Jak pisać wypracowania

Zrozumieć temat

• Od tego trzeba zacząć. To warunek konieczny, bez tego nie można liczyć na sukces! Temat stanowi bowiem najkrótszą z możliwych syntezę, a zarazem zapowiedź tego, co autor powinien zawrzeć w swoich rozważaniach.
• Zanotuj na kartce wszystkie możliwe zagadnienia, które wymagają ujęcia w wypracowaniu na dany temat.
• Na razie skup się na tym, czym musisz się zająć, nie zważając na kolejność, w jakiej zostaną poruszone kolejne kwestie.
• Powiąż te zagadnienia z tytułami utworów czy bohaterami, o których trzeba będzie napisać.

Zebrać materiał

• Liczba zagadnień, które piszący powinien zawrzeć w pracy, zależy od jego wiedzy. Ale tu istnieje pewne niebezpieczeństwo.W wypracowaniu nie trzeba pisać o wszystkim, co się wie na przykład na temat lektury, którą chcemy wykorzystać jako materiał ilustracyjny. Trzeba trzymać się tematu.

• Wypracowanie „Twórcy oświecenia wobec spraw państwa i narodu” wymaga przywołania Powrotu posła Juliana Ursyna Niemcewicza, ale to nie znaczy, że trzeba streścić całą lekturę. Lepiej omówić różne postawy bohaterów komedii wobec zagadnienia reform państwa niż charakteryzować na przykład Starościnę Gadulską, która w przypadku tego tematu ma znaczenie uboczne.

• Pisząc wypracowanie, wybieraj tych bohaterów, te wątki, które bezpośrednio wiążą się z tematem, aby nie narażać się na zarzut, że praca jest nie na temat.

 

Zaplanować kompozycję

Zebrany materiał trzeba teraz uporządkować w zależności od jego ważności dla tematu. Pozwoli to uniknąć w wypowiedzi chaosu, przypadkowości, przeskakiwania od zagadnienia do zagadnienia czy pominięcia jakiegoś ważnego zagadnienia. Może to być rejestr utworów i zagadnień do poruszenia w wypracowaniu lub dokładny plan pracy.

Przykładowy rejestr dla tematu „Twórcy oświecenia wobec spraw państwa i narodu”:

• Utwory:
  • Stanisław Staszic, Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego i Przestrogi dla Polski;
  • Julian Ursyn Niemcewicz, Powrót posła;
  • Franciszek Salezy Jezierski, Katechizm o tajemnicach rządu polskiego;
  • Hugo Kołłątaj, Listy Anonima;
  • Franciszek Karpiński, Na dzień trzeci maja 1791 szczęśliwie doszłej konstytucji kraju.

• Zagadnienia:
  • zacofanie szlachty polskiej,
  • ideologia sarmatyzmu,
  • programy reform,
  • przyjęcie haseł publicystów przez społeczeństwo polskie,
  • reakcje Sarmatów,
  • przedstawianie oświeconego Sarmaty jako inny sposób ukazywania konieczności wprowadzenia reform itp.

Pisząc pracę, możesz kolejno wykreślać omówione zagadnienia.

Przykładowy plan pracy

• Czy temat troski o losy państwa był ważny w literaturze oświecenia?
• Publicystyka jako sposób zachęcania obywateli do przeprowadzenia reform w państwie.
• „Uczyć, bawiąc” – oświeceniowa komedia w służbie narodowi polskiemu.
• Czy literatura oświecenia dobrze wypełniła swoją rolę służenia poprawie sytuacji kraju?

Przedstawiony plan pracy jest krótki i ogólny, ale można go uszczegółowić, wyodrębniając zagadnienia składowe w postaci podpunktów. Napisanie bardzo rozbudowanego, dokładnego schematu kompozycyjnego świadczy o wnikliwym przemyśleniu tematu, jak i o umiejętności planowania wypowiedzi. Praktyczniejsze jednak wydają się schematy prostsze, przejrzyste, dające się w miarę potrzeby (tj. w trakcie pisania) zmieniać, doprecyzowywać. Dzięki takiemu planowi można kontrolować pracę, ale jednocześnie ją rozbudowywać, uwzględniając myśli, które pojawią się już w czasie pisania.

