1. Co rozumiesz pod pojęciem społeczności, społeczeństwa i zbiorowości?

Człowiek jest istotą społeczną. Żyje wśród ludzi, pracuje, bawi się i uczy. Wszystkie największe dokonania ludzkości możliwe były tylko dzięki współpracy poszczególnych jednostek.
Zespół ludzi skupionych przestrzennie na pewnym obszarze, oddzielonych od innych podobnych zespołów, określamy mianem zbiorowości.
Zbiorowość staje się społecznością, kiedy wykształcają się w niej określonego rodzaju powiązania i zależności, scalające tę zbiorowość, takie jak np.: wspólne zwyczaje, wspólny język, wspólny system wierzeń.

Wśród społeczności wyróżnia się (kryterium głównie przestrzenne):

• społeczność lokalną,
• społeczność regionalną,
• społeczność państwową,
• społeczność światową.

Społeczeństwo to wyodrębniona społeczność stanowiąca pewien układ, posiadający własną strukturę (wewnętrzną budowę, czyli części składowe) oraz instytucje integrujące (takie jak rząd, aparat biurokratyczny).

2. Dlaczego człowieka określa się mianem istoty społecznej?

Składa się na to kilka elementów:

  • w pierwszym, początkowym etapie życia, człowiek nie jest zdolny, w przeciwieństwie do większości zwierząt, do samodzielnego życia;
  • rozwój psychofizyczny oraz intelektualny człowieka zależy w dużej mierze od przekazywania mu przez innych ludzi ich doświadczeń i umiejętności (można to nazwać szeroko rozumianą edukacją i procesem wychowawczym);
  • człowiek odczuwa potrzebę życia z innymi w grupie;
  • zaspokajanie potrzeb, szczególnie tych wyższego rzędu, bardziej wyspecjalizowanych bądź wyrafinowanych, uzależnione jest od współdziałania i tzw. społecznego podziału pracy.

Co to jest proces socjalizacji?
Jest to proces stopniowego, ewolucyjnego uspołecznienia jednostki, kształtowania jego osobowości, przekazywania systemu wartości i przyjmowania odpowiednich ról społecznych, trwający faktycznie przez całe życie. Dokonuje się na poziomie rodziny, grupy rówieśniczek czy zakładu pracy.

3. Na jakiej podstawie wyróżniamy grupy społeczne? Jakie znasz ich rodzaje?

Grupa społeczna składa się z minimum trzech osób powiązanych ze sobą trwałymi wartościami.
Grupa cechuje się:

  • wielkością,
  • wartościami,
  • odrębnością oraz celami,
  • interesami i potrzebami.

Podział grupy ze względu na różne kryteria:
Ze względu na wielkość są to:

  • grupy małe,
  • grupy duże.

Ze względu na członkostwo i stopień dostępności są to z kolei:

  • ekskluzywne,
  • ograniczone,
  • inkluzywne.

Ze względu na typ więzi, gdzie znaczącą rolę odgrywają związki emocjonalne:

  • pierwotne,
  • wtórne.

Ze względu na stopień formalizacji:

  • formalne,
  • nieformalne.

Grupy społeczne wyróżniamy na podstawie rodzaju stosunków łączących owe grupy (przynależności państwowej, ekonomicznej, stosunków zawodowych) oraz więzi społecznych łączących ludzkie zbiorowości (stopień pokrewieństwa, przyjaźń).

Najogólniejszym kryterium podziału jest wielkość grup:

  • najmniejszą grupą jest w tym przypadku rodzina (minimum dwie osoby tworzące formalny związek małżeński)
  • do grup małych można też zaliczyć tzw. grupy bezpośredniego kontaktu, czyli takie, których członkowie znają się osobiście, spotykają się ze sobą i w wyniku tych spotkań oddziałują na siebie wzajemnie.

