I wojna światowa
Kiedy trwała?
Od 1914 do 1918 r.
Powód konfliktu:
Państwa w Europie były ze sobą skłócone. Rywalizowały o wpływy na tym kontynencie oraz o kolonie w Afryce i Azji. Szczególnie wrogo były do siebie nastawione Niemcy i Anglia (z Francją).
Jak zaczęła się wojna?
I wojna światowa rozpoczęła się od zamordowania w Sarajewie następcy tronu Austro-Węgier, arcyksięcia Franciszka Ferdynanda.
Zapamiętaj datę: 28 czerwca 1914 r.
Kto z kim walczył?
Dwa wrogie ugrupowania: Niemcy, Austro-Węgry i Włochy przeciwko Francji, Anglii i Rosji.
Zapamiętaj ważne pojęcia!
- Trójprzymierze – sojusz polityczno-wojskowy trzech państw: Niemiec, Austro-Węgier i Włoch. Sojusz ten rozpadł się w 1915 r., kiedy Włochy przystąpiły do państw ententy.
- Trójporozumienie (czyli ententa) – sojusz trzech państw: Francji, Rosji i Wielkiej Brytanii. Ententa działała przeciwko państwom trójprzymierza.
Układ sił
Państwa ententy posiadały więcej żołnierzy i pieniędzy. Zwłaszcza gdy po ich stronie opowiedziały się w 1917 r. Stany Zjednoczone.
Na froncie zachodnim Francuzi i Niemcy wykopali tysiące kilometrów okopów. Na froncie wschodnim wojna przybrała charakter bardziej manewrowy. W sumie w wojnie wzięły udział 33 państwa.
Co zapamiętać o wojnie?
To podczas I wojny światowej po raz pierwszy na dużą skalę użyto karabinów maszynowych siejących spustoszenie wśród piechoty. Anglicy wprowadzili do walki czołgi. Stosowano także gazy trujące (po raz pierwszy Niemcy, potem obie strony) i lotnictwo na skalę dotąd niespotykaną. Bitwy pociągały za sobą śmierć tysięcy ludzi, np. pod Verdun w 1916 r. Francuzi i Niemcy stracili po ponad 200 tysięcy żołnierzy!
Wszystkie państwa walczące poniosły olbrzymie ofiary. W wojnie zginęło około 10 milionów ludzi, a ponad 20 milionów zostało rannych.
Koniec wojny
Wojnę przegrały państwa trójprzymierza. Z Niemcami traktat pokojowy podpisano w Wersalu pod Paryżem w 1919 r.
W wyniku traktatu wersalskiego:
- rozpadły się Austro-Węgry;
- Polska odzyskała niepodległość i stała się państwem demokratycznym;
- powstały państwa: Czechosłowacja, Jugosławia, Węgry, Litwa, Łotwa, Estonia i Finlandia;
- Niemcy poniosły straty terytorialne i nałożono na nie kontrybucje (czyli opłaty pieniężne wypłacane przez kraj podbity państwu zwycięskiemu na mocy zawieranego pomiędzy nimi traktatu pokojowego);
- ograniczono armię niemiecką do 100 tysięcy żołnierzy oraz wprowadzono zakaz wyposażenia Niemiec w ciężki sprzęt bojowy;
- Niemcy i Austria stały się republikami.
Polska w czasie I wojny światowej
W momencie wybuchu I wojny światowej Polski w ogóle nie było na mapie. Polacy mieli trudne zadanie. Musieli zdecydować, po której stronie stanąć, aby móc walczyć o niepodległość. Powstały dwa obozy:
- obóz skupiony wokół Romana Dmowskiego dążył do połączenia się z Rosją;
- obóz skupiony wokół Józefa Piłsudskiego dążył do połączenia sił z siłami Austrii.
Tuż po wybuchu wojny Polska nie brała udziału w konflikcie, ale już 16 sierpnia 1914 r. w Krakowie powstał Naczelny Komitet Narodowy, który miał na celu koordynowanie działań wojskowych. W 1918 r. we Francji zaczęła się tworzyć samodzielna armia polska. Pierwszym jej dowódcą był generał Józef Haller.
Działania wojenne na ziemiach polskich zaczęli Niemcy, którzy na początku sierpnia 1914 r. zajęli Zagłębie Dąbrowskie, Częstochowę i Kalisz.
Koniec wojny przyniósł Polsce szansę na stworzenie niepodległego państwa.
II wojna światowa
Kiedy trwała?
Od 1939 do 1945 r.
Powód konfliktu:
Faszystowskie państwa: III Rzesza pod przywództwem Adolfa Hitlera, Włochy rządzone przez Benita Mussoliniego i Japonia chciały rozszerzyć swoje terytoria.
