Sztuka pisania – rozpoznaj swój typ pisania

Na początek krótki test: rozpoznaj swój typ pisania i zobacz, jak nad nim pracować. Prezentujemy pięć fragmentów prac na ten sam temat. Pięć fragmentów – a tym samym pięć sposobów pisania. W którym rozpoznajesz swój styl? Pamiętaj, że te typy pisania występują często w postaci mieszanej, na przykład „gaduła” łączy się z „naukowcem”, a „ścisłowiec” z „kronikarzem”. Każdy z podanych sposobów pisania ma jednak swoje plusy i minusy (koniecznie to przeanalizuj!).

Temat:
Buntownik, szaleniec, patriota? Refleksje nad bohaterem romantycznym.

Typ 1: „artysta” („pisarz”, „fantasta”, „poeta”)

Bohater romantyczny. Gdyby nagle, ot, choćby teraz, zapukał do moich drzwi – jaki by był? Może miałby na sobie Werterowski niebieski frak i żółtą kamizelkę? A może bernardyński habit księdza Robaka? Włos zapewne rozwichrzony i lekko nieobecny wzrok. Nieśmiały czy pewny siebie? Wygadany czy małomówny?
Czy potrafiłabym się z nim porozumieć? Czy umiałabym przekroczyć barierę jego bezgranicznej „czuciowości” – i samotności? Możliwe, że wydałby mi się dziwakiem. Niewykluczone, że uznałabym go za szaleńca. Mam jednak przeczucie, że mogłoby być zupełnie inaczej. Otwieram drzwi – i wszystko staje się jasne. Nie potrzeba słów, wyjaśnień, dociekań. Czuję, jakby romantyczny duch wlewał się we mnie. Mój umysł odłącza się od ciała, odpływa gdzieś daleko i – zaczynam patrzeć na świat oczyma takimi jak ten, który przed chwilą stał w moich drzwiach…
Czuję swoją słabość, a zarazem pragnienie wielkich czynów. Dumę, może nawet pychę, a jednocześnie strach. Tęsknotę za ludźmi, za człowiekiem, za miłością – pragnienie czegoś, co idealne, doskonałe i nieosiągalne. Przenoszę się na Mont Blanc, podziwiam akermańskie stepy, widzę kibitki z młodymi więźniami i Dziewicę-zjawę. Zaczynam rozmawiać z gałązką, z duchem zmarłego kochanka, z postacią wyłaniającą się z dna jeziora…

Plusy

Wypowiadasz się oryginalnie, nieszablonowo – Twoje prace czyta się z dużym zainteresowaniem. Pobudzają wyobraźnię, tworzą napięcie i specyficzną aurę.
Podchodzisz do tematu w sposób indywidualny i twórczy: nie odtwarzasz wiedzy, ale piszesz o tym, jak Ty odbierasz dzieła literackie, jaki wywarły na Ciebie wpływ.
Masz sprawny styl, bogaty zasób słów, Twoja polszczyzna jest bez zarzutu.
Także język traktujesz w sposób twórczy: posługujesz się środkami stylistycznymi, tworzysz neologizmy.

Minusy

Zbyt rzadko odwołujesz się do konkretów – utworów, wydarzeń, nazwisk, dat . A wypracowanie sprawdza nie tylko oryginalność myślenia i sprawność pisania, ale także wiedzę.
Uważaj, tworząc zbyt wyszukane porównania i metafory, możesz popaść w śmieszność. Piszesz na przykład: „Czuję, jakby romantyczny duch wlewał się we mnie”. Z czego wynika śmieszność tego sformułowania? Z zestawienia zbyt dosłownej, fizycznej czynności wlewania się z całkiem abstrakcyjnym pojęciem romantycznego ducha.
Niektóre neologizmy są niepotrzebne. Po co pisać o „bezgranicznej «czuciowości»”, skoro można powiedzieć po prostu o wrażliwości.
Z powodu nadmiaru środków stylistycznych i ich niejasności Twoje wypracowanie może być trudne w odbiorze.

Rady

Piszesz wypracowanie, nie opowiadanie. Uważaj, by nie popaść w luźne impresje na temat: co mi w duszy gra. Pisanie o niczym zostaw na inne okazje. Odwołuj się do konkretnych tekstów, poruszaj zawarte w temacie problemy.
Wystrzegaj się wszelkiej przesady – jeśli chodzi o stosowanie środków stylistycznych, zwłaszcza metafor, neologizmów, wielokropków, wykrzykników, pytań retorycznych. Pamiętaj: środek zastosowany raz czy dwa razy bywa interesujący. Kiedy pojawia się po raz dziesiąty, staje się manierą i denerwuje.
Jako osobie obdarzonej lekkim piórem grożą Ci też niebezpieczeństwa gadulstwa – ostrzegamy przed nimi, omawiając typ „gaduła”.