Bardziej interesujące dla nauk społecznych będą wielkie grupy, do których zaliczyć można klasy i warstwy społeczne, narody, partie polityczne.
Różny może też być charakter więzi łączących grupy:

  • charakter wspólnotowy (kryterium stanowi wówczas przekonanie o wspólnych korzeniach i dążenie do życia razem, np. rodziny, grupy przyjaciół, narody),
  • charakter celowy (łącznikiem są wówczas cele, np. członkowie partii politycznych, związków zawodowych),
  • charakter sformalizowany bądź spontaniczny (czyli niesformalizowany), gdzie kryterium rozróżnienia stanowi posiadanie lub brak oficjalnych, głównie urzędowych powiązań. Grupy sformalizowane działają najczęściej na podstawie określonych prawnych regulacji np. statutu organizacyjnego.

4. Jaka jest podstawowa komórka społeczna? Dokonaj jej charakterystyki!

Podstawową komórką społeczną jest rodzina.
Spełnia ona następujące funkcje:

  • prokreacyjną,
  • opiekuńczo-zabezpieczającą,
  • socjalizacyjną,
  • stratyfikacyjną (nadawanie pozycji społecznej członkom),
  • rekreacyjną,
  • kulturową (przekazywanie dziedzictwa kulturowego).
    Jest grupą małą, formalną, pierwotną i ograniczoną.

5. Jak wygląda rodzina w świetle prawa?

Według prawa polskiego rodzinę stanowią mężczyzna i kobieta połączeni prawnym związkiem małżeńskim oraz pozostające na ich utrzymaniu dzieci.

Małżeństwo w świetle naszego prawa jest trwałym, równoprawnym związkiem pomiędzy kobietą a mężczyzną, zawartym w obecności świadków, przed urzędnikiem stanu cywilnego bądź duchownym konkretnego wyznania. Duchowny jest zobowiązany wówczas do sporządzenia odpowiedniego zaświadczenia i dostarczenia go do urzędu stanu cywilnego w ciągu 5 dni od zawarcia związku. Taki ślub wówczas nazywamy kościelnym lub wyznaniowym.

W przypadku Kościoła katolickiego, mającego w Polsce najwięcej wyznawców, sprawę reguluje konkordat zawarty między Polską a Stolicą Apostolską 28.07.1993 r. (przez rząd Hanny Suchockiej); Dziennik Ustaw z 1998, nr 51, poz. 318.

Według prawa polskiego rodzinę stanowią mężczyzna i kobieta połączeni prawnym związkiem małżeńskim oraz pozostające na ich utrzymaniu dzieci.

6. Czym jest powinowactwo, a czym pokrewieństwo?

Pokrewieństwo jest stosunkiem łączącym osoby wywodzące się od wspólnego przodka.
Można wyróżnić pokrewieństwo w linii prostej – gdy dana osoba pochodzi od drugiej (dziadek, ojciec, syn, wnuk).
W tym przypadku możemy wyróżnić też tzw. wstępnych i zstępnych.

  • Ci pierwsi to przodkowie: pradziadkowie, dziadkowie, rodzice,
  • drudzy to potomkowie: prawnuki, wnuki, synowie czy córki.

Różne są też stopnie pokrewieństwa, określające liczbę urodzeń od wspólnego przodka:

  • rodzice i dzieci – stopień pierwszy,
  • wnukowie i dziadkowie – stopień drugi;
  • stryj, ciocia, bratanek – stopień trzeci;
  • cioteczni czy stryjeczni bracia (lub siostry) – stopień czwarty.

Powinowactwo to stosunek rodzinny pomiędzy małżonkiem(ą) a krewnymi drugiego współmałżonka, np. szwagier, synowa, teść czy teściowa.

