ dekompozycji;

  • sankcja pragmatyczna – edykt królewski, bądź cesarski regulujący istotne sprawy państwowe; najbardziej znane to:
    • sankcja cesarza Karola VI z 1713 r., wprowadzająca dziedziczność tronu w posiadłościach habsburskich także w linii żeńskiej (nie miał syna, tylko córkę Marię Teresę), co stanowiło odstępstwo od prawa salickiego;
    • inne sankcje to sankcja króla Ludwika IX (Francja) z 1268 skierowana przeciwko politycznym roszczeniom papiestwa; sankcja króla Karola VII (Francja) z 1438 potwierdzająca zwierzchność soboru nad papieżem;

  • sankiuloci – pogardliwe, złośliwe (od 1789 r.) określenie rewolucjonistów, a potem paryskiego ludu (od krótkich spodni do kolan – j. franc. „colotte”); w późniejszym okresie rewolucji francuskiej tak nazywano patriotów wywodzących się z ludu;

  • Sąd Najwyższy – naczelny organ sądowy, a zarazem najwyższa instancja wymiaru sprawiedliwości; wyjątkową pozycję posiada SN w USA będący równym partnerem prezydenta i Kongresu; najczęściej w kompetencjach sądów najwyższych znajduje się interpretacja wykładni prawa, ustaw (o ile są niejasne), sprawy precedensowe, nadzwyczajne rewizje konkretnych spraw karnych czy cywilnych; polski SN posiada 4 izby: Administracyjną, Pracy i Ubezpieczeń, Cywilną i Karną; na czele SN stoi pierwszy prezes, którego powołuje prezydent na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa;

  • schizma – rozłam religijny, zerwanie jedności kościelnej, też odszczepieństwo dogmatyczne; od gr. słowa „schizma”;
    • schizma wschodnia; rozłam między wschodnią i zachodnią częścią chrześcijaństwa; ostateczna w 1054 roku,
    • schizma zachodnia (tzw. wielka) w latach 1378-1417, związana z przeniesieniem stolicy papieskiej z Awinionu do Rzymu, czego nie uznała część kurii, wybierając własnych papieży;

  • SEATO – Organizacja Paktu Południowo-Wschodniego Azji – sojusz wojskowo-polityczny zawarty w 1954 r. w Manilii z inicjatywy USA; członkami były: Australia, Wielka Brytania, Francja, Nowa Zelandia, Pakistan, Filipiny, Tajlandia, USA;
    SEATO zostało rozwiązane w 1977 r.

  • secesja – (1) wystąpienie, odłączenie się; w starożytnym Rzymie demonstracyjne opuszczenie miasta jako forma walki politycznej przez plebejuszy; najsłynniejszą secesją było wystąpienie z Unii w Stanach Zjednoczonych 11 stanów południa (lata 1860-61); wypadki te doprowadziły do tzw. wojny secesyjnej w latach 1861-65; (2) secesja to również styl panujący w sztuce, zwłaszcza w zdobnictwie na przełomie XIX i XX w.

  • Sejm – najwyższy organ władzy o charakterze ustawodawczym w RP, jedna z dwóch izb naszego parlamentu;
    • narodziny Sejmu przypadają na koniec XV w. – pierwsze posiedzenie miało miejsce w roku 1493;
    • w okresie przedrozbiorowym Sejm funkcjonował do 1793;
    • w odrodzonej Polsce – w latach 1919-38;
    • w okresie PRL – ubezwłasnowolniony i fasadowy (w latach 1947-89);
    • od 1989 r. – rzeczywisty organ władzy;

na jego czele stoi wybierany przez posłów wchodzących w skład Sejmu – marszałek.

  • Sejm może być:
    • ekstraordynacyjny, czyli nadzwyczajny;
    • elekcyjny – wybierano na nim króla;
    • generalny – nazwa sejmów prowincjonalnych dla Małopolski i Wielkopolski;
    • konwokacyjny, w okresie bezkrólewia, przed elekcją (od 1573 r.);
    • koronacyjny, odbywany w celu koronacji elekta (od 1573);
    • skonfederowany czyli zawiązany na sposób i styl konfedracji, do której przystępowali posłowie i senatorowie imiennie; obowiązywała w nim większość głosów; taki charakter miał Sejm Czteroletni, by uniknąć „liberum veto”.