Typ 2: „umysł ścisły” („ścisłowiec”)

Cechą wielu bohaterów romantycznych było szaleństwo. Przykładem może być obłąkana Karusia z ballady Romantyczność. Rozmawia ze swoim zmarłym ukochanym. Ale nikt inny go nie widzi. Starzec twierdzi, że dziewczyna opowiada bzdury. Ale poeta wierzy Karusi. Inny przykład to Maria z Nie-Boskiej komedii. W szalonym geście przeznacza swego syna Orcia na poetę. Potem przebywa w „domu obłąkanych”. Wierzy, że sama została poetką. Można też wspomnieć Gustawa z II części Dziadów. Zachowuje się jak obłąkany. Raz krzyczy, kiedy indziej płacze. Gałązkę drzewa traktuje jak swojego przyjaciela.

Wśród postaci romantycznych niemało jest również buntowników. Najbardziej znany to Konrad z III części Dziadów. Buntuje się przeciwko Bogu, bo uważa, że sam potrafiłby zapewnić ludzkości lepszy los. Inna ważna postać to Giaur. Odrzuca zasady moralności, bo został zraniony w miłości. Mści się za śmierć ukochanej i zabija Hassana.

Plusy

Masz ścisły umysł i najważniejsze są dla Ciebie konkrety (nazwiska, daty, wydarzenia itp.), których zapamiętanie przychodzi Ci dość łatwo.
Piszesz na temat – obce są Ci dygresje i aluzje.
Najlepiej pisze Ci się na tematy wymagające skupienia się na określonych tekstach.

Minusy

Posługujesz się bardzo krótkimi zdaniami, które często nie wiążą się w spójną całość. Twój styl przypomina nieco język potoczny.
Budowane przez Ciebie zdania złożone oparte są na tych samych schematach, np.: „Buntuje się przeciwko Bogu, bo uważa, że…” i „Odrzuca zasady moralności, bo został zraniony w miłości”.
Masz kłopoty z wprowadzeniem nowych myśli, problemów – posługujesz się mało urozmaiconymi sformułowaniami, choćby: „Przykładem może być…” i „Inny przykład to Maria…”.
Twoje wypracowania są dość powierzchowne – wspominasz o wielu utworach czy bohaterach, ale w gruncie rzeczy niewiele o nich mówisz. Nie wnikasz w sformułowany w temacie problem.
Nie radzisz sobie z tzw. tematami wolnymi.

Rady

Próbuj łączyć krótkie wypowiedzenia, które sprawiają wrażenie urwanych, w zdania złożone. Choćby tak: Można też wspomnieć Gustawa z II części Dziadów, który przypomina obłąkanego. Jego zachowania są nieprzewidywalne: raz krzyczy, a za chwilę płacze. Kiedy przynosi zza drzwi gałązkę drzewa, twierdzi, że to jego towarzysz-przyjaciel.
Nie ograniczaj się do zdań oznajmujących, beznamiętnie opisujących na przykład bohaterów – bo zanudzisz czytelnika. Postaraj się zawrzeć w swojej pracy emocje, które dowiodą, że masz do omawianego problemu indywidualny stosunek. Pokaż, że potrafisz się czymś zdziwić, oburzyć albo zachwycić. Stosuj zdania wykrzyknikowe i pytania – i to zarówno retoryczne, jak i wymagające odpowiedzi. Choćby tak: Czy jest w literaturze polskiego romantyzmu większy buntownik niż Konrad z III części Dziadów? (pytanie retoryczne). Albo tak: Na czym polega bunt Giaura? Na odrzuceniu istniejących w społeczeństwie zasad moralnych oraz tradycyjnego stylu życia. Lub: Przykładem może być Karusia z ballady Romantyczność. Starzec ze swoim „szkiełkiem i okiem” jej nie wierzy. Ale ona niewiele sobie z tego robi – po prostu rozmawia ze zmarłym ukochanym! Jest szalona? A może widzi to, co dla innych niedostępne.
Pamiętaj, że nie wszystko musi być wyjaśnione od A do Z. Pozwól, by niektóre myśli pozostały zawieszone – stosuj wielokropek, na przykład: Gałązkę drzewa traktuje jako swojego przyjaciela…
Twoje wypracowanie ma zaciekawić. Postaraj się zatem tworzyć pewną opowieść, budować napięcie, na przykład przez zastosowanie równoważników zdań: I jeszcze Giaur. Zrozpaczony po utracie ukochanej. Pełen nienawiści do całego świata. I oczywiście żądzy zemsty. Czy można się dziwić, że zabija Hassana?
Stosuj środki stylistyczne: inwersję (czyli szyk przestawny), apostrofy (zwroty do czytelnika), metafory, porównania. One wzbogacą Twój styl, uczynią go bardziej interesującym.
Staraj się rozwinąć temat. Aby powiedzieć coś istotnego o Marii z Nie-Boskiej komedii, nie wystarczą trzy urwane zdania!