7. Co to jest przysposobienie, czyli adopcja? Jakie znasz jego rodzaje?

Adopcja w świetle prawa polskiego określana przysposobieniem, jest prawnym uznaniem osoby obcej za własne dziecko.
Polskie prawo wyróżnia następujące formy przysposobienia:

  • Całkowite, czyli nieodwołalne, gdy rodzice biologiczni wyrazili przed sądem opiekuńczym zgodę na przysposobienie dziecka, bez wskazania osoby adoptującej; wówczas skreśla się stary akt urodzenia i sporządza nowy, wpisując jako rodziców osoby przysposabiające. W tym przypadku następuje całkowite zerwanie więzi z poprzednią rodziną.
  • Pełne, gdy dziecko nabywa praw i obowiązków wynikających z pokrewieństwa w stosunku do rodziny adoptującej, tracąc prawa w stosunku do swoich biologicznych krewnych; przysposobienie pełne odnotowuje się na marginesie dotychczasowego aktu urodzenia; jeśli adopcji dokonali wspólnie małżonkowie, wymienia się ich w skróconych odpisach aktu urodzenia, małżeństwa i zgonu; dziecko uzyskuje nazwisko adoptujących.
    Ta adopcja może być rozwiązana z różnych, bardzo ważnych przyczyn!

8. Co oznacza władza rodzicielska?

Dzieci, do osiągnięcia swojej pełnoletności, podlegają władzy rodzicielskiej. Oznacza ona ogół praw i obowiązków przysługującym rodzicom, w szczególności zaś konieczność opieki nad osobą i majątkiem dziecka. Władza rodzicielska może zostać ograniczona w przypadku zagrożenia życia lub zdrowia dziecka – decyduje o tym sąd opiekuńczy.

Władzę rodzicielską można także zawiesić w przypadku zaistnienia nieokreślonej czasowo przeszkody, np. choroby rodziców, ich fatalnej sytuacji materialnej, odbywania kary więzienia itd. W tym przypadku organem władnym jest sąd opiekuńczy.

Zachodzi również możliwość pozbawienia władzy rodzicielskiej w przypadku zaistnienia trwałej przeszkody lub gdy rodzice nadużywają swojej władzy bądź w sposób rażący zaniedbują swoje obowiązki. Sąd opiekuńczy może przywrócić władzę rodzicielską z chwilą, gdy znikną przesłanki jej pozbawienia.

9. Czym jest opieka i kuratela?

W sytuacji gdy dziecko jest sierotą lub rodzice biologiczni zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej albo są nieznani, bądź też nastąpiła sytuacja ubezwłasnowolnienia osoby chorej psychicznie, sąd może zadecydować o powierzeniu opieki osobie, która spełnia odpowiednie warunki i posiada zdolność do czynności prawnych.

Kuratela to ochrona praw majątkowych osoby nieletniej lub ubezwłasnowolnionej.

10. Wyjaśnij pojęcie klasy i warstwy społecznej.

Pojęcie klasy społecznej stworzone przez klasyków filozofii i doktryny marksistowskiej zakorzeniło się na dobre w socjologii.

Oznacza ono wielkie zbiorowości wyodrębnione na podstawie pozycji, jaką ta zbiorowość zajmuje w strukturze stosunków gospodarczych (ekonomicznych). Pozycja ta zależała od posiadanych środków produkcji: ziemi, maszyn, fabryk, narzędzi, surowców.

Marks wyróżniał klasy posiadaczy i nieposiadaczy, co w XIX stuleciu oznaczało kapitalistów (burżuazję) i proletariuszy (pracowników najemnych).Dzisiaj uznaje się marksistowski podział klasowy za aktualny, choć nie kładzie się nacisku na tak ostre podziały między tymi wielkimi zbiorowościami. Niezależnie od tych dwóch zasadniczych klas, istniały pośrednie takie jak: drobni przedsiębiorcy, rzemieślnicy, chłopi, zanikające ziemiaństwo (dawniej szlachta).

Warstwa społeczna to zbiorowość wyróżniana na podstawie kryteriów takich jak:

  • styl życia,
  • poziom dochodu,
  • wykształcenie,
  • prestiż.