 

  • Historyczne sejmy:
    • Czteroletni (Wielki) 1788-92, nadał mieszczanom prawa polityczne, powiększył armię i uchwalił Konstytucję 3 Maja;
    • Sejm Krajowy, organ przedstawicielski w Galicji od lat 186-67;
    • Sejm niemy 1717 kończący spór szlachty z Augustem II Mocnym, uważa się go za początek rosyjskiej dominacji w Polsce;
    • grodzieńsk i– ostani sejm RP w 1793;

  • sejmik – w przedrozbiorowej Polsce od XIV i XV w. reprezentacja ogółu szlachty danego województwa, względnie ziemi, stanowiąca lokalny organ władzy; w XVI w. nastąpiło wyraźne zróżnicowanie sejmików:
    • deputacko-trybunalskie wybierające sędziów do trybunału koronnego (1578) w Piotrkowie bądź litewskiego (1581) w Mińsku;
    • elekcyjne – wybierające kandydatów na urzędy sądowe ziemskie;
    • generalskie – tzw. generały, czyli zjazdy posłów i senatorów poszczególnych prowincji, gdzie wspólnie uzgadniano uchwały sejmików powiatowych i wspólne stanowisko w sejmie;
    • gospodarcze, uchwalające podatki lokalne;
    • powiatowe; istniały w Prusach od 1828 r. jako organ samorządu lokalnego i podobne w II RP od 1933 r. w gminach poniżej 25 tys. mieszkańców;
    • przedsejmowe, wybierające posłów i uchwalające tzw. instrukcje sejmikowe;
    • relacyjne, odbywały się na nich sprawozdania z obrad sejmu; podejmowano też decyzje o realizacji uchwał sejmowych;

  • senat – w wielu krajach druga, tzw. wyższa (formalnie, nie praktycznie) izba parlamentu; w Polsce wyłonił się z dawnej rady królewskiej, w okresie przedrozbiorowym w jego skład wchodzili : wojewodowie, kasztelanowie, biskupi katoliccy, wyżsi urzędnicy i dostojnicy państwowi; s. funkcjonował jako równouprawniona izba w latach 1493-1793 (choć Konstytucja 3 Maja faworyzowała bardziej sejm); potem w latach 1922-39 (pozostawał w cieniu sejmu), odrodził się w 1989 r. na mocy porozumień „okrągłego stołu”;

  • serwituty – w dawnym prawodawstwie polskim określenie praw i korzyści przysługujących chłopom na gruntach dworskich (rzadziej dziedzicom na chłopskich); przykłady: wypas bydła na łące, możliwość zbierania w lesie drewna na opał;

  • skartabellat – instytucja niepełnego szlachectwa wprowadzona w 1669 r., na fali zamykania się stanu szlacheckiego; odtąd nobilitowani do 3. pokolenia nie posiadali prawa piastowania urzędów i funkcji poselskich;

  • sobór – zgromadzenie biskupów w Kościele katolickim pod przewodnictwem papieża (lub jego legata) toczące obrady nad problemami wiary, organizacji i dyscypliny Kościoła; w dawnej Rusi były tzw. sobory ziemiańskie, czyli zgromadzenia stanowe – XVI-XVII w.;
    Najważniejsze sobory w dziejach Kościoła (zwane powszechnymi):
    • nicejski I – 325 r., nicejski I1 787 r.;
    • konstantynopolitański I 381, Il 553, II1 680-81, IV 869-870;
    • efeski 431 r.;
    • chalcedoński 451;
    • laterańskie I – 1123, II – 1139, III – 1179, IV– 1215, V– 1512-17;
    • trydencki 1545-1563; reakcja na reformację, podjął szereg kroków dyscyplinujących Kościół, duchowieństwo, nałożył obowiązek kształcenia na duchownych, usztywnił doktrynę, wzmocnił pozycję papieża m.in. jego zwierzchność nad soborami, wprowadził funkcję nuncjuszy – ambasadorów papieskich;
    • watykański I 1869-1870;
    • watykański II 196-65, jedno z najważniejszych wydarzeń w dziejach współczesnych Kościoła, podjął dialog nie tylko z innymi Kościołami chrześcijańskimi (stanowiąc bodziec dla ekumenizmu), ale też i z pozostałymi wielkimi religiami; stanowił porażkę integryzmu – konserwatyzmu;