Typ 3: „kronikarz” („streszczacz”)

Spośród bohaterów polskiej literatury romantycznej wielu było prawdziwych patriotów. Przykładem mogą być postaci opisane w Dziadach Adama Mickiewicza. Jedną z nich jest Cichowski. Po aresztowaniu spędził wiele lat w więzieniu, gdzie poddawano go straszliwym torturom. Mimo to cały czas odmawiał zeznań. Jednocześnie mówiono rodzinie, że się utopił, choć nie była to prawda. Kiedy wrócił do domu, był już strzępem człowieka i fizycznie, i psychicznie. Innym patriotą z Dziadów jest syn pani Rollison, który był nieludzko katowany w więzieniu. Skutkiem tego było to, że chciał popełnić samobójstwo, aby nie zdradzić swoich towarzyszy.

Patriotą można też nazwać księdza Robaka z Pana Tadeusza. W młodości jako Jacek Soplica kochał się w Ewie Stolnikównie, ale podano mu czarną polewkę, więc zabił Stolnika. Zrobił to podczas najazdu Rosjan i dlatego uznano go nie tylko za zabójcę, ale też za zdrajcę. Potem wstąpił do zakonu i stał się księdzem Robakiem. Chciał przygotować Polaków do powstania na Litwie i odkupić w ten sposób swoje winy. Dopiero pod koniec życia, na łożu śmierci, wyznał swoje grzechy podczas spowiedzi w obecności Gerwazego.

Plusy

Masz niemałą wiedzę na temat utworów i bohaterów.
Masz dość sprawny styl, z tendencją do skrótowości.
Piszesz raczej poprawnie.
Najłatwiej przychodzi Ci wypowiadać się na tematy wymagające zrelacjonowania zdarzeń.

Minusy

Streszczasz utwory, opowiadasz losy bohaterów, zamiast pisać o problemie zawartym w temacie. Jeśli wypracowanie ma dotyczyć cech bohatera romantycznego, to dzieje Jacka Soplicy są absolutnie zbędne.
Beznamiętnie relacjonujesz fakty. Odklepujesz formułki. W Twojej pracy nie widać osobistego zaangażowania w to, o czym piszesz.
W krótkich zdaniach starasz się zawrzeć jak najwięcej faktów, co czasem brzmi fatalnie i powoduje uproszczenia, na przykład: „W młodości jako Jacek Soplica kochał się w Ewie Stolnikównie, ale podano mu czarną polewkę, więc zabił Stolnika”. Niezbyt szczęśliwe to zdanie. A poza tym Soplica nie planował zabójstwa. Zrobił to pod wpływem chwili!
Zdarzają Ci się błędy językowe.

Rady

W wypracowaniu nie jest ważne wszystko, co się wie – lecz wyłącznie to, co wiąże się z tematem!
Unikaj zdań sprawozdawczych, typu: „Jednocześnie mówiono rodzinie, że się utopił, choć nie była to prawda”.
Zamiast streszczać utwory albo przytaczać historie postaci literackich, postaraj się wyłuskać problemy ogólniejsze. Nie opowiadaj dziejów Cichowskiego, Rollisona i Jacka Soplicy, lecz na przykład zwróć uwagę na typ patriotyzmu, jaki prezentują ci bohaterowie. Cichowski i Rollison to patrioci gotowi do poświęceń, niewyobrażalnych cierpień fizycznych i psychicznych. Soplica (ksiądz Robak) reprezentuje patriotyzm tyrtejski, a przy tym nie brak mu sprytu niezbędnego do przekonania szlachty zaściankowej. Typów jest o wiele więcej – wystarczy przyjrzeć się postaciom Konrada Wallenroda czy Kordiana.
Ważne jest nie tylko to, jak się zachowywali bohaterowie, ale przede wszystkim to, co Ty o tym sądzisz, jaki masz do tego stosunek, jak odbierasz dzieło literackie i jego przesłanie.
Postaraj się urozmaicać styl przez wprowadzanie pytań, wykrzyknień, równoważników zdań (porównaj przykłady w komentarzu do fragmentu pracy typu „umysł ścisły”).

