Znaczenie symboliczne, alegoryczne, ironiczne wiersza

Znaczenie symboliczne, alegoryczne, ironiczne wiersza

Znaczenie symboliczne wiersza

Słowo symbol skojarz ze słowem znak. Greckie słowo symbolon miało sens: znak rozpoznawczy. W życiu codziennym łatwo takie znaki – symbole wskazać:

• krzyż jest symbolem religii chrześcijan,
• czerwony krzyż – PCK,
• rumieniec – oznacza wstyd.

Symbolami stają się odpowiednio graficzne nazwy firm (zwane logiem firmy) albo ich znaki graficzne – np. lew jako symbol Peugeota. W tym ujęciu rozumiemy, co to jest znaczenie symboliczne: coś staje się znakiem rozpoznawczym.

A w poezji?

Jest podobnie. Poeta przypisuje danemu motywowi albo osobie, albo przedmiotowi inne, ukryte znaczenie. Trzeba do niego dopiero dotrzeć. Bywa zagadkowy i tajemniczy, a bywa też łatwy, bo oparty na prostych skojarzeniach. Symbol rozpoznasz po tym, że ma dwa warianty, jeśli chodzi o znaczenie: własne, zwykłe i przenośne, ukryte, nadane przez twórcę np.:

• Zegar
  • to sprzęt odmierzający czas.
  • w poezji staje się symbolem przemijania.

• Statek samotnie wypływający na morze
  • to statek, jednostka pływająca
  • w poezji – to symbol wolności i przygody.

Czym symbol różni się od alegorii?

Właśnie tym, że jest wieloznaczny – ma znaczenie dosłowne i ukryte. Tym jeszcze, że poeta utworzył go, nadał mu głębszy sens właśnie w tym utworze – poza nim już tak nie będzie. Symbol nie jest więc tak stały jak alegoria, bo alegoria ma znaczenie ustalone, rozpoznawalne przez odbiorców niezależnie od utworu.

Definicja

• Symbol – znak, motyw lub zespół motywów posiadający podwójne znaczenie: realne i przenośne. Jest wieloznaczny i charakterystyczny dla danego dzieła (jednorazowy).

Znaczenie alegoryczne wiersza

Alegoria – wielka metafora. Ustalona przez tradycję kulturową, rozpoznawalna przez społeczeństwo.
Przykłady:

• tonący statek = alegoria zagrożonej ojczyzny,
• kobieta z wagą i przepaską na oczach – sprawiedliwość,
• alegorie z bajek: lis = chytrość, sowa = mądrość, zając – tchórzostwo.

Aby odczytać alegorię, trzeba nie tyle szukać jej ukrytych znaczeń, kojarzyć, myśleć, ile – być obeznanym w kulturze. Alegoria ma jedno znaczenie, niezmienne. Jest stale określona – nie da się zmienić tej konwencji. I tym głównie różni się od symbolu.

Możesz to zapamiętać tak:

• pisząc wiersz, mogę sam stworzyć symbol. Na przykład uznam, że akwarium symbolizuje wszechświat, rybki – ludzi itp.
• Alegorii nie mogę wymyślić. Mogę najwyżej wziąć jakąś już istniejącą i włączyć w swój utwór. Chcę na przykład posłużyć się alegorią miłości – przywołuję amorka.

Przykłady alegorii w literaturze:

• Przypowieść o siewcy
  • Treść jawna (dosłowna):
    Siewca powinien wiedzieć, gdzie zasiewać ziarna, żeby jego uprawy przynosiły plony. Ziarna rzucone przez siewcę na drogę wydziobały ptaki, te rzucone na skały nie wzrosły, zasiane pośród krzewów zdziczały, a posiane w żyzną glebę, wydały plony.
  • Treść ukryta (alegoryczna):
    Człowiek powinien wiedzieć, jak przyjmować Słowo Boże. Czasem go nie dosłyszy, czasem słyszy, ale zagłusza je zło. Żyzną dla słowa glebą okaże się tylko człowiek, który usłyszy Słowo Boże, przyjmie je, zaakceptuje i wcieli w życie – będzie postępował zgodnie z przykazaniami, stając się wzorem dla innych.