  • socjaldemokracja – formacja polityczna, ideologia, doktryna będąca współcześnie syntezą różnych koncepcji ideowych, podatna na zachodzące zmiany w otaczającej rzeczywistości; wyrosła w końcu XIX w. na bazie inspiracji marksistowskich; marksistów do rewolucji bolszewickiej kojarzono z socjaldemokracją; pod wpływem koncepcji rewizjonistycznych (reformistycznych) ewoluowała w kierunku akceptacji realiów kapitalistycznych; istotnym momentem dla rozwoju idei i ruchu była rewolucja bolszewicka w Rosji (1917); krytycy metod rządzenia bolszewików, ich dyktatury jednoznacznie odcięli się od nich tworząc znany nam nurt socjaldemokracji pogodzonej z mechanizmami rynkowymi i demokratycznymi regułami politycznymi; obecnie socjaldemokracja, mieszcząca się w szerokim nurcie lewicy, akceptując prywatną własność i mechanizmy rynkowe usiłuje zmniejszyć dysproporcje w dochodach poprzez sprawiedliwszą redystrybucję (podział) dochodu narodowego, inaczej rozłożone podatki, opiekę i pomoc socjalną w celu stworzenia tzw. „welfare state” – państwa dobrobytu; zdecydowana większość współczesnych partii lewicowych na Zachodzie, jak i w Europie Środkowej ma charakter socjaldemokratyczny lub za takie się podaje (np. postkomunistyczne ugrupowania w krajach postsowieckich, choćby SdRP);

  • socjalizm – (1) ideologia społeczno-polityczna zakładająca uspołecznienie własności i sprawiedliwy podział dóbr, zrodzona w Europie w dobie industrializacji (XVIII i XIX) na bazie krytyki kapitalizmu;
    (2) ustrój społeczny oparty na realizacji założeń ideologii socjalistycznej; było wiele różnych modeli socjalizmu w zależności od państw, w których go wprowadzano; w odniesieniu do państw bloku radzieckiego używano określenia „socjalizm realny”;
    (3) ruch społeczno-polityczny stawiający sobie za cel realizację idei socjalistycznej;
    • pierwszy etap rozwoju myśli i ruchu socjalistycznego nosi nazwę socjalizmu utopijnego (Owen, Fourier, Saint–Simon),
    • działalność Karola Marksa i Fryderyka Engelsa doprowadziła do powstania tzw. socjalizmu naukowego, który w przeciwieństwie do s. utopijnego nie tylko koncentrował się na krytyce stanu rzeczy, ale proponował pewien spójny system społeczno-ekonomiczny i filozoficzny (zawierał deklaracje utopijne – np. hasła o niezbędności rewolucji);

  • socjalizm narodowy – oficjalna nazwa doktryny nazistowskiej – faszyzmu niemieckiego;

  • „Solidarność” (NSZZ „Solidarność”) – związek zawodowy i ruch społeczny powstały podczas strajków latem 1980 r., które z wybrzeża rozprzestrzeniły się na całą Polskę, jednym z postulatów strajkujących była zgoda władz na powołanie niezależnego związku zawodowego; komuniści po oporach zarejestrowali „Solidarność” 10.11.1980; przez 16 miesięcy legalnego istnienia cały czas toczyła „S” walkę o przetrwanie i swobodę działania, domagając się nie tylko gospodarczych, ale i politycznych reform oraz zmian w kierunku demokracji ustroju; niekwestionowanym liderem był Lech Wałęsa – lider sierpniowego strajku w stoczni gdańskiej (1980); stan wojenny z grudnia 1981 r. położył kres legalnej działalności „S”, większość liderów została aresztowana, ale pewne struktury przetrwały i zeszły do podziemia; po strajkach 1988 r. związek odrodził się, władza podjęła z nim dialog, a w kwietniu 1989 r. został ponownie zalegalizowany;

  • solidaryzm – idea zrodzona w 2. połowie XIX w. głosząca naturalną wspólnotę interesów różnych grup i warstw społecznych, niezależnie od ich statusu ekonomicznego, społecznego, negująca marksowską walkę klas; główni teoretycy: E. Durkheim, L. Duguit, Ch. Gide; w Polsce solidaryzm praktycznie przyjął się w zaborze pruskim w okresie germanizacji; Hasła solidaryzmu umieściła w programie endecji;

  • społeczeństwo obywatelskie – społeczeństwo, w którym zespół instytucji oraz różnego typu dobrowolnych, spontanicznych organizacji, związków, stowarzyszeń jest podstawą samodzielnego, wolnego od ingerencji państwa rozwoju obywateli, a zarazem stanowi dowód ich własnej aktywności, inicjatyw i potrzeb.

