Czas akcji
Druga połowa XIX wieku, akcja obejmuje pięć lat życia Ani (od 11 do 16 lat).

Miejsce akcji
Avonlea – miejscowość leżąca w Kanadzie – na Wyspie Księcia Edwarda (wschodnie wybrzeże Kanady).

Gatunek literacki
Ania z Zielonego Wzgórza to powieść. Akcja trwa długo (6 lat), występuje wielu bohaterów, narrator jest wszechwiedzący, a przede wszystkim – jest wiele wątków (np. wątek przyjaźni Ani z Dianą, znajomości z Gilbertem, nauki Ani w szkole, domowego życia Ani z Marylą i Mateuszem).

 

Główna bohaterka

Ania Shirley
Kiedy pojawiła się w domu Mateusza i Maryli, miała 11 lat. Trafiła tam przez przypadek. Została i pokochała swoich nowych opiekunów i Zielone Wzgórze, które stało się jej domem. Rodziców straciła bardzo wcześnie. Potem wychowywała ją kobieta najmująca się do posług. Kiedy Ania skończyła 8 lat, pracowała już jako opiekunka do dzieci. Trafiła do domu dziecka – stąd na Zielone Wzgórze.

Żyła we własnym świecie. Często się zamyślała i coś sobie wyobrażała. Marzyła o miłości, przyjaźni, pięknym domku wśród przyrody, którą uwielbiała. Dużo mówiła – w sposób niezwykły, dostojny, dziwaczny, zawiły. Wymyślała własne określenia, mówiła właściwie bez przerwy. Ta jej romantyczna, poważna, wyszukana mowa była dziwna jak jej marzenia – zupełnie nie pasowała do rzeczywistości.

Piegowata, chudziutka, z zadartym noskiem i rudymi warkoczami. Uważała się za wyjątkowo brzydką istotę. Na uwagi dotyczące jej wyglądu reagowała bardzo impulsywnie, kłótliwie.

Była przekonana o swojej racji. Nawet jeśli musiała odwołać to, co powiedziała na czyjś temat, w głębi duszy wiedziała, że inni się mylą, a rację ma ona. W sumie była to bardzo sympatyczna, dobra i wrażliwa osóbka.

Ania zmieniła się, gdy w szkole pojawiła się nowa nauczycielka. Rozumiała Anię, pozwalała jej pisać uduchowione wypracowania. Ania angażowała się w szkolne przedstawienia. Wyrażała się coraz jaśniej, poprawniej. Przy tym uczyła się bardzo dobrze. Była ambitna, uparta i konsekwentna. Zdała z najlepszym wynikiem do studium nauczycielskiego. Dostała się na wymarzone studia. Zrezygnowała z nich jednak – Mateusz umarł, Maryla traciła wzrok, chciała sprzedać Zielone Wzgórze; Ania postanowiła do tego nie dopuścić. Opuściła uczelnię, uczyła w szkole w Avonlea i zajmowała się domem. Powieść kończy się, gdy Ania Shirley ma 16 lat – jest piękną, młodą i mądrą kobietą.

 

Najważniejsi bohaterowie

Maryla Cuthbert
Siostra Mateusza. Razem z bratem zajmowała się gospodarstwem i domem na Zielonym Wzgórzu, które odziedziczyli po rodzicach. Ciemnowłosa, szczupła, wysoka kobieta o ostrych rysach twarzy. Pięćdziesięcioletnia stara panna. W młodości przeżyła niespełnioną miłość do ojca Gilberta. Razem ze swoim bratem postanowiła adoptować chłopca z domu dziecka. Kiedy zamiast chłopca, który miał pomagać im w gospodarstwie, Mateusz przywiózł dziewczynkę, nie była zadowolona. Natychmiast chciała oddać Anię. Zmieniła jednak zdanie, gdy dowiedziała się, że jedenastoletnia Ania miała trafić do rodziny, gdzie nie traktowano by jej dobrze, wykorzystywano by ją.
Miała zupełnie inny charakter niż Ania. Rzadko zdobywała się na szczerość i spontaniczność. Była bardzo spokojna, opanowana, wręcz chłodna. Mało mówiła, za to dużo i sumiennie pracowała w domu. Nie okazywała uczuć, radości czy słabości. Była dobrze wychowana, w każdej sytuacji potrafiła zachować się właściwie, taktownie, miała nienaganne maniery. Dużo wymagała od siebie i innych. Czasami zdradzała się z dużym poczuciem humoru. W gruncie rzeczy była bardzo dobrą osobą. Pokochała Anię. Wychowanie dziewczynki stało się jej życiowym celem. Obcowanie z Anią Shirley zmieniło zasadniczą i poważną Marylę. Stała się bardziej serdeczna i otwarta.

