Na początek przypominamy najważniejsze formy władzy!
Demokracja = władza w rękach obywateli
Demokracja to taki rodzaj ustroju państwa, w którym decyzje podejmowane są za zgodą większości obywateli.
W ustroju demokratycznym:
- zagwarantowane są prawa do swobodnego zrzeszania się (np. do tworzenia partii politycznych),
- działają niezawisłe sądy (tzn. sędziowie rozstrzygający sprawy muszą przestrzegać obowiązującego prawa i nie mogą ulegać naciskom np. władz),
- nie ma cenzury, ukazuje się prasa, działają stacje telewizyjne, które przekazują informacje w sposób niezależny.
Monarchia = władza w rękach jednostki
- Monarchia absolutna – władza monarchy jest nieograniczona.
- Monarchia konstytucyjna – monarcha musi przestrzegać ustanowionej przez parlament konstytucji.
- Monarchia parlamentarna – monarcha sprawuje funkcje reprezentacyjne, a władzę sprawuje rząd powołany przez parlament.
Republika = państwo jako rzecz wspólna obywateli
Republika to taka forma ustroju państwa, w którym najwyższe jego organy (parlament, prezydent) są powoływane na ściśle określony czas w wyborach pośrednich lub bezpośrednich. Władza sprawowana jest przez cały naród, ale za pośrednictwem wybieranych w wyborach przedstawicieli.
Totalitaryzm = społeczeństwo całkowicie podporządkowane
Totalitaryzm to taki system rządów, w którym grupa rządząca dąży do całkowitego podporządkowania sobie społeczeństwa.
Zapamiętaj mechanizmy działania systemu totalitarnego!
- Istniała tylko jedna partia sprawująca władzę, a wszelkie próby powoływania innych partii czy organizacji opozycyjnych były natychmiast likwidowane. Czasami godzono się na istnienie różnych partii politycznych, ale były one ściśle podporządkowane partii rządzącej, a ich członkowie mieli głos tylko w sprawach drugorzędnych.
- Partia sprawująca władzę miała możliwość manipulowania informacjami.
- Działał rozbudowany aparat propagandy, który narzucał społeczeństwu wzorce postaw i zachowań.
- Obowiązywała oficjalna ideologia państwowa (system uznawanych za jedynie słuszne poglądów); występowanie przeciwko niej było surowo karane.
- Rozbudowano system tajnych policji, które za pomocą terroru utrzymywały społeczeństwo w posłuszeństwie, zapobiegały powstawaniu organizacji opozycyjnych i chroniły członków partii rządzącej.
Totalitarna forma rządów = faszyzm
Najbardziej charakterystycznymi przejawami faszyzmu był kult wodza, czyli przywódcy państwa, partii faszystowskiej, likwidacja instytucji samorządowych oraz ścisła kontrola rozciągnięta na wszystkich obywateli.
Rosja, Włochy i Niemcy przed II wojną światową!
Przypomnij sobie – przed wybuchem II wojny światowej system totalitarny panował w Związku Radzieckim, we Włoszech i w Niemczech.
Rosja
W wyniku przewrotu bolszewickiego w 1917 r., a potem krwawej wojny domowej Rosja stała się państwem komunistycznym. Całą władzę skupiła w swych rękach partia komunistyczna. Do 1924 r. na czele najwyższych władz partyjnych i państwowych stał Włodzimierz Lenin. To on zainicjował (nie licząc się z kosztami) dążenie do uczynienia z Rosji Radzieckiej potęgi przemysłowej i nieubłaganą walkę z wszystkimi wrogami nowej władzy. Kontynuatorem jego starań był Józef Stalin, który eliminując swoich konkurentów, sprawował władzę dyktatorską. On też był odpowiedzialny za fale masowych represji, których ofiarą padły miliony obywateli ZSRR. Byli to chłopi, którzy nie chcieli poddać się kolektywizacji, czyli likwidacji własności indywidualnej na wsi, przedstawiciele innych narodowości – Bałtowie, Ukraińcy, Polacy, mieszkańcy azjatyckich republik ZSRR i miliony Rosjan, którzy w jakikolwiek sposób narazili się władzy. Rozbudowany do niespotykanych rozmiarów aparat terroru zapewniał zniewolenie społeczeństwa, a także dawał poczucie bezpieczeństwa samym oprawcom. Kraj pokryła sieć obozów pracy przymusowej, tzw. łagrów (panowały w nich niezwykle ciężkie warunki – kilkunastogodzinny dzień pracy, głodowe racje żywnościowe, prymitywna opieka medyczna).
Włochy
Włochy stały się państwem totalitarnym pod rządami dyktatury faszystowskiej sprawowanej przez Benita Mussoliniego (od 1922 r. do zajęcia kraju przez aliantów w latach 1944-1945). Włochy wzięły udział w II wojnie światowej jako sojusznik III Rzeszy.