  • społeczeństwo otwarte – społeczeństwo, które kieruje się zasadą wolności jednostki i jej odpowiedzialności; jego przeciwieństwo stanowi społeczeństwo zamknięte, czyli takie, które kieruje się sztywnymi normami, zakazami i nakazami, nie akceptując spontaniczności i wolności wyboru;

  • społeczeństwo stanowe – społeczeństwo, w którym istnieje wyraźny podział na stany czy wielkie grupy społeczne o określonych przywilejach i obowiązkach, do których przynależy się z racji urodzenia (dziedziczenia); przekraczanie barier międzystanowych jest trudne i ograniczone de facto do jednostek;

  • społeczna doktryna Kościoła – doktryna Kościoła katolickiego dotycząca kwestii społecznych i ekonomicznych, będąca reakcją na rozwój ideologii oraz ruchu socjalistycznego (robotniczego) oraz liberalizmu, rozwinęła się w drugiej połowie XIX w., pierwsze koncepcje i działania zrodziły się już w połowie XIX w. w Niemczech – powstała i funkcjonowała tam katolicka partia „Centrum”; za początek doktryny Kościoła uchodzi encyklika Leona XII „Rerum novarum” z 1891 r.; doktryna proponuje „trzecią drogę” głosząc godność człowieka i jego pracy, konieczność pomocy państwa najuboższym, ograniczonej ingerencji państwa w sprawy ekonomiczne, swobodne prawo zrzeszania się, prawo do godziwych wynagrodzeń i posiadania podstawowych praw politycznych, odnowę rodziny; na bazie tej doktryny powstała chrześcijańska demokracja (chadecja);

  • sprzężaj – w dawnej przedrozbiorowej, jak i XIX-wiecznej Polsce określenie inwentarza żywego, zaprzęganego do prac polowych, służącego jako siła pociągowa;

  • stalinizm – ideologia, doktryna, a zarazem praktyka polityczna (specyficzny sposób sprawowania władzy) w państwach komunistycznych – realnego socjalizmu, sformułowana i realizowana najpierw w ZSRR w okresie rządów Józefa Stalina i w innych krajach, gdzie władze sprawowali komuniści;
    cechy charakterystyczne stalinizmu:
    • połączenie partii z aparatem państwowym i tzw. rządy monopartii,
    • likwidacja opozycji politycznej,
    • wszechobecność terroru paraliżującego opór, niezadowolenie, jak i mobilizującego do zwiększonego wysiłku produkcyjnego,
    • deifikacja, czyli kult lidera partii,
    • rozbudowa aparatu represji, który podlegając tylko samemu wodzowi wyrasta ponad partię, stając się „państwem w państwie”;
    • plastyczna ideologia uzasadnia zmieniającą się linię polityczną;

wkładem J. Stalina w „dorobek” marksizmu stała się teza o zaostrzaniu się walki klasowej w ramach budowy socjalizmu, co miało uzasadniać fale represji i czystek; społeczeństwo poddawane nieustannej ofensywie propagandowej; s. został skrytykowany przez Chruszczowa w 1956 r. (XX zjazd KPZR), ale w mniej krwawej postaci przetrwał aż do upadku realnego socjalizmu.

  • stan wojenny i wyjątkowy – w sytuacji nadzwyczajnego zagrożenia państwa, ustroju politycznego bądź katastrofy żywiołowej, oficjalny stan prawny przewidujący zawieszenie praw obywatelskich, możliwość stosowania przymusu, zawieszenia bądź rozwiązania partii politycznych przez władze państwowe na terytorium całego kraju, bądź jego części; władze wprowadzając stan wojenny lub wyjątkowy, używają określenia: „stan wyższej konieczności” i powołują się na racje stanu;