Mateusz Cuthbert
Spokojny, uczynny, niekłótliwy, wrażliwy, wyrozumiały człowiek. Brat Maryli. Ania od razu przypadła mu do serca. Rozpieszczał ją i bronił jej przed surową Marylą. Był starym kawalerem – nigdy nie znalazł żony, gdyż był bardzo nieśmiały i bał się kobiet. Gdy bank, w którym ulokował wszystkie oszczędności, splajtował – załamał się, podupadł na zdrowiu i umarł.

Gilbert Blythe
Kolega z klasy Ani i Diany. Zdolny, mądry, ambitny, uporządkowany, systematyczny. Zawsze pierwszy w nauce. Wszystkie dziewczęta ze szkoły podkochiwały się w nim. Był bardzo przystojny. Na początku znajomości nienawidzili się z Anią. Gilbert nazwał ją Marchewką, czego Ania nie mogła mu wybaczyć. Potem rywalizował z Anią na polu naukowym – oboje bardzo dobrze się uczyli. Z biegiem lat zaprzyjaźnili się i pokochali. Gilbert sam musiał zarabiać na studia, gdyż jego ojciec chorował i nie mógł opłacić mu nauki. W seminarium nauczycielskim zdobył złoty medal. Wrócił do Avonlea, by uczyć w szkole. Odstąpił jednak pracę Ani.

Małgorzata Linde
Sąsiadka i przyjaciółka Maryli. W przeciwieństwie do Maryli – gadatliwa, wścibska plotkarka. Wszystkich pouczała, ustawiała, krytykowała. Nie robiła tego jednak złośliwie. Chciała pomagać ludziom, działała w dobrej wierze, nie miała jednakże wyczucia i taktu. Miała sporo wolnego czasu, gdyż wychowała już dzieci i nie miała się kim, czym zajmować. Wzorowo prowadziła gospodarstwo. Jej gadulstwo często powodowało konflikty. Właściwie nie była to osoba zła. Stać ją było na życzliwość. Była też dobrą przyjaciółką.

Diana Barry
Miła, dobra, sympatyczna, dobrze wychowana i ładna dziewczyna. Przyjaciółka od serca Ani Shirley. Miała kilkoro rodzeństwa, które bardzo kochała i pomagała w jego wychowaniu. Nie była wybitną uczennicą. Marzyła o domu podobnym do jej rodzinnego – gdzie wszyscy by się kochali i żyli razem w spokoju. Chciała być dobrą żoną i mamą. Zawsze podobała się chłopcom, którzy wciąż kręcili się wokół niej.

 

Przebieg wydarzeń

1. Wyjazd Mateusza na stację kolejową
Mateusz, brat Maryli, wyjechał na stację kolejową. Pojechał powozem zaprzężonym w kasztankę. Miał na sobie odświętne ubranie.

2. Zaskoczenie i zdumienie z powodu zaistniałej pomyłki
Mateusz i Maryla (rodzeństwo) postanowili adoptować chłopca z domu dziecka, który pomagałby im w gospodarstwie. W wielkie zdziwienie wprawił ich fakt, że na dworcu czekała dziewczynka.

3. Niezadowolenie Maryli i decyzja o odesłaniu Ani do sierocińca
Mateusz właściwie nie miał nic przeciwko temu, by Ania została u nich (zdążył ją już polubić). Zasadnicza Maryla była jednak bardzo niezadowolona z pomyłki. Przecież czekała na chłopca, który pracowałby w przyszłości na gospodarstwie. Od razu powiedziała Ani, że odeślą ją do sierocińca.

4. Opowieść Ani
Na drugi dzień, w drodze do pani Spencer, która miała odesłać Anię do domu dziecka, dziewczynka opowiedziała Maryli historię swojego życia. Mówiła, jak jej rodzice zmarli na febrę, że wychowywała ją kobieta pomagająca rodzicom. Kiedy miała osiem lat, pracowała już, opiekowała się dziećmi kolejnej swojej opiekunki, pani Hammont. Potem trafiła do przytułku, skąd zabrała ją pani Spencer i przywiozła do Avonlea.

5. Zmiana planów Maryli
U pani Spencer Maryla dowiedziała się, że Ania ma trafić do wielodzietnej rodziny. Jej nowa opiekunka to złośliwa, jędzowata osoba. Zmuszałaby Anię do ciężkiej pracy i nie traktowałaby jej dobrze. Maryli zrobiło się szkoda dziewczynki. Postanowiła wrócić na Zielone Wzgórze razem z Anią.