• Bajka Ptaszki w klatce Ignacego Krasickiego
  Treść jawna (dosłowna): Stary czyżyk skarży się młodemu na swój los. Młody nie rozumie, dlaczego jego towarzyszowi nie podoba się wygodne życie w klatce. Treść ukryta (alegoryczna): Polakom, którzy urodzili się pod zaborami, nie zależało na odzyskaniu wolności, gdyż jej nie znali.

• Najsłynniejsza polska alegoria
  Tonący okręt = ojczyzna zagrożona niewolą.
  Wyobraź sobie tonący na morzu statek. Jaka jest dosłowna wymowa takiego obrazu? Po prostu – statek tonie.
  Ale obraz ten ma też alegoryczne znaczenie, którym niejednokrotnie posługiwali się poeci i pisarze: Piotr Skarga (Kazania sejmowe), Ignacy Krasicki (Świat zepsuty), Juliusz Słowacki, (Testament mój). W tych utworach okręt płynący po morzu jest alegorią ojczyzny. Okręt tonący obrazuje upadek ojczyzny.

Skojarz alegorię z personifikacją!

Pojęcie, przedmiot, cnota pokazane za pomocą alegorii mają często cechy ludzkie. Mnóstwo przykładów personifikacji znajdujemy w sztuce, gdzie abstrakcyjne pojęcia, takie jak wolność, miłość, prawda, sprawiedliwość ukazywano jako ludzi. Przedstawiano je najczęściej jako postacie kobiece wyposażone w charakterystyczne atrybuty, np. kobieta w laurowym wieńcu (laurowy wieniec znaczył sławę) była alegorią sławy.

Definicja

Alegoria – obraz, motyw, zespół motywów, który reprezentuje przenośne znaczenie, zrozumiałe dla odbiorców, zgodne z panującą konwencją. Jest jednoznaczna i niezmienna, ustalona.

Uwaga!
Alegoria nie jest pojęciem odnoszącym się jedynie do poezji. Alegoryczny sens może mieć też obraz, opowiadanie lub przypowieść. Najczęściej z alegorią kojarzy się jednak bajka.

Jednym z najsłynniejszych przykładów alegorii w sztuce jest obraz Eugene’a Delacroix Wolność wiodąca lud na barykady.

 

Znaczenie ironiczne wiersza

Ironię stosuje się często w życiu. Rozpoznanie jej zależy od: okoliczności, w jakich została wypowiedziana, tonu, gestu.
To samo zdanie: Ale ładna sukienka! może być zwykłym komplementem i może być ironią. Jeśli zostało powiedziane z przekąsem, w znaczeniu „na odwrót”, o paskudnej sukience – to wiadomo, że ktoś wyraził się ironicznie (i w dodatku złośliwie).

Ironia jest rodzajem przenośni!

Tak, choć dziwna to metafora, bo nie przenosi podobnych cech z jednej rzeczy na drugą, tylko mówi:
odczytaj mnie odwrotnie, mam dokładnie przeciwne znaczenie, niż słyszycie!

Na przykład Juliusz Słowacki w tak pisze, a właściwie odpisuje tym, którzy ostro skrytykowali jego twórczość:

Pewnie bym takich nie napisał bredni,
Gdybym był zwiedził Sybir sam, realnij,
Gdyby mi braknął gorzki chleb powszedni,
Gdybym, żył jak ci ludzie borealni […].

Juliusz Słowacki oczywiście ironizuje: przytacza argumenty swoich wrogów, nawet niby je popiera, nazywa swoją twórczość „bredniami”. W rzeczywistości – drwi z krytyków, a broni swojej twórczości.

Definicja

Ironia – właściwości stylu, polegające na nadaniu wypowiedzi sensu sprzecznego z jej dosłownym znaczeniem. Jest to zaprzeczenie, które pozornie wygląda jak potwierdzenie. Jest to zaprzeczenie podane nie wprost, zamierzone przez autora.

Zobacz:

https://aleklasa.pl/gimnazjum/c170-teoria-literatury/c169-wiersz-i-proza-do-egzaminu/znaczenie-symboliczne-alegoryczne-ironiczne-test