Przykładem warstwy społecznej jest inteligencja.
Niemiecki filozof i socjolog Max Weber uważał, iż o formowaniu się klas i warstw decydują takie czynniki jak:

  • osiągane dochody,
  • pozycja społeczna,
  • stopień uczestnictwa we władzy.

Współcześnie najbardziej dynamicznie rozwijającą się grupą społeczną jest klasa średnia, co ma związek ze wzrostem poziomu dobrobytu społeczeństw.

Czym jest społeczeństwo?

Jedną z podstawowych kategorii socjologicznych. Oznacza zbiorowość powiązaną ze sobą różnego rodzaju relacjami:

  • politycznymi,
  • prawnymi,
  • ekonomicznymi.

Zbiorowość posiada swoją strukturę, na którą składa się wiele mniejszych zbiorowości. Społeczeństwo cechuje stopień odrębności od innych podobnych zbiorowości.

Co to jest społeczność lokalna?

To zbiorowość ludzi zamieszkująca wspólny, określony obszar, którzy połączeni są ze sobą systemem więzi społecznych i warunkami życia. Dana zbiorowość odróżnia się od innych zbiorowości specyficzną kulturą i mentalnością.
Społecznością lokalną może być:

  • wieś,
  • miasteczko,
  • osiedle mieszkaniowe.

11. Co to jest struktura społeczna i jakie widzisz jej elementy?

Struktura społeczna to wewnętrzna budowa społeczeństwa i zależności, a także układ relacji pomiędzy jego segmentami.
Podstawowe elementy struktury społecznej (według socjologii):

  • struktura klasowa (podział na klasy);
  • struktura warstwowa zwana też stratyfikacją (podział na warstwy);
  • struktura zawodowa (podział na grupy zawodowe);
  • struktura demograficzna (podział ze względu na płeć, wiek, wykształcenie i pozycję społeczną).

12. Wyjaśnij pojęcie narodu, wskaż cechy i czynniki narodowotwórcze.

Za naród uważa się wielką ludzką zbiorowość, zamieszkującą określone terytorium, wyróżniającą się wspólną świadomością etnicznej odrębności i tożsamości, ukształtowaną historycznie. Proces tworzenia narodu zaczyna się z reguły od uformowania się wąskiej elity, narzucającej ogółowi w różny sposób swoje wartości i wzorce zachowań.

Podstawowe czynniki narodowotwórcze:

  • wspólne losy historyczne,
  • język; zdarzają się jednak narody, w których obywatele biegle posługują się kilkoma językami, np.: Szwajcarzy lub Kanadyjczycy,
  • terytorium; zdarzają się jednak narody, które przetrwały, żyjąc w rozproszeniu, w tzw. diasporze, np. Żydzi,
  • posiadanie własnego państwa, choć jest wiele narodów pozbawionych własnego państwa (Baskowie, Kurdowie, Palestyńczycy),
  • wspólne wartości: kultura, tradycja, religia, symbole, mity; najprawdopodobniej to one są najważniejszym czynnikiem łączącym ludzi; wiele narodów tylko dzięki pielęgnowaniu tych wartości przetrwało lub w ogóle zaistniało, np. Żydzi, Belgowie, Irlandczycy, Arabowie,
  • świadomość i tożsamość, czyli poczucie własnej odrębności,
  • więzi ekonomiczne.

Uwaga!

  • Nie wszystkie te czynniki muszą występować wspólnie. Na plan pierwszy wysuwają się wspólne wartości.
  • Przynależność do danego narodu jest często kwestią świadomego wyboru, niezależnie od własnych etnicznych korzeni.

Mniejszości narodowe w Polsce
Przed wojną mniejszości narodowe stanowiły około 33-34 % całości populacji. Pod względem liczebności najliczniejsi byli: Ukraińcy, Żydzi, Białorusini, Niemcy, Rosjanie i Litwini. Wskutek przesunięcia granic, czystek etnicznych, przesiedleń i ludobójstwa nasz kraj jest niemal jednolity (homogeniczny). Tylko około 3-4 % mieszkańców stanowią dzisiaj mniejszości. Wśród mniejszości narodowych najwięcej jest: Niemców, Białorusinów, Ukraińców, Litwinów, Romów (Cyganów).