Jak zaczęła się wojna?
1 września 1939 r. Niemcy zaatakowały Polskę. 17 września, zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami niemiecko-radzieckimi, na wschodnie tereny Rzeczypospolitej uderzyła Armia Czerwona.
Zapamiętaj ważne fakty!
27 września 1940 r. Niemcy, Włochy i Japonia zawarły pakt. Do nich dołączyły: Węgry, Rumunia, Słowacja i Bułgaria, i w ten sposób utworzył się sojusz, tzw. państwa Osi.
Co zapamiętać o wojnie?
Po ponad miesiącu walk polski opór został złamany. Rozpoczęła się okupacja i rządy terroru.
Niemcy uderzyły w 1940 r. na Danię i Norwegię. W maju tego samego roku zaatakowały Francję, Belgię, Holandię i Luksemburg. Tym razem działały szybko, była to tzw. wojna błyskawiczna: jednostki pancerne wspierane przez lotnictwo przełamywały linie obronne.
Niemcy planowały też inwazję na Wielką Brytanię. I w niej po raz pierwszy poniosły klęskę. Brytyjskie i polskie myśliwce pokonały przeważające siły wroga. Hitler zrezygnował z planów opanowania Anglii. Wspólnie z Włochami uderzył na Bałkany (1941 r.).
W 1941 r. Niemcy zaatakowały swojego dotychczasowego sojusznika – ZSRR. Żołnierze podeszli pod Leningrad (postanowili nie zdobywać miasta, ale wyniszczyć, zamykając wokół niego pierścień okrążenia, przełamany przez Rosjan dopiero na początku 1944 r.) i Moskwę. W lipcu 1943 r. Niemcy zdobyli się na ostatnią ofensywę na froncie wschodnim: doszło do olbrzymiej bitwy pancernej pod Kurskiem (brało w niej udział ok. 1200 czołgów). Niemcy przegrali, część sił musieli przerzucić na Zachód, gdyż wtedy właśnie wojska amerykańsko-brytyjskie uderzyły z Afryki na Sycylię, a później na Włochy (szczególnie ciężkie walki toczyły się pod Monte Cassino, zdobyte ostatecznie przez Polaków w maju 1944 r.).
Przystąpienie Stanów Zjednoczonych do wojny
Olbrzymie znaczenie miało przystąpienie do wojny przeciwko państwom Osi Stanów Zjednoczonych. Stało się to po ataku Japonii na amerykańską bazę morską w Pearl Harbor na Hawajach (7 grudnia 1941 r.). Amerykanie nie tylko pokonali ostatecznie Japończyków, ale wsparli także Brytyjczyków walczących od 1940 r. z Włochami i Niemcami w Afryce Północnej. Dzięki ich pomocy siły Osi musiały kapitulować tam w maju 1943 r.
USA dostarczały także olbrzymie ilości sprzętu i materiałów wojennych do ZSRR. Dzięki temu Armia Czerwona zmieniła swoje oblicze: od 1943 r. była to już armia dorównująca siłom niemieckim.
W 1944 r. wojska amerykańsko-brytyjskie wylądowały w Normandii, tworząc tzw. drugi front. Niemcy nie mieli już szans w starciu z armiami sprzymierzonych. Po wyzwoleniu Francji wojna została przeniesiona na terytorium III Rzeszy. Berlin został zdobyty w maju 1945 r. przez wojska radzieckie. Niemcy podpisały bezwarunkową kapitulację w nocy z 8 na 9 maja 1945 r.
W II wojnie światowej śmierć poniosło ok. 60 milionów ludzi, a prawie 40 milionów zostało rannych.
Na niespotykaną dotąd skalę mordowano ludność cywilną. Koszmarem II wojny światowej były obozy koncentracyjne, np. w Oświęcimiu, w którym zginęło ponad milion ludzi różnych narodowości.
Po raz pierwszy zastosowano broń atomową: Amerykanie zrzucili bomby, niszcząc japońskie miasta Hiroszimę i Nagasaki (6 i 9 sierpnia 1945 r.).
Koniec wojny
Wojnę przegrały państwa Osi. Po zakończeniu wojny ukształtował się podział świata na dwa wrogie bloki państw zgrupowanych wokół supermocarstw – Stanów Zjednoczonych i ZSRR. Ich rywalizacja (wojskowa, polityczna i gospodarcza) trwała do lat 90. XX w.
Polska po II wojnie światowej
Ustalono nowe granice państwa polskiego: Polacy utracili tereny na wschodzie, w tym Wilno i Lwów. Zyskali Śląsk z Opolem i Wrocławiem, Pomorze Zachodnie ze Szczecinem i Kołobrzegiem oraz Warmię i Mazury.