Co to znaczy sprawować władzę?

Sprawować władzę to znaczy mieć takie środki i uprawnienia, które powodują, że ludzie jej poddani zmuszeni są ją respektować, czyli postępować tak, jak tego oczekuje rządzący. Władza musi także dysponować siłą, która zapewni kontrolę wykonywania jej poleceń. Bez spełnienia tego warunku nie może być mowy o rzeczywistym sprawowaniu władzy.

O władcach…

O władcach sądzono, że są to osoby obdarzone szczególną łaską i opieką bogów.

  • W starożytnym Egipcie faraonów uważano nawet za synów boga słońca.
  • Cesarzom rzymskim oddawano również cześć boską.
  • W chrześcijańskiej Europie monarchowie panowali z Bożej łaski. Wierzono, że to sam Bóg kieruje ich poczynaniami.
  • Również współcześnie każda władza potrzebuje legitymizacji, czyli uprawomocnienia (np. jako zgodna z wolą większości wyrażoną podczas wyborów). Tylko wtedy, gdy daną władzę uznaje się za legalną, zyskuje ona posłuch wśród obywateli. W przeciwnym razie traktowana jest jako władza uzurpatorska, osiągnięta w sposób nielegalny.

 

Zapamiętaj najważniejsze formy sprawowania władzy!

Monarchia

  • Rządy spoczywają w rękach jednej osoby. Jest nią król lub cesarz. Ma on oznaki władzy wyróżniające go od otoczenia: koronę, berło i inne atrybuty świadczące o zajmowaniu przez niego wyjątkowej pozycji.
    Poddanych w kontaktach z monarchą obowiązuje przestrzeganie etykiety, czyli sposób zachowania się ujęty w ścisłe reguły. Każde odstępstwo od nich jest niemile widziane i może ściągnąć na osobę nieprzestrzegającą tych zaleceń przykre konsekwencje.
  • Monarcha sprawuje rządy w zasadzie dożywotnio. Może jednak zrezygnować z tronu, czyli abdykować (w Polsce zrobił tak np. Jan Kazimierz z dynastii Wazów, który po latach wojen z Kozakami, Moskwą i Szwecją nie widział możliwości przeprowadzenia swych planów wzmocnienia władzy królewskiej).
  • Monarchia może być dziedziczna – kiedy władza przechodzi po śmierci króla na syna lub kogoś z członków jego rodu, albo elekcyjna. W tym przypadku króla wybiera określona grupa ludzi (np. w Polsce w XVI – XVIII wieku był to cały stan szlachecki, który miał zagwarantowane prawo do decydowania, kto zasiądzie na tronie Rzeczypospolitej).
  • Rody panujące w państwach będących monarchiami dziedzicznymi tworzyły dynastie. W Polsce byli to Piastowie i Jagiellonowie, we Francji np. Walezjuszowie, w Austrii – Habsburgowie. Władcy prowadzili politykę dynastyczną, tzn. zawierali takie małżeństwa, które podnosiły ich prestiż, zapewniały im pozyskanie sojuszników, doprowadzały do neutralizacji wrogów.

Absolutyzm

Jeżeli monarcha skupiał w swych rękach całkowitą i niepodzielną władzę, to można mówić o absolutyzmie. Król sam wydaje prawa, mianuje ministrów i urzędników i kieruje państwem niekontrolowany przez jakikolwiek organ państwowy (np. radę). Absolutyzm ukształtował się w XVII – XVIII wieku m.in. we Francji, w Prusach, Austrii i Rosji. Władca Francji, Ludwik XIV, mówił o sobie: „Państwo to ja”. Był rzeczywiście osobą podejmującą wszystkie najważniejsze decyzje i wywierał decydujący wpływ na losy swego kraju. Dobierał sobie jednak doradców, którzy byli wybitnymi ekspertami z poszczególnych dziedzin: gospodarki, budownictwa, sądownictwa, wojny.

Absolutyzm oświecony

W drugiej połowie XVIII wieku m.in. w Prusach, Austrii i Rosji ukształtował się absolutyzm oświecony. Władcy tych krajów, Fryderyk II Pruski, Józef II Habsburg i carowa Katarzyna II, pod wpływem filozofii oświeceniowej wprowadzali pewne reformy mające usprawnić system sprawowania rządów, administracji, finansów oraz bardziej humanitarne ustawodawstwo prawne.

Monarchia konstytucyjna

Chociaż monarcha odgrywa ważną rolę w państwie, to jednocześnie działa także parlament, który podejmuje wiążące uchwały. Monarcha musi również przestrzegać zasad konstytucji, co potwierdza specjalną przysięgą.

Współczesne monarchie europejskie

Współczesne monarchie europejskie pozostawiły swym władcom już tylko funkcje reprezentacyjne. Do takich krajów należą m.in. Wielka Brytania, Hiszpania, Szwecja. Król może jednak odgrywać tam bardzo ważną rolę jako osoba ciesząca się dużym autorytetem, łagodząca w razie konieczności napięcia powstałe między ugrupowaniami sprawującymi władzę.

Demokracja

Źródłem władzy jest wola większości obywateli państwa. Zagwarantowane są prawa do swobodnego zrzeszania się (a więc tworzenia np. partii politycznych), działają niezawisłe sądy (tzn. sędziowie rozstrzygający sprawy muszą przestrzegać obowiązującego prawa i nie mogą ulegać naciskom np. władz), nie istnieje monopol informacyjny – ukazuje się prasa, działają stacje telewizyjne, które przekazują informacje w sposób niezależny.

