Literatura czasów wojny
Kilka lat – czy to oddzielna epoka?
Na pewno szczególny czas, lata II wojny światowej – niepodobne ani do entuzjastycznego międzywojnia ani do późniejszych lat wieku XX. A jednak w tym czasie powstawała literatura – przede wszystkim poezja. Trzeba odróżnić ją od literatury dotyczącej wojny – ale powstałej później. Trudno powiedzieć, że to oddzielna epoka literacka. Niektórzy badacze dołączają ją do dwudziestolecia międzywojennego, inni – do tzw. literatury współczesnej. W powtórce ujmijmy to jako lata wojny i okupacji.
Co się działo z twórcami w czasie wojny?
Zginęli na samym początku wojny:
- Witkacy – popełnił samobójstwo 17 września 1939 r.
- Józef Czechowicz – zginął podczas bombardowania Lublina w 1939 r.
- Mieczysław Braun – zmarł w getcie warszawskim w roku 1942.
- Bruno Schulz – rozstrzelany w 1942 r. na ulicy Drohobycza przez gestapowca Güntera.
- Janusz Korczak – w 1942 r. zagazowany w Treblince wraz z dziećmi z sierocińca, którymi do końca się opiekował.
- Tadeusz Boy–Żeleński – rozstrzelany wraz z profesorami Uniwersytetu Lwowskiego w 1941 r.
- Karol Irzykowski – zmarł na skutek ran odniesionych w powstaniu warszawskim.
- Julian Kaden–Bandrowski – zginął w powstaniu warszawskim.
Wielu przetrwało wojnę na emigracji:
- Władysław Broniewski, Julian Tuwim, Antoni Słonimski, Maria Kuncewiczowa, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Arkady Fiedler, Jan Lechoń, Kazimierz Wierzyński, Witold Gombrowicz, Melchior Wańkowicz.
Część pisarzy przeżyła okupację w kraju.
Byli to: Leopold Staff, Zofia Nałkowska, Jarosław Iwaszkiewicz, Maria Dąbrowska, Jerzy Szaniawski, Julian Przyboś, Mieczysław Jastrun
Część przeszła przez niemieckie obozy koncentracyjne i sowieckie łagry:
- Pola Gojawiczyńska, Zofia Kossak-Szczucka, Gustaw Morcinek – obozy hitlerowskie.
- Gustaw Herling-Grudziński – przeżył łagry sowieckie.
- Bruno Jasieński – zamordowany przez NKWD w obozie koncentracyjnym pod Władywostokiem w 1939 r.
- Tadeusz Peiper – aresztowany, jak wyjaśniono – na podstawie fałszywych oskarżeń, we Lwowie w 1940 r.
- Aleksander Wat – 1940-1941 aresztowany we Lwowie, do 1946 przebywał w Kazachstanie.
- Lech Piwowar i Władysław Sebyła – polscy poeci, oficerowie września 1939 – zamordowani w Katyniu.
Uwaga!
Poetycki debiut twórców urodzonych około roku 1920 uważa się za największe wydarzenie literatury czasów wojny.
- Najzdolniejszym spośród nich był niewątpliwie Krzysztof Kamil Baczyński – spadkobierca romantyków, poeta, który w strofach wierszy ukazał tragizm swojego pokolenia.
- Z kolei tym, który wojnę przeżył i zapisał się jako jeden z najważniejszych poetów współczesności – jest Tadeusz Różewicz – poeta poszukujący ładu moralnego zniszczonego przez wojnę.