Niemcy
Faszyści objęli władzę w Niemczech w 1933 r. Głową państwa został Adolf Hitler. Jego celem stało się narzucenie panowania niemieckiego na całym kontynencie europejskim. Do 1939 r. udało mu się zrealizować część planów bez wywoływania konfliktu zbrojnego (przyłączenie Austrii, okupacja Czechosłowacji). 1 września 1939 r. wojska niemieckie zaatakowały Polskę – rozpoczęła się II wojna światowa.
Czasy po II wojnie światowej
Dominacja ZSRR
W polityce zagranicznej ZSRR narzucił po zakończeniu II wojny światowej swoją dominację wielu państwom Europy Środkowo-Wschodniej.
Zapamiętaj te państwa! Były to: Polska, Czechosłowacja, NRD, Węgry, Rumunia, Bułgaria.
Stopniowo rozszerzał strefę swoich wpływów na wszystkich kontynentach – od Wietnamu po Kubę i Angolę.
Kres ZSRR, spowodowany głębokim kryzysem gospodarczym, politycznym i dążeniami niepodległościowymi wielu wchodzących w jego skład narodów, nastąpił dopiero w 1991 r.
Podzieleni Niemcy
Kres rządów nazistowskich nastąpił w 1945 r., kiedy armie amerykańska, angielska i radziecka zajęły terytorium Niemiec. W 1949 r. powstały dwa państwa niemieckie. Na terytorium radzieckiej strefy okupacyjnej powołano do życia Niemiecką Republikę Demokratyczną (NRD), podporządkowaną ZSRR i rządzoną totalitarnie przez niemieckich komunistów. Z trzech stref okupacyjnych: amerykańskiej, angielskiej i francuskiej utworzono Republikę Federalną Niemiec (RFN), państwo demokratyczno-parlamentarne ze stolicą w Bonn. W 1990 r., po upadku rządów komunistycznych, nastąpiło zjednoczenie obu państw.
Demokracja ludowa – to też musisz powtórzyć przed egzaminem!
- Europejskie kraje uzależnione od ZSRR (Polska, Czechosłowacja, NRD, Węgry, Bułgaria, Rumunia) były państwami, w których panował tzw. ustrój demokracji ludowej. Przy utrzymywaniu pozorów istnienia demokracji w praktyce rządziły tymi krajami partie komunistyczne.
- Polska w wyniku zmian, jakie przyniosła ze sobą II wojna światowa, stała się państwem uzależnionym od ZSRR. Władzę w kraju przejęli komuniści (w 1948 r. powstała Polska Zjednoczona Partia Robotnicza, która rozwiązała się w styczniu 1990 r.). Oficjalnie Polska Rzeczpospolita Ludowa była państwem socjalistycznym, w którym władza należała do „ludu pracującego miast i wsi”. Faktycznie władzę sprawowała jedna partia (PZPR), której przywódca był głową państwa. Rozpad tego systemu rządów nastąpił w 1989 r.
Inne kraje Europy
Kraje Europy Zachodniej, w przeciwieństwie do państw Europy Środkowo-Wschodniej uzależnionych od ZSRR, mogły rozwijać się w dziedzinie politycznej samodzielnie. Chociaż niektóre z nich są nadal królestwami, to we wszystkich przestrzegane są zasady demokracji, a ich obywatele mają wpływ na losy kraju.
Zapamiętaj ustroje państw Europy!
- Królestwami, a jednocześnie demokracjami parlamentarnymi, z monarchą jako głową państwa są m.in.: Wielka Brytania, Belgia, Holandia, Luksemburg.
- W Hiszpanii w wyniku krwawej wojny domowej w latach 1936-1939 do władzy doszedł generał Franco i sprawował rządy dyktatorskie do 1975 r. Po jego śmierci przywrócono monarchię, wprowadzając jednocześnie demokrację parlamentarną.
- Francja jest republiką, ale z silną władzą prezydencką.
- Włochy są od 1946 r. republiką, gdzie panuje system wielopartyjny.
- Austria i Szwajcaria są republikami federalnymi, to znaczy, że tworzące je kraje mają duży zakres samodzielności ustawodawczej i sądowniczej.
- W Polsce panuje system demokracji parlamentarnej.
To też może się przydać na egzaminie!
Ustrój Stanów Zjednoczonych
Stany Zjednoczone to republika, w której władzę wykonawczą sprawuje prezydent, będący głową państwa, władzę ustawodawczą – Kongres (złożony z Senatu i Izby Reprezentantów), a władzę sądową – Sąd Najwyższy.
Do rangi supermocarstwa USA awansowały w okresie II wojny światowej. Były państwem, które w sposób decydujący przyczyniło się do pokonania III Rzeszy i Japonii. Po wojnie USA prowadziły politykę zmierzającą do powstrzymania ekspansji ZSRR i komunizmu na świecie.