  • stańczycy – nazwa ugrupowania galicyjskich konserwatystów w końcu XIX w. współpracujących lojalnie z rządem austriackim; przejęli ważniejsze stanowiska w administracji; przeciwstawiali się liberałom, radykałom, ludowcom chcąc monopolizować polityczną scenę; liderami byli: Michał Bobrzyński, Adam Potocki, Kazimierz Badeni, Władysław Jaworski, Stanisław Tarnowski, Stanisław Koźmian, Józef Szujski, Ludwik Wodzicki; określenie pochodzi z pamfletu politycznego „Teka Stańczyka”, ogłoszonego na łamach krakowskiego „Czasu” w 1869, ośmieszającego i krytykującego konspirację i tzw. „postępowość”;

  • starosta – w dawnej, przedrozbiorowej Polsce od XIV w. urzędnik mianowany i odwoływany przez króla będący jego namiestnikiem na konkretnym obszarze (prowincji, ziemi); obok starostów generalnych (ruski, wielkopolski, krakowski) występowali też starostowie grodowi sprawujący władzę policyjną, skarbową i sądową oraz niegrodowi – faktyczni dzierżawcy dóbr królewskich; w okresie międzywojennym oraz na początku istnienia PRL (do 1954) podlegający wojewodzie szef administracji w powiecie;

  • statut – zbiór przepisów prawnych regulujących zadania i struktury, sposób działania instytucji państwowych w Polsce przedrozbiorowej:
    • statuty Kazimierza Wielkiego wydane w połowie XIV w. (tzw. wiślicko-piotrkowskie) będące próbą kodyfikacji (niepełna) prawa polskiego dla 2 podstawowych dzielnic: Wielkopolski i Małopolski;
    • statut Łaskiego 1506; kodyfikacja prawa polskiego, sądowego i publicznego sporządzona przez kanclerza wielkiego Jana Łaskiego na polecenie króla Aleksandra Jagiellończyka;
    • statuty Karnkowskiego 1570 będące zbiorem praw gwarantujących panowanie Rzeczypospolitej w Gdańsku (wcześniej buntującym się); miasto miało dostarczać skarbowi królewskiemu połowę dochodów z opłat celnych, zapłacić grzywnę i oddać kontrolę nad latarnią czyli wejściem do portu;
    • Statut Organiczny Królestwa Polskiego z 1832, dokument wydany przez cara Mikołaja I, zastąpił konstytucję Królestwa i zapoczątkował proces unifikacji ziem polskich z Rosją, niezależnie od potwierdzenia odrębności Królestwa, stanowił grę na użytek opinii międzynarodowej;

  • Stowarzyszenie „Pax” – organizacja katolików świeckich posłuszna komunistom, działająca w latach 1952-91; grupa osób skupiona wokół tygodnika „Dziś i jutro”; usiłowała zająć pozycję pośrednika między partią komunistyczną (PZPR) a Kościołem katolickim, faktycznie wasalna wobec władzy; na czele Pax – u stali Bolesław Piasecki (były lider ONR „Falangi” – faszyzującego odłamu endecji), Ryszard Reiff, Zenon Komender; w 1981 r. usiłowali się usamodzielnić – bez powodzenia;

  • Stowarzyszenie Ludu Polskiego – konspiracyjna organizacja spiskowa o charakterze demokratycznym działająca w latach 1835-37 głównie w Galicji i Rzeczypospolitej Krakowskiej o ambicjach trójzaborowych, założona przez emisarzy Młodej Polski (S. Konarski, S. Goszczyński, bracia Zalescy), celem było przygotowanie powstania; w 1837 doszło do podziałów i po odejściu liberalnych działaczy przekształciła się w Konfederację Narodu Polskiego;

  • strajk – zbiorowe, uzgodnione, dobrowolne przerwanie pracy przez określoną grupę zatrudnionych w celu wymuszenia realizacji własnych postulatów czy nakłonienia do dialogu pracodawców bądź rządzących; na ziemiach polskich pierwsze strajki miały miejsce w XVIII stuleciu; wraz z postępem industrializacji w XIX w. powtarzały się cyklicznie (1810 – Bielsko, 1911– Wieliczka, 1824 – Warszawa itd.), w 1844 przerodziły się w powstanie tkaczy śląskich; u schyłku stulecia coraz potężniejsze (np. bunt łódzki w 1892); w latach 1905-7 wyjątkowo liczne; nowością s.stały się hasła polityczne; nie brakowało s. w 20-leciu międzywojennym (1923, 1926, 1930, 1933, 1937 – s. chłopskie) w PRL (1956, 1968 – s. studenckie, 1970-71, 1976, 1980-81, 1988), jak i w nowej rzeczywistości; dzielą się na ekonomiczne i polityczne;