Typ 4: „gaduła”

Zadanie postawione w temacie jest niezwykle trudne, a to dlatego, że niełatwo wskazać jednolity model bohatera czy w ogóle człowieka nakreślony w romantyzmie. Każda z postaci romantycznych, istniejących w świadomości społecznej do dziś, to odrębna osobowość, z charakterystycznymi tylko dla siebie cechami, wyróżniająca się spośród innych, niedająca się z nikim innym porównać, co zresztą wynika w dużym stopniu z faktu, że podstawową cechą postaci powoływanych do życia przez pisarzy tej właśnie epoki jest indywidualizm. Wiąże się z tym ściśle przekonanie, często wyrażane wprost, choć nie zawsze, o własnej wyjątkowości, niechęć do bycia takim jak inni, poszukiwanie oryginalnej, tylko i wyłącznie „swojej” drogi życia – bez względu na cenę, jaką trzeba będzie za to zapłacić – niezgodnej z tym, co typowe, powszechne, modne itd.

Plusy

Pisanie nie jest dla Ciebie problemem: masz bogate słownictwo, sprawny, wyrobiony styl.
Potrafisz wypowiadać się na każdy temat, a najlepiej czujesz się w tzw. tematach wolnych.
Do postawionych problemów podchodzisz w sposób twórczy – nie powtarzasz gotowych formułek, ale piszesz i myślisz oryginalnie, po swojemu.
Posługujesz się poprawną polszczyzną.

Minusy

Bardzo ławo zbaczasz z tematu.
Często, aby wyrazić jedną myśl, używasz wielu określeń, które znaczą to samo, choćby: bohater romantyczny „to odrębna osobowość, z charakterystycznymi tyko dla siebie cechami, wyróżniająca się spośród innych, niedająca się z nikim innym porównać”. Właściwie wciąż o tym samym, tylko różnymi słowami. Po co?
Zdarza Ci się stosować wyrażenia „puste”, takie, które nic nie znaczą – a zatem niepotrzebne! Na przykład: „jednolity model bohatera czy w ogóle człowieka nakreślony w romantyzmie”. Jaki sens ma podkreślone wtrącenie? Skreślić! Inny przykład: „poszukiwanie oryginalnej, tylko i wyłącznie «swojej» drogi życia”. Wtrącenie „tylko i wyłącznie” nie ma żadnego uzasadnienia. Skoro „swoja” – to niczyja inna!
Niesłychanie rozbudowane zdania złożone, duża liczba wtrąceń i dygresji powodują, że niekiedy trudno zorientować się, o co tak naprawdę chodzi. Do właściwego sensu przedzierać się trzeba przez gąszcz określeń. A tego nikt nie lubi.

Rady

Nie pisz wszystkiego, co Ci przychodzi do głowy.
Staraj się dobierać właściwe określenia – waż słowa. Jeśli napisałeś coś raz – na przykład: „niechęć do bycia takim jak inni” – nie powtarzaj tego samego za pomocą innych wyrazów.
Skracaj zdania. Ograniczaj liczbę tzw. wtrąceń – jeśli jest ich zbyt dużo, powstaje wrażenie niejasności, chaosu, jak choćby w zdaniu: „Każda z postaci romantycznych, istniejących w świadomości społecznej do dziś, to odrębna osobowość…”. Podkreślone wtrącenie śmiało można sobie darować albo zbudować z niego odrębne zdanie.
Jeśli stosujesz szyk przestawny, uważaj, żeby nie stało się to u Ciebie manierą.
Staraj się pisać tak, aby Twój tok myślenia był dla czytelnika jasny, przejrzysty.