6. Fantazje, gadulstwo i zamyślenie Ani
Okazało się, że Ania żyje w wymyślonym przez siebie świecie. Jej przyjaciółkami są np. odbicie w kredensie i echo. Takie fantazje były niezrozumiałe dla Maryli. Poza tym Ania wciąż trajkotała (i to bardzo wyszukanym, książkowym, bogatym w opisy językiem), wymyślała własne nazwy. Często się zamyślała i z opóźnieniem reagowała na polecenia Maryli. Marylę denerwowało to bardzo, starała się zmienić nawyki Ani.

7. Wizyta Małgorzaty Linde
Na Zielone Wzgórze przyszła wścibska sąsiadka Mateusza i Maryli – Małgorzata Linde. Od razu skrytykowała Anię, jej chudą sylwetkę, marchewkowe włosy i piegi. Prawdomówna i prostolinijna Ania „odwdzięczyła się”, krzycząc, że pani Linde nie ma serca, jest źle wychowana i ordynarna. Maryla przerwała awanturę, wysyłając Anię do jej pokoju.

8. Domowy areszt
Maryla kazała Ani siedzieć w pokoju, póki nie przeprosi pani Małgorzaty. Dziewczynka była uparta, nie zamierzała przepraszać kobiety, która ją bardzo uraziła. Była przekonana, że słusznie postąpiła. Uległa jednak prośbom Mateusza – przeprosiła panią Linde.

9. Przeprosiny
Ania przeprosiła panią Linde, ale zrobiła to w dziwny sposób: niczym aktorka padła na kolana, wyciągnęła splecione dłonie. Przyznała, że wszystko, co od niej usłyszała, było prawdą, ale pani Linde (przez uprzejmość) nie powinna była tego mówić. Tak samo jak Ania nie powinna wytykać wad kobiety. O dziwo, pani Małgorzata nie zdenerwowała się tym, co usłyszała. Uznała Anię za miłą, oryginalną osóbkę.

10. Szkółka niedzielna
Maryla uszyła swej wychowance trzy nowe sukienki – nie podobały się jednak one dziewczynce, bo były niemodne (marzyła o bufiastych rękawach), ale postanowiła sobie wyobrażać, że jej się podobają. Maryla zapisała także Anię do szkółki niedzielnej, w której dziewczynka bardzo się nudziła.

11. Nowa przyjaciółka
Ania poznawała okolice i ludzi. Zaprzyjaźniła się z Dianą, która mieszkała obok Zielonego Wzgórza.

12. Oczekiwanie na piknik
Pastor szkółki niedzielnej zorganizował piknik dla uczniów. Ania nigdy nie była na takiej imprezie. Bardzo chciała jechać. Maryla zgodziła się na to.

13. Zniknięcie broszki
Maryla oskarżyła Anię o kłamstwo i kradzież. Zginęła broszka – najcenniejsza dla Maryli rzecz w domu. Ania, co prawda, przymierzała broszkę przed lustrem, ale twierdziła, że jej nie wzięła. Maryla uznała, że Ania kłamie i kazała jej siedzieć w pokoju, dopóki się nie przyzna. Zakazała także dziewczynce wyprawy na piknik.

14. Odnalezienie zguby, wyjazd na piknik
Ania bardzo chciała jechać na piknik. Choć nie wzięła broszki, przyznała się, że to zrobiła i niechcący wrzuciła ją do wody. Myślała, że teraz Maryla pozwoli jej wybrać się na piknik. Maryla jednak nie zmieniła zakazu. Przypadkowo jednak znalazła broszkę zaplątaną w szalu. Przeprosiła Anię i pozwoliła jej iść na piknik.

15. Szkoła
Jesienią Ania poszła do szkoły. Nawiązała nowe znajomości. Jeden z chłopców, Karol, nawet podkochiwał się w niej. Ania jednak go nie cierpiała.

  • Pierwsze upokorzenie
    Nauczyciel pokazał wszystkim, jak straszne błędy popełnia Ania Shirley. Dziewczynka postanowiła, że nie będzie chodziła do tej szkoły.
  • Kolejne upokorzenie
    Do klasy dołączył z trzytygodniowym opóźnieniem Gilbert Blithe – sprawca największego upokorzenia Ani. Pociągnął ją za warkocz i nazwał marchewką. Zrozpaczona i wściekła Ania rozbiła na jego głowie tabliczkę do pisania. Za to została ukarana – musiała całe popołudnie stać przed tablicą z napisem: „Andzia Shirley ma bardzo brzydki charakter. Andzia Shirley powinna się starać panować nad swą złością”.

16. Sok malinowy
Ania zaprosiła Dianę na podwieczorek. Przypadkowo napoiła ją winem (myślała, że to sok malinowy). Diana wróciła do domu pijana. Rodzice dziewczynki zabronili jej spotykać się z Anią.

