• „Dźwięk” utworu poetyckiego wzmacnia jego wymowę.
  • Poeci często operują dźwiękową warstwą języka zestawiając tak głoski, spółgłoski i akcent, aby wiersz działał na zmysł słuchu odbiorcy.
  • Jest w tym podobny do muzyki, dlatego w teście może pojawić się pytanie o sposoby „umuzykalnienia” wiersza.

Co to jest onomatopeja?

Onomatopeje – to wyrazy naśladujące dźwięki, imitujące je w języku np. zjawiska przyrody, głosy zwierząt i ludzi, np. warkot, puk! puk!. Może być cały wyraz dźwiękonaśladowczy, może być zestawienie wyrazów. Chodzi o to, by językiem, słowami naśladować dźwięki natury.

  • Coś szeleści: szsz, szsz. Nasze szsz to onomatopeja.
  • Powiedz, że dzwonek dzwoni, naśladując go. Powiedz: dzyń, dzyń.
  • A jak pies warczy? Wrr!
  • Jak kot mówi? Miau!
  • Jak śmieje się Marta? Chi, chi, chi.
  • A potężny Marcin? Cha, cha, cha.

Całe wyrazy powstaną w ten sposób – z ludzkiej chęci naśladowania dźwięków. Są to:

  • kukułka (od kukania),
  • chichot (od chichotania),
  • szelest (od tego szsz),
  • dudnić (od dudnienia),
  • pisk (od piszczenia) itd.

Przyznasz, że onomatopeja to znakomity sposób dla poetów, którzy chcą w swoim utworze oddać np. szum deszczu, ryk sztormu, dźwięk burzy. Toteż poeci często z onomatopei korzystają. Oto jedna z najsłynniejszych strof:

O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny
I pluszcze miarowo, jednaki, niezmienny,
Dżdżu krople padają i tłuką w me okno…
Jęk szklany… płacz szklany… a szyby w mgle mokną (…)
Leopold Staff Deszcz jesienny

Kilka elementów w tej zwrotce naśladuje deszcz i tak dokładnie oddaje jesienną aurę, że można się w niej roztopić albo zasnąć. Są to powtórzenia i rytm. Ale też nagromadzenie wyrazów-onomatopej: dzwoni, pluszcze, jęk szklany, w dodatku zgrupowanie głosek sz, cz, dż (deszcz, dżdżu, szklany, szyby). Przyznamy, że sz i cz są charakterystyczne dla deszczu, dla słowa i samego szelestu kropli po szybach.

Brzmienie utworu

– to nie tylko onomatopeja. Jest ona wprawdzie popularnym sposobem organizowania dźwięku w tekście i o niej najwięcej mówi się w szkole. Ale bawić się dźwiękiem można jeszcze inaczej: na przykład nagromadzić wyrazy o podobnych głoskach:

Barbaro z barbakanu, czemu broszą broisz?,

można dobrać odpowiednie samogłoski i zestawić akcent. O terminy z tym związane nikt nie powinien zapytać na egyaminie, ale o wskazanie warstwy dźwiękowej jako tej, która oddziałuje na odbiorcę – może.

Uwaga!
Choć najłatwiej wskazać nam czasowniki-onomatopeje (bo: pipczy, śwista, jęczy – bezpośrednio oddają dźwięk), to mogą nimi być inne części mowy:

  • rzeczowniki (świergotka, świstula, jęczka),
  • przymiotniki (szumny, hałaśliwy),
  • imiesłowy (świszczący, szeptany),
  • przysłówki (świszcząco, szumnie).

oraz najprostsze do rozpoznania onomatopeje to nazwy dźwięku, takie jak:

  • kap, kap;
  • plum, plum;
  • kuku, kuku;
  • ćwir, ćwir.

Jakie to części mowy?

Odpowiedz – wykrzykniki.

Facebook aleklasa 2

Zobacz:

Epitety i inne środki stylistyczne