Typ 5: „naukowiec”

Najistotniejszą cechą postaci wykreowanych w romantyzmie jest indywidualizm. Bohater romantyczny odczuwa często tragizm osamotnienia. Jest wyobcowany ze świata, bezgranicznie wyalienowany – tak jak Pielgrzym w Sonetach krymskich. Postaci z romantycznych utworów przeżywają stany skrajne, od radości i euforii po smutek, zwątpienie i rezygnację, czego dowodem może być Kordian. W imię słusznej idei walki z wrogiem uciekają się często, tak jak Konrad Wallenrod, do odrzucenia zasad etyki rycerskiej czy też chrześcijańskiej. Znajdują się niejednokrotnie na pograniczu świata realnego i transcendentnego – ich status oscyluje pomiędzy byciem człowiekiem żywym a zjawą. Potrafią kontaktować się z rzeczywistością dla innych niedostępną, rozmawiać z bytami niematerialnymi. Cechą warunkującą ich byt jest bunt, będący kwintesencją indywidualizmu – bunt wobec wartości religijnych, systemów moralnych. Dążność do uszczęśliwiania ludzi przez jednostkę biorącą na siebie cierpienia ogółu prowadzi często do uzurpacji sobie prawa do decydowania o czyimś życiu albo nawet duszy.

Plusy

Pisanie nie stanowi dla Ciebie problemu – jesteś typem humanisty.
Robisz wrażenie osoby oczytanej.
Twoje słownictwo jest niezwykle bogate, wiele w nim wyrażeń obcych, terminów naukowych.
Myślisz problemowo, a nie „streszczeniowo”.

Minusy

Twój język jest często na siłę wydumany: posługujesz się mądrze brzmiącymi wyrażeniami, podczas gdy to samo można powiedzieć o wiele prościej i jaśniej. Duża liczba trudnych słów powoduje, że śledzenie wywodu jest utrudnione.
Często popełniasz błędy frazeologiczne. Nie zdajesz sobie sprawy, że pewne wyrazy łączą się tylko z określonymi słowami, a z innymi nie, i aby ich używać, trzeba je bardzo dobrze znać. Przykład takiego błędu: „prowadzi […] do uzurpacji sobie prawa”. Najlepiej – najprościej: prowadzi do tego, że jednostka uzurpuje sobie prawo.
Bywa, że wykorzystujesz mądrze brzmiące określenia – przeczytane albo zasłyszane – w niewłaściwych kontekstach, co powoduje nieporozumienia i może Cię ośmieszyć. Oto przykład: „Odczuwa często tragizm osamotnienia”. Już „tragizm osamotnienia” brzmi tu niezręcznie, a tym bardziej „odczuwać”. Kiedy do głowy cisną się takie efektownie brzmiące zbitki słowne, warto samemu sobie zadać pytanie: co właściwie chcę powiedzieć? – i spróbować wyrazić to prościej. A może tak: cechą charakterystyczną jest tragiczne poczucie osamotnienia. Inny przykład: „Ich status oscyluje pomiędzy byciem człowiekiem żywym a zjawą”. Wyjątkowo nieudane sformułowanie. Można było powiedzieć: Ich status jest trudny do określenia – to człowiek żywy, duch, zjawa? Albo najprościej: Nie wiadomo, kim naprawdę są. Może duchem? Może zjawą? A może człowiekiem?
Często poprzestajesz na ogólnikach – traktujesz temat i analizowane utwory powierzchownie.
Kompozycja Twoich wypowiedzi pisemnych pozostawia niekiedy wiele do życzenia. Piszesz na zasadzie luźnych skojarzeń – brakuje planu.

Rady

Nie sil się na wydumaną mądrość, czasem lepiej powiedzieć coś najprostszymi słowami. Piszesz: „Na pograniczu świata realnego i transcendentnego”. Dlaczego transcendentnego? Lepiej: nierzeczywistego, metafizycznego. W innym miejscu: „Jest wyobcowany ze świata, bezgranicznie wyalienowany”. Wyalienowany to tyle co wyobcowany. Powtórzenie wynikłe z gadulstwa albo z niezrozumienia znaczenia słowa. I po co: „bezgranicznie wyalienowany”? Przysłówek całkowicie zbędny. Za dużo szczęścia naraz!
Używaj tylko tych wyrazów, które rozumiesz i dobrze znasz. Nie popisuj się nadmiernie znajomością obcej terminologii – zamiast wywołać dobre wrażenie, możesz zirytować czytelnika.
Od uwag ogólnych przechodź do konkretów. Nie wystarczy powiedzieć o bezgranicznej samotności w Sonetach krymskich. Trzeba odwołać się do konkretnych przykładów, sytuacji, choćby z sonetu Burza.
Staraj się nadać swojej pracy rys indywidualny: niech nie będzie to zestaw terminów i gotowych sformułowań, które w gruncie rzeczy nic nie mówią o tym, jaki Ty masz stosunek do tego, o czym piszesz.
Staraj się rozplanować swoją pracę. Przygotuj konspekt oparty na kolejnych zagadnieniach związanych z tematem.