 

Wybrać formę

Zanim zaczniesz pisać, musisz się zdecydować, czy wybierasz ujęcie problemowe, czy też liniowe, to znaczy omawianie po kolei wszystkich utworów wiążących się z tematem. Ten drugi sposób jest łatwiejszy, ale mniej ceniony przez nauczycieli, dlatego warto od początku przyzwyczajać się do wychodzenia od zagadnień.

Wypracowanie „Twórcy oświecenia wobec spraw państwa i narodu” wymaga konkretnej wiedzy. Nie jest to temat, na który można „lać wodę”. Musisz omówić konkretne postawy obywateli i przytoczyć propozycje reform państwa proponowane przez pisarzy oświeceniowych. Można to uczynić na dwa wyżej wymienione sposoby: omawiać je po kolei, dodając własne komentarze lub wyjść od wybranych zagadnień i przy ich omawianiu przywoływać konkretne utwory. Pierwsza praca przybierze najprawdopodobniej formę rozprawki, w której będziesz omawiać za i przeciw reformom w Polsce w XVIII w.

Dobrym wyjściem będzie wprowadzenie na przykład dyskusji jako zasady konstrukcyjnej wypracowania. Może się spierać Sarmata z jednym z oświeceniowych publicystów – takie spory miały miejsce w epoce oświecenia. Może to być również dyskusja człowieka współczesnego z przedstawicielem XVIII w.

 

Napisać wstęp

We wstępie możesz zawrzeć własne refleksje albo odwołać się do jakiegoś cytatu. Pamiętaj jednak, aby wstęp był krótki i pełnił jedynie funkcję wprowadzającą do tematu. To rozwinięcie jest częścią, w której powinna znaleźć się Twoja wiedza na temat zaproponowany w temacie. Nie wolno też we wstępie popisywać się wiedzą, która z tematem się nie wiąże.

 

Napisać rozwinięcie

To zasadnicza część pracy, która musi odznaczać się logiczną, spoistą budową. Tu wykorzystaj wszystkie wcześniej podane uwagi dotyczące kompozycji i formy pracy.

W każdym wypracowaniu, niezależnie od tematu i formy, musi znaleźć się refleksja piszącego. Trzeba nie tylko logicznie wiązać poszczególne informacje, ale i je komentować, wysnuwać wnioski, uzasadniać swoje sądy za pomocą wybranych tekstów. Im częściej będziesz odwoływał się do tekstów literackich w celu uzasadnienia swoich wywodów, tym lepiej. Praca nabiera wtedy rzetelności, konkretności i słuszności. Warto korzystać z cytatów bądź w postaci dokładnego przytoczenia (koniecznie podaj autora i tytuł utworu, możesz podać też stronę, na której znajduje się wykorzystany cytat), bądź w formie pośredniej (Autor… uważa, że…).

Uwaga!

• Przy ocenianiu wypracowania nie jest ważna objętość pracy, ale jej zawartość.
• Nie obowiązuje tu zasada – im dłuższe, tym lepsze.
• Praca krótka, ale logicznie ułożona, zawierająca wybrane (koniecznie związane z tematem!) zagadnienia, mająca ciekawą formę zostanie lepiej oceniona niż wypracowanie długie, ale wypełnione streszczeniami tekstów, przepisanymi z podręcznika czy innych opracowań fragmentami.

 

Napisać zakończenie

Czasem zakończenie nasuwa się samo jako wniosek prowadzonych rozważań. W innym przypadku może to być zebranie wyrażonych sądów i spostrzeżeń. W tym przypadku ważne jest, by nie powtarzać zdań z rozwinięcia. Zakończenie może też wyrażać jakieś osobiste sądy i wyznania autora pracy, może być odniesieniem omawianego zagadnienia do współczesności, by wykazać ich aktualność bądź przeciwnie.

 

Ile utworów w pracy?

Rzadko zdajemy sobie sprawę z tego, że nie potrzebujemy przykładów literackich kilkudziesięciu, a po prostu kilku! Czasem temat określa: omów na dwóch, trzech przykładach. Jeśli nie, z pewnością pięć, sześć tytułów zostanie uznanych za bogaty materiał literacki, zwłaszcza gdy pokusimy się o jeden lub dwa spoza kanonu lektur!

 

Uważaj na styl!