  • strategia – (1) w ujęciu wojskowym, rodzaj sztuki wojennej obejmujący planowanie, przygotowanie i prowadzenia wojny w poszczególnych etapach; (2) w ujęciu politycznym, opracowywanie koncepcji działania politycznego na podstawie analizy zachodzących zmian w rzeczywistości; zakłada prace teoretyczne i posunięcia praktyczne;

  • stronnictwo – jedno z określeń formacji politycznej o charakterze partii;
    W dziejach Polski wystąpiły stronnictwa:
    • Stronnictwo Chłopskie (1926-31) partia początkowo prosanacyjna potem w opozycji wobec Piłsudskiego;
    • Stronnictwo Demokratyczne (założona 15 kwietnia 1939), mała inteligencka partia, która w okresie dyktatury komunistycznej współpracowała z PZPR, w 1989 r. przeszła na stronę „Solidarności”;
    • Stronnictwo Demokratyczno-Narodowe (1897-1919) → Związek Ludowo-Narodowy (1919-28) → Stronnictwo Narodowe (1928-47), różne formy organizacyjne endecji, która odradza się jako formacja po 1989 r.;
    • Stronnictwo Ludowe (1931–39) powstało ze zjednoczenia PSL „Piast”, PSL „Wyzwolenia” i Stronnictwa Chłopskiego; opozycyjne wobec sanacji, podczas okupacji przybrało kryptonim „Roch” (1939-45); odradza się w 1945 r. w postaci PSL; w celu odróżnienia od dywersyjnej, agenturalnej wobec komunistów partii – SL z przydomkiem „lubelskie” (to z kolei powstało z SL „Wola Ludu” – niewielkiego radykalnego ugrupowania); po zniszczeniu niezależności PSL komuniści nakazują zastraszonej partii wspólnie z SL stworzyć w 1949 r. Zjednoczone Stronnictwo Ludowe (ZSL), wasalne wobec komunistów, aż do 1989 r., gdy przeszło na stronę „Solidarności”; w latach 1990-91 w celu zdobycia popularności; po zmianach przybiera nazwę PSL;
    • inne stronnictwa: PSL (galicyjskie) 1895-1913; PSL „Piast” 1913-1931; PSL Lewica 1913-28, PSL „Wyzwolenie” 1915-1931; Stronnictwo Ludowo-Chrześcijańskie 1991-1997;

  • subsydia – rodzaj dobrowolnej dotacji finansowej w określonym celu politycznym bądź gospodarczym; w dawnej Polsce istniał tzw. „subsidium charitativum”, czyli dobrowolny podatek płacony przez kler na rzecz skarbu państwa między XV a XVII w.

  • sukcesja – legalne następstwo tronu, bądź w szerszym ujęciu przejęcie w sposób uprawniony władzy lub spadku, w historii wyróżniamy wojny sukcesyjne, dotyczące sporów o następstwo tronu; hiszpańska – 1701-14; polska – 1733 -35; austriacka – 1741-48;

  • sułtanat – wschodnia, islamska forma monarchii, w której panujący władca nosi tytuł sułtana;

  • sułtan – tytuł panującego w wielu państwach muzułmańskich (od VIII w.); najbardziej znany i kojarzony z sułtanami tureckimi (dynastia osmańska);

  • suwerenność – jeden z podstawowych atrybutów państwa oznaczający pełną niezależność od jakiejkolwiek władzy spoza tego kraju, samodzielność w określaniu interesów i stosunków na arenie między–narodowej oraz w wytyczaniu swej polityki wewnętrznej;

  • syjonizm – określenie nacjonalizmu i żydowskiego odrodzenia narodowego; ruch nacjonalistyczny Żydów, zrodzony w końcu XIX w. zmierzający do budowy własnego państwa w Palestynie; pojęcie wprowadził Natan Birnbaum w 1890, pochodzi ono od wzgórza Syjonu w Jerozolimie, gdzie według tradycji pochowany został biblijny król Dawid; dyskusje w środowisku żydowskim doprowadziły do zwołania w 1897 r. w Bazylei I Kongresu Syjonistycznego, gdzie ruch został ujęty w formy organizacyjne; liderem i teoretykiem był Theodor Herzl (1860-1904); 

