Jeśli w temacie wypracowania znajdziesz pytanie o młodzież, pewnie się ucieszysz. Powieści o młodych ludziach jest naprawdę sporo – i w kanonie lektur szkolnych, i poza nim. Powstaje tylko problem, które postacie wybrać, jak je podzielić, poklasyfikować, nad jakimi problemami się zastanowić.
Kluczem może być Twój stosunek do książkowych bohaterów, to, czy uważasz ich za podobnych do siebie, bliskich sobie, czy też odległych. Czy się z nimi utożsamiasz, czy ich rozumiesz, czy przeciwnie: uważasz ich problemy za zupełnie obce. Warto też zastanowić się, które postacie wzbudzają Twoją sympatię, a które nie? Z którymi mógłbyś się zaprzyjaźnić? A może warto przemyśleć sposób, w jaki pisarze charakteryzują młodzieżowych bohaterów. Czy piszą prawdę, czy przedstawiają prawdziwe portrety młodych ludzi? A może ulegają jakimś stereotypom?
Oto propozycja klasyfikacji młodych bohaterów literackich…
Z odległymi problemami
Najpierw cała plejada bardzo znanych i niezbyt chyba lubianych postaci z literackiego kanonu: Antek, Janko Muzykant, dzieci z nowelki Nasza szkapa.
Znamy dobrze tych bohaterów, ale trudno nam się z nimi utożsamić.
Antek i Janko Muzykant nie mają warunków, by się kształcić i pogłębiać swoje zainteresowania. Nie mogą rozwijać talentów, niejednokrotnie cierpią z powodu głodu i chłodu. Nie są zbyt dobrze traktowani w domu, rodzice się nimi nie zajmują, bo nie mają na to warunków, czasu, odpowiednich środków…
Czasami padają ofiarą przesądów (jak Rozalka – siostra Antka), czasami przemocy (jak Janko Muzykant posądzony o kradzież skrzypiec).
Trudno się z nimi utożsamiać, gdyż żyli w innych czasach, mieli inne problemy. Martwili się, że nie będą mieli co zjeść, podczas gdy Wy pewnie martwicie się, jak tu wykręcić się od zjedzenia jeszcze jednej kanapki… Nie mogli się uczyć, a Wy raczej narzekacie na nadmiar zajęć szkolnych i pozaszkolnych…
Równie odległe problemy ma Marcin Borowicz z Syzyfowych prac Stefana Żeromskiego. I znów przepaść między Wami. Jemu zabraniano mówić w szkole po polsku, Wy macie czasem dość Reduty Ordona i lekcji literatury.
Bohaterowie na wyrost
Też jest takich sporo. Można podziwiać na przykład trochę starszych od Was chłopców z Kamieni na szaniec, takich jak Alek, Rudy czy Zośka. Byli pełni energii i humoru, jak większość młodych ludzi, jednak na co dzień obcowali ze śmiercią. Podczas akcji dywersyjnych wykazywali się nieprawdopodobną odwagą, inteligencją, i pomysłowością, a także koleżeńską solidarnością. Nie można jednak porównywać ich wyczynów z dzisiejszymi wyczynami młodych ludzi. Wieczne poczucie zagrożenia, konieczność trudnych wyborów różnią tych młodych ludzi od ich rówieśników z naszych czasów. Poświęcali się dla ojczyzny, śmierć zaglądała im w oczy. Od nas nie wymaga się, na szczęście, takich wyrzeczeń. Może nie bylibyśmy wcale do nich zdolni, a może to same czasy kreują bohaterów na swoją miarę?
Wielu młodych ludzi pojawia się również na kartach Trylogii, chociażby najmłodszy z nich Nowowiejski, jeden z pierwszych konkurentów Basi, przyszłej pani Wołodyjowskiej. Wydają się zwyczajni, ale walczą w krwawych bitwach, znoszą wojenne trudy, co nam, żyjącym w XXI wieku, przyzwyczajonym do ciepłej wody i wygodnego łóżka wydaje się dość nieprawdopodobne.
Nie dorównujemy im w męstwie, nie jesteśmy tak odporni, wytrzymali, ale tak samo jak oni cenimy przyjaźń, miłość. Wartością były też dla nich Bóg, honor, ojczyzna – dziś słowa trochę niemodne. Może nie dla wszystkich?
Tylko dla chłopców?
Imponują nam łowcy przygód, których w książkach pełno. Staś Tarkowski z powieści W pustyni i w puszczy imponuje wszystkim. Nie tylko odwagą i fantazją, ale także szlachetnością i dobrocią. Mimo że był jeszcze bardzo młodym człowiekiem, umiał zaopiekować się Nel jak starszy brat. Niejednokrotnie ryzykował życiem, byle ocalić swą małą towarzyszkę. Nigdy nie przyznawał się do strachu i potrafił poradzić sobie w każdej sytuacji, co czasem może się nam wydawać aż niemożliwe. Czy jest bohaterem na wyrost? Może…
Podobny do Stasia może się wydawać Tomek Wilmowski – bohater wielotomowego cyklu powieści podróżniczych Alfreda Szklarskiego np. Tomek w krainie kangurów, Przygody Tomka na Czarnym Lądzie, Tomek na wojennej ścieżce, Tomek na tropach Yeti. Kiedyś w książkach tych rozczytywali się chłopcy w Waszym wieku. Niejeden z nich marzył o dalekich podróżach i niesamowitych przygodach.