13. Wyjaśnij pojęcia: patriotyzm, nacjonalizm, szowinizm, rasizm, ksenofobia, kosmopolityzm i separatyzm.

  • Mianem patriotyzmu określamy postawę charakteryzującą się miłością (afirmacją) do ojczyzny, przywiązaniem do własnej tradycji i kultury, solidarnością z rodakami (członkami wspólnoty narodowej) i gotowością do poświęceń i wyrzeczeń w imieniu czy interesie własnego kraju.
  • Nacjonalizmem określa się postawę egoizmu narodowego, czyli preferowania racji czy interesów własnej wspólnoty narodowej i lekceważenia innych narodów.
  • Szowinizm to postawa wyraźnej niechęci czy wręcz nienawiści wobec innych narodów uważanych za gorsze, to skrajna postać nacjonalizmu.
  • Rasizm to z kolei postawa nienawiści czy pogardy wobec ludzi innej rasy czy nacji, uważanej z założenia za niższą.
  • Ksenofobia – niechęć do wszystkiego, co obce i inne – może dotyczyć odmiennego koloru skóry, wyznania, języka.
  • Separatyzm oznacza dążenie jakiejś grupy narodowościowej (etnicznej) do wyodrębnienia się i oddzielenia od danego państwa pod względem narodowym, politycznym, etnicznym, religijnym.
  • Mianem patriotyzmu określamy postawę charakteryzującą się miłością (afirmacją) do ojczyzny, przywiązaniem do własnej tradycji i kultury, solidarnością z rodakami (członkami wspólnoty narodowej) i gotowością do poświęceń i wyrzeczeń w imieniu czy interesie własnego kraju.
  • Nacjonalizmem określa się postawę egoizmu narodowego, czyli preferowania racji czy interesów własnej wspólnoty narodowej i lekceważenia innych narodów.
  • Szowinizm to postawa wyraźnej niechęci czy wręcz nienawiści wobec innych narodów uważanych za gorsze, to skrajna postać nacjonalizmu.
  • Rasizm to z kolei postawa nienawiści czy pogardy wobec ludzi innej rasy czy nacji, uważanej z założenia za niższą.
  • Ksenofobia – niechęć do wszystkiego, co obce i inne – może dotyczyć odmiennego koloru skóry, wyznania, języka.
  • Separatyzm oznacza dążenie jakiejś grupy narodowościowej (etnicznej) do wyodrębnienia się i oddzielenia od danego państwa pod względem narodowym, politycznym, etnicznym, religijnym.

14. Jakie znasz mechanizmy regulujące życie społeczne?

Co to są normy społeczne i jakie znasz ich odmiany?
Wśród mechanizmów regulujących życie społeczne są:

  • oceny, czyli wartościowanie,
  • systemy wartości,
  • prawo,
  • normy społeczne.

Normy społeczne (czyli system nakazów i zakazów) wybijają się na plan pierwszy.

  • Normy społeczne to podobny sposób oceny konkretnych stanów rzeczywistości przez grupę (społeczność) i jej członków.
  • Z kolei normy postępowania to obowiązujące w danej społeczności wzorce zachowań.

Aby norma mogła posiadać moc obowiązującą, powinna zostać ustanowiona przez osobę lub instytucję, której przysługuje władza.

Rodzaje norm:

  • prawne: ustanowione przez oficjalne instytucje państwowe, posiadające odpowiednie do tego upoważnienia;
  • religijne: ustanowione przez umownego Boga (w zależności od wyznania) lub przez daną organizację kościelną, uznane przez nią za obowiązujące dla wyznawców konkretnej religii (bywają niekiedy próby narzucania ich osobom nie wyznającym tych samych wartości religijnych);
  • moralne: wypływające z ogólnych, przyjętych przez zbiorowość, założeń etyczno-moralnych i szeroko rozumianych wartości;
  • obyczajowe: obowiązujące i ustanowione w danym środowisku na podstawie precedensów, nawyków i przyjętego systemu wartości oraz przekonań iż tak, a nie inaczej, postępować należy.