  • Demokracja narodziła się już w starożytności. W Atenach, jednym z polis, czyli miast-państw greckich, władzę sprawowało zgromadzenie wszystkich wolnych obywateli. Niewolnicy i cudzoziemcy nie mieli prawa głosu i nie decydowali o polityce. Aby zabezpieczyć się przed próbą przejęcia władzy przez jednego człowieka, wprowadzono tzw. sąd skorupkowy. Polegał on na wypisywaniu na glinianych skorupkach imion tych polityków, którzy zdaniem obywateli zagrażali obowiązującemu porządkowi. Ten, którego wskazała większość, wyruszał na trwające 10 lat wygnanie.
  • Najwyższą władzę sprawowało Zgromadzenie Ludowe. W czasie jego obrad zapadały najważniejsze decyzje. Uczestniczyli w nim wszyscy wolni obywatele, którzy ukończyli 20 lat.

Oligarchia

Władzę sprawuje niewielka grupa ludzi. Pochodzą oni z najbogatszych i najbardziej wpływowych warstw społeczeństwa. Członkowie takiej uprzywilejowanej elity dbają o to, by ich rządom nie zagroził ktoś nowy, jednostka wywodząca się spoza ich grupy.

  • W Polsce od początku XVII wieku możemy mówić o oligarchii magnackiej, czyli rządach rodów magnackich, które wywierały wtedy decydujący wpływ na politykę kraju. Każdy polski monarcha musiał tak postępować, by nie zrazić do siebie ich przedstawicieli. Czasami było to zadanie trudne, gdyż rody potrafiły ostro rywalizować między sobą, zadowolenie więc wszystkich było niemożliwe.

Totalitaryzm

To taki sposób sprawowania władzy, którego celem jest całkowite podporządkowanie społeczeństwa i jego ubezwłasnowolnienie. Cel ten osiągano gdyż:

  • istniała tylko jedna partia sprawująca władzę, a wszelkie próby powoływania partii czy organizacji opozycyjnych były likwidowane w zarodku; czasami godzono się na istnienie innych partii politycznych, ale były one ściśle podporządkowane partii rządzącej, a ich członkowie mieli głos tylko w sprawach drugorzędnych;
  • partia sprawująca władzę miała monopol informacyjny i rozbudowany aparat propagandy, który narzucał społeczeństwu wzorce postaw i zachowań;
  • obowiązywała oficjalna ideologia państwowa (system uznawanych za jedynie słuszne poglądów);
  • rozbudowano system tajnych policji, które za pomocą terroru utrzymywały społeczeństwo w posłuszeństwie, zapobiegały powstawaniu organizacji opozycyjnych i chroniły członków partii rządzącej.

 

Zapamiętaj sławnych władców!

Juliusz Cezar (101-44 p.n.e.)

Był wybitnym politykiem rzymskim i wodzem (podbił m.in. Galię). Po zwycięstwie w wojnie domowej sprawował rządy jako jedynowładca. To od jego przydomka wywodzi się słowo cesarz, określające monarchów, którzy rościli sobie pretensje do zwierzchnictwa nad władcami innych krajów. Zginął w wyniku spisku uknutego przez rzymskich senatorów, ale po wojnie, która wybuchła, nie dało się już przywrócić republiki. Rzym stał się cesarstwem – na czele państwa stał teraz jeden człowiek.

Karol Wielki (742-814)

Władca Franków. Twórca potężnego państwa, które dało początek Francji, Włochom i Niemcom. Przyjął tytuł cesarski (800 r.), podkreślając w ten sposób swoją wyjątkową pozycję pośród innych monarchów. Był także opiekunem nauki i uczonych, dlatego mówi się o renesansie karolińskim: podniesieniu poziomu oświaty w porównaniu z okresem poprzednim, kiedy nastąpił znaczny jego upadek.

Ludwik XIV (1638-1715)

Król Francji. Pozbawił znaczenia politycznego wielkie rody arystokratyczne. Rozbudował i unowocześnił armię, wzmocnił flotę. Walczył z Habsburgami i przyłączył pograniczne ziemie Cesarstwa Niemieckiego. Za jego rządów Francja stała się pierwszą potęgą w Europie.

Napoleon Bonaparte (1769-1821)

Ten oficer wojsk rewolucyjnej Francji zrobił karierę uwieńczoną w 1804 r. koronacją na cesarza Francuzów. Skupił wtedy w swych rękach pełnię władzy. W kampaniach pokonywał Austriaków, Prusaków i Rosjan. Narzucił hegemonię Francji na kontynencie europejskim. Kres jego potędze przyniosła nieudana wyprawa na Moskwę (1812 r.) i późniejsze walki z koalicją państw, które sprzymierzyły się, by obalić panowanie Napoleona (przegrana bitwa pod Waterloo w 1815 r.).

Władysław Jagiełło (1351-1434)

Wielki książę litewski, a od 1386 r. król Polski. To on zapoczątkował unię polsko-litewską. Jagiełło nie tylko pokonał zakon krzyżacki (bitwa pod Grunwaldem – 1410 r.), ale dał też początek dynastii Jagiellonów panującej do drugiej połowy XVI w. Rzeczpospolita wyrosła pod jej rządami na jedną z potęg europejskich.