Może nieco bardziej nowocześni wydają się młodzi bohaterowie cyklu powieści sensacyjno-przygodowych Zbigniewa Nienackiego? Pomagają oni historykowi sztuki, tajemniczemu Panu Samochodzikowi w rozwikłaniu wielu trudnych zagadek i niejednokrotnie ratują swego dorosłego przyjaciela z opresji. Powieści: Pan Samochodzik i zagadki Fromborka, Pan Samochodzik i Winnetou, Pan Samochodzik i Fantomas szybko znikają z bibliotecznych półek.
Tylko dla dziewcząt?
Spośród książkowych bohaterek zdecydowanie wyróżniają się: Ania z Zielonego Wzgórza, Pollyanna i Mała Księżniczka. Wszystkie te dziewczynki mają bujną wyobraźnię, niezbyt dobrą sytuację życiową, ale optymizm pozwala im jakoś przetrwać, nieźle sobie radzić i – mało tego – jeszcze pocieszać innych.
Ania jest sierotą, początkowo nie akceptowaną na Zielonym Wzgórzu, w dodatku ma rude włosy, których się wstydzi i imię, którego nie lubi. Wnosi jednak na Zielone Wzgórze miłość, ciepło i niezwykłą fantazję.
To ona potrafi przemieniać park, staw czy ogród w nadzwyczajne miejsca, nadaje im nietypowe nazwy, w zwykłych sprawach dostrzega wielki urok.
Pollyanna też nie ma rodziny, domu i swojego miejsca w życiu, a gdy już to zyskuje, podupada na zdrowiu. Nie przestaje jednak grać w grę , która polega na wynajdywaniu dobrych stron w rzeczywistości – uczy też tej gry innych.
Mała Księżniczka, osierocona przez rodziców i pozbawiona majątku, potrafi znaleźć cały urok świata na zimnym poddaszu pensji swojej byłej nauczycielki. Otacza opieką młodsze uczennice i małą służącą.
O dziwo, nadwrażliwe bohaterki świetnie radzą sobie w życiu i pomagają innym.
Czy identyfikujemy się z tymi postaciami? Nadwrażliwcy pewnie tak. Realistom twardo stąpającym po ziemi wymienione postacie wydadzą się wydumane, nierzeczywiste i przede wszystkim nieskuteczne we współczesnym świecie. Chyba jednak nawet nadwrażliwcy dostrzegą, że pisarze wyidealizowali nieco te bohaterki i otaczający je świat. Bo czyż przeciwko całemu złu świata wystarczy fantazja Ani i gra Pollyanny?
Z problemami wieku dojrzewania
Tu oczywiście nie można zapomnieć o Adrianie Mole’u. To klasyczny przykład nastolatka, którego frustrują: własny wygląd (pryszcze), problemy miłosne i zainteresowanie seksem, kłótnie rodziców, sprawy naukowe, czyli… cały świat jest dla niego źródłem daleko idących rozważań i stresów.
Paweł i Anula z „Wojny domowej” Miry Michałowskiej nie zgadzają się ze „starymi”, inaczej mówią, inaczej się ubierają, słuchają innej muzyki… To właśnie jest przyczyną tytułowej „wojny domowej”, czyli konfliktu pokoleń. Z problemami wieku dojrzewania: kompleksami z powodu zbyt pulchnej buzi, piegów czy zbyt chudej postury muszą sobie radzić również bohaterki Jeżycjady Małgorzaty Musierowicz. A jednak ich dojrzewanie przebiega w miarę bezboleśnie: żadna z dziewczyn nie ociera się o alkohol, papierosy, narkotyki czy seks, wszystko jest wygładzone i idealne, jak to bywa w powieściach dla grzecznych dziewczynek.
Już trochę inaczej jest w książkach Siesickiej czy Jurgielewiczowej: bohaterem Zapałki na zakręcie jest chłopak z problemami, powieści Ten obcy – chłopak z przestępczego środowiska.
Jeszcze inną książką jest Tabu Kingi Dunin – tu ujawniają się problemy seksualne, religijne, filozoficzne. Nad sensem życia, filozofią, religią zastanawiają się też bohaterowie książek Josteina Gaardera, np. Świata Zofii, W zwierciadle, niejasno.
Kogo jeszcze przywołać?
Oczywiście przykłady można by mnożyć. Niektóre powieści o młodzieży doczekały się adaptacji filmowych. My przywołujemy tylko niektóre tytuły, a co napisać o ich młodych bohaterach? Pomyśl!
- Akademia Pana Kleksa – książka Jana Brzechwy, film w reż. Krzysztofa Gradowskiego
- Szatan z siódmej klasy – książka Kornela Makuszyńskiego, film w reż. Marii Kaniewskiej
- Szaleństwa panny Ewy i Panna z mokrą głową – książki Kornela Makuszyńskiego, filmy w reż. Kazimierza Tarnasa
- Chłopcy z Placu Broni – książka Ferenca Molnara
- Ucho od śledzia, Tajemnica Zielonej Pieczęci – książki Hanny Ożogowskiej
- Księga urwisów, Sposób na Alcybiadesa – książki Edmunda Niziurskiego
- Panna Nikt – książka Tomka Tryzny, film w reż. Fot. Piotr Prymlewicz Andrzeja Wajdy
- Stowarzyszenie Umarłych Poetów – film w reż. Petera Weira
A może bohaterów kilku seriali telewizyjnych?
- Beverly Hills 90210
- Szkoła złamanych serc
- Klasa na obcasach