  • syndykalizm – doktryna i ruch społeczno-polityczny, jeden z odłamów ruchu robotniczego, powstały z inspiracji P. Prudhona, zakładał pierwszeństwo celów ekonomicznych nad politycznymi; upatrywał w związkach zawodowych podstawowy oręż proletariatu w walce o swoje prawa; w latach 60. XIX w. w łonie tworzącego syndykalizmu uformowały się jego 2 kierunki: reformistyczny (kompromis z pracodawcami, droga od strajków do negocjacji) i rewolucyjny (związki zawodowe i strajk generalny głównymi siłami i metodą obalenia władzy klas posiadających); s. był bliski anarchizmowi, stając się nawet jego odłamem;

  • syndykat – porozumienie między przedsiębiorstwami w celu przeprowadzenia wspólnych działań, które mogłyby przekroczyć rzeczywiste możliwości pojedynczych podmiotów gospodarczych, występuje też pod nazwą konsorcjum;

  • synod – w Kościele katolickim zjazd duchowieństwa jednej lub kilku diecezji, a nawet całego kraju – wówczas głównie biskupów; podobne instytucje istnieją w innych Kościołach;

  • szlachta – warstwa społeczna ukształtowana w Europie u schyłku średniowiecza z rycerstwa, tworząca uprzywilejowany gospodarczo i politycznie stan; poza polską i Anglią była oparciem dla absolutystycznych monarchii; w Polsce dzięki przywilejom i słabej pozycji mieszczaństwa przechwyciła władzę w drodze stopniowej ewolucji ustrojowej; pomocą stał się od końca XV w. 2-izbowy parlament (zwłaszcza Izba Poselska); od 1573 r. – jako odrębna grupa społeczna, klasa, przetrwała do czasu reform uwłaszczeniowych w XIX w.; definitywnie zniknęła ze sceny w okresie PRL-u;

  • szogun (jap. shogun) i szogunat – naczelny dowódca w dawnej feudalnej Japonii oraz najwyższy tytuł w jej hierarchii państwowej między XII a połową XIX w., nadawany przez cesarza najpierw (VIII w.) na czas wypraw wojennych, od 1192 r. dożywotnio; szogunat to system rządów wzorowany na administracji wojskowej, szogunat (tzw. bakufu) utrzymał się do czasu tzw. rewolucji Meiji, gdy zwolennicy modernizacji kraju obalili ten system wraz z funkcją (1868);

  • szowinizm – skrajna postać nacjonalizmu, bezkrytyczne uwielbienie własnego narodu połączone z przekonaniem o jego wyższości nad innymi i wrogością wobec obcych (bliski ksenofobii i rasizmowi); używa się tego pojęcia mówiąc także o postawie wobec innych niż naród grup np. szowinizm lokalny czy sz. męski wg feministek;

  • SZP – Służba Zwycięstwu Polsce – zbrojna (wojskowa) organizacja konspiracyjna powołana w Warszawie 27.09.1939 pod przywództwem gen. Michała Tokarzewskiego, uznająca autorytet rządu emigracyjnego i zmierzająca do jego reprezentowania w okupowanym kraju; premier i wódz naczelny, gen. Władysław Sikorski nie ufając SZP ze względu na jej sanacyjny charakter rozwiązał organizację w końcu 1939, powołując na jej bazie Związek Walki Zbrojnej (potem AK);

  • świadomość polityczna – całokształt poglądów, wzorców postępowania, wiedzy, ocen wartości, postaw społeczeństwa w odniesieniu do polityki;

  • Święta Liga – patrz Liga Święta;

  • Święte Przymierze – sojusz polityczno-wojskowy Rosji, Prus i Austrii zawarty we wrześniu 1815 r. z inspiracji cara Aleksandra I w celu obrony porządku politycznego ustalonego na Kongresie Wiedeńskim; przystąpiły do niego inne państwa; m.in. wspólnie zadecydowano o likwidacji konstytucyjnych rządów w Neapolu (1821), w Hiszpanii (1822); Ś.P. rozpadło się w latach 30-tych z powodu rywalizacji austriacko-rosyjskiej na Bałkanach, przejściowo odrodził się nie tyle sojusz, co jego duch w okresie Wiosny Ludów w 1848 i 1849 r., pewne próby wskrzeszenia związku czynił Bismarck w latach 70. i 80. XIX w. („sojusz 3 cesarzy”);