17. Ocalenie życia i przyjaźni
Młodsza siostra Diany bardzo się rozchorowała. Nikogo nie było w domu, Diana przybiegła więc po pomoc do przyjaciółki. Ania opiekowała się wcześniej dziećmi i wiedziała, jak postępować z chorymi na krup. Zajęła się siostrzyczką Diany do przyjazdu lekarza, który stwierdził, że uratowała dziewczynce życie. Wdzięczni państwo Barry nie mieli już nic przeciwko, by ich córka spotykała się z Anią.

18. Kolejna wpadka Ani
Dom Ani, Maryli i Mateusza odwiedził pastor z żoną. Państwo Allan zostali poczęstowani ciastem, które Ania sama upiekła. Niestety, zamiast wanilii Ania nieświadomie dodała do ciasta kropli walerianowych. Ciasta nie dało się zjeść. Ania zalała się łzami. Goście jednak nie rozgniewali się. Uznali to za zabawną pomyłkę.

19. Fatalny koniec zabawy w „wyzywanki”
Podczas jednej z zabaw z koleżankami w domu Diany Ania spadła z dachu i złamała nogę. Przez siedem tygodni leżała w domu z nogą w gipsie.

20. Nowa nauczycielka
Na miejsce pana Phillipsa, którego Ania nie lubiła, do szkoły Ani przyszła nowa nauczycielka – Muriel Stacy. Ania odnalazła w niej pokrewną duszę. Pisała romantyczne opowiadania, występowała na szkolnych uroczystościach.

21. Nowa sukienka
Mateusz zauważył, że sukienki Ani są brzydsze od ubrań jej koleżanek. Postanowił w tajemnicy przed Marylą kupić dziewczynce nową sukienkę. Był jednak nieśmiały i nie wiedział, jak to zrobić. Pomogła mu Małgorzata Linde. Ania wystąpiła w nowej sukience na koncercie organizowanym przez nową nauczycielkę.

22. Zielone włosy
Ania postanowiła zmienić kolor włosów. Nie chciała już przypominać marchewki i przeżywać upokorzeń z tym związanych. Kupiła farbę u wędrownego handlarza. Po zmyciu farby okazało się, że jej włosy mają zielony kolor. Małgorzata obcięła jej włosy na łyso.

23. Powakacyjna zmiana
Włosy Ani Shirley odrastały szybko. Oprócz wyglądu zmienił się także charakter dziewczynki. Dorastała – stawała się mniej impulsywna i roztrzepana.

24. Wakacje
Ania z koleżankami postanowiły zrobić przedstawienie. W czasie próby zepchnęły Anię w łódce na rzekę. Łódka zaczęła tonąć. Anię uratował z opresji przepływający swoją łódką Gilbert, który miał nadzieję, że Ania zapomniała, jak nazwał ją marchewką, że się z nim zaprzyjaźni. Ambitna dziewczyna odmówiła jednak Gilbertowi. Nie podziękowała nawet za ratunek.

25. Przedseminaryjna grupa
Nauczycielka z Avonlea zorganizowała grupę najzdolniejszych uczniów, którzy mieli się przygotowywać do dalszej nauki w szkole wyższej (seminarium nauczycielskim). Ania znalazła się w tej grupie.

  • Uczucie do Gilberta
    W grupie był również Gilbert. Ania wybaczyła mu dawne urazy, ale oficjalnie nie chciała się do tego przyznać. Miała jeszcze jedną tajemnicę – zakochała się w nim.
  • Rywalizacja Gilberta i Ani
    Oboje chcieli być najlepsi. Rywalizowali ze sobą. Mimo to między nimi nawiązała się nić sympatii.

26. Wyjazd do seminarium nauczycielskiego
Ania zdała egzaminy rewelacyjnie – była na pierwszym miejscu listy przyjętych do seminarium nauczycielskiego. Zamieszkała w pensjonacie.

27. Rywalizacja o złoty medal
W seminarium Ania wciąż rywalizowała z Gilbertem. Tym razem była to walka o złoty medal. Wygrał Gilbert. Ania natomiast zdobyła stypendium.

28. Marzenia o studiach
Stypendium pozwoliło Ani na realizację największego marzenia – studiowanie.

29. Śmierć Mateusza
Bank, w którym Maryla i Mateusz trzymali wszystkie oszczędności, splajtował. Serce dobrego i wrażliwego Mateusza nie wytrzymało tego. Ukochany opiekun Ani zmarł.

30. Decyzja o pozostaniu na Zielonym Wzgórzu
Maryli pogorszył się wzrok, nie radziła już sobie z gospodarstwem. Postanowiła sprzedać Zielone Wzgórze. Ania nie pozwoliła na to. Zrezygnowała ze studiów. Gilbert odstąpił jej swój etat nauczyciela w szkole. Ania mieszkała dalej z Marylą na Zielonym Wzgórzu, uczyła w szkole i przyjaźniła się z Gilbertem.