– Dobrze określ i pilnuj… siebie! Jeśli przyjąłeś w pracy konwencję wypowiedzi pierwszoosobowej – konsekwentnie się jej trzymaj. Jeśli nadałeś pracy charakter wywodu naukowego i piszesz w I. osobie liczby mnogiej: przejdźmy… zbadajmy… przeanalizujmy…, to też utrzymuj tę samą formę przez całą pracę.
– Czasem użycie kilku mądrzejszych słów sprawia, że ten sam tekst brzmi bardziej naukowo i sugeruje, że autor jest erudytą. Wykorzystuj terminy uczone, z jedną tylko uwagą – trzeba dokładnie znać sens słowa!

 

Co to jest kontekst literacki?

Przed przystąpieniem do pisania należy przypomnieć sobie, w jakim okresie historycznym i literackim żył autor i w jakich czasach wypadło działać postaciom literackim, których dzieje są kanwą utworu. Warto zaznaczyć w pracy, że masz wiedzę na ten temat. Często właśnie kontekst literacki pozwala zrozumieć tezę postawioną w utworze.

 

Sformułowania zużyte, schematyczne:

– Reasumując…
– Podsumowując wnioski…
– Na zakończenie napiszę…

Używaj sformułowań:

– Wnikliwa obserwacja
– Autor epatuje dobitnością obrazu
– Akcja implikuje wnioski
– Erudycja bohatera zawstydza odbiorcę

Zapamiętaj kilka sposobów odnoszenia się do sformułowań typowych dla tematów:

Jeśli w temacie wystąpił cytat, możesz zawsze napisać:

– Odpowiem na cytat cytatem innego cenionego autorytetu…
– Słowa zawarte w temacie skłaniają do refleksji, zadumy, zamyślenia…
– Nie można pozostać obojętnym wobec tego stwierdzenia…
– Powtórzę za poetą….
– Nie zgadzam się z tą prowokacyjną teorią…
– Słowa pisarza uczynię mottem swojej pracy…

Jeśli nie masz pomysłu, przygotowanego cytatu, skojarzenia, odwołaj się do zagadnienia zawartego w temacie. W ostateczności potraktuj go słownikowo:

– Literatura to…
– Miłość zawsze była tematem…
– Człowiek! Człowiek? Kim jest?
– Życie ludzkie to odwieczny temat…
– Ulubiony bohater?
– Dzieciństwo to czas…
– Czym dla mnie jest polskość?

W recenzjach prac bardzo dobrych pisze się następujące uwagi:

– Pełne zrozumienie tematu
– Poprawność językowa i stylistyczna
– Znajomość materiału literackiego
– Dojrzałość sądów
– Oryginalność pomysłu kompozycyjnego
– Literackość stylu
– Bogate słownictwo
– Twórcze podejście do tematu
– Wyczerpująca realizacja tematu

W recenzjach prac ocenianych niedostatecznie:

– Rażące błędy stylistyczne, ortograficzne, interpunkcyjne
– Praca nie na temat
– Poważne błędy merytoryczne, zdradzające brak wiedzy i znajomości podstawowych lektur
– Niezrozumienie tematu
– Chaos kompozycyjny
– Uboga treść

 

Pięć zasad pisania krótkich wypracowań

• W sposób maksymalnie ścisły realizuj temat pracy. Tu nie ma miejsca na całą stronę wstępu, w którym poddasz temat logicznej krytyce i przeformułujesz go do własnych potrzeb.

• Najpierw myśl, potem pisz – nigdy na odwrót. Praca krótka wymaga równie poważnego przemyślenia co długa – niezwykle liczy się sensowna kompozycja.

• Segreguj materiał. Wybierz argumenty, które najsilniej oddziałują, i przykłady, które najlepiej udowadniają Twoją tezę.

• Nie streszczaj wybranych dzieł! To największy błąd, jaki można popełnić. Praca streszczeniowa zostanie uznana za niedobrą i opatrzona adnotacją „praca nie na temat”. Nawet najdokładniejsze streszczenie nie udowodni, że świetnie znasz prezentowany materiał literacki. Skup się raczej na wymowie tych dzieł, ich wartościach filozoficznych, artystycznych, poznawczych.

• No i nie przesadź z ilością przykładów literackich – w krótkiej pracy wystarczą trzy, góra pięć.