15. Podaj przykłady problemów moralnych współczesnego społeczeństwa.

Do najważniejszych, często kontrowersyjnych problemów moralnych współczesnego społeczeństwa, należą:

  • aborcja (możliwość oraz zakres jej dopuszczalności),
  • eutanazja (czy można do niej dopuścić),
  • prawa jednostki (jak daleko można je ograniczać),
  • ochrona środowiska (skuteczność jej ochrony i konflikty interesów temu towarzyszące),
  • prawa zwierząt.

16. Wyjaśnij pojęcie ładu społecznego i wymień czynniki go kształtujące.

Ład społeczny kojarzony jest z uporządkowanym życiem społecznym, opartym na harmonijnej współpracy grup, jednostek oraz instytucji publicznych. Między tymi grupami może pojawić się wiele różnic, które można zniwelować, osiągając konsensus. Najczęściej jest to wynik wspólnych kompromisów.
Czynniki kształtujące ład społeczny:

  • prawo,
  • moralność,
  • religia,
  • tradycja.

17. Jakie są przyczyny konfliktów społecznych i sposoby ich rozwiązywania?

Z konfliktem społecznym mamy do czynienia, gdy zostaje naruszona równowaga społeczna. Sposoby ich rozwiązywania:

  • mediacja; pośrednictwo,
  • arbitraż, narzucony lub zaproponowany przez mediatora czy mediację,
  • sąd,
  • wybory, których wynik poniekąd jest pośrednio rozstrzygnięciem sporu politycznego.

Gdy te zawiodą, pozostaje jeszcze inna droga, której lepiej uniknąć: konfrontacja!

18. Co to są instytucje społeczne i jakie są ich rodzaje?

To grupa osób realizująca cele powierzone im przez zbiorowość.
Rodzaje instytucji społecznych:

w zależności od kryterium formalizacji:

  • formalne
  • nieformalne,

zależności od zadań:

  • ekonomiczne,
  • polityczne,
  • wychowawcze,
  • kulturalne,
  • religijne.

Instytucje społeczne spełniają następujące zadania:

  • zaspokajanie potrzeb członków danej zbiorowości,
  • regulacyjne,
  • integracyjne,
  • zapewnienie ciągłości zbiorowościom.

19. Co rozumiesz pod pojęciem społeczeństwa obywatelskiego? Podaj cechy społeczeństwa obywatelskiego.

Społeczeństwo obywatelskie to wyrobiona politycznie i uświadomiona zbiorowość wykazująca się dynamizmem i aktywnością w sferze publicznej, w której:

  • władza wybierana jest przez ludzi delegujących w ten sposób swych przedstawicieli (posiada mandat społeczny);
  • wszystkie organy władzy działają w ramach obowiązującego prawa;
  • normy prawne odzwierciedlają interesy obywateli;
  • najwyższą moc prawną posiadają konstytucja i normy prawa międzynarodowego;
  • istnieje możliwość ochrony praw i wolności obywatelskich, wraz z powołanymi do tych zadań instytucjami;
  • obywatele mają legalne możliwości czynnego uczestnictwa w życiu publicznym.

Społeczeństwo obywatelskie cechuje:

  • aktywność,
  • uczestnictwo w życiu publicznym,
  • zasób wiedzy i informacji,
  • świadomość demagogii, populizmu i odporność na manipulacje władzy,
  • poszanowanie prawa jako podstawowego regulatora stosunków społecznych.

Jest ono typowe dla społeczeństw demokratycznych z długim stażem, czyli bagażem doświadczeń.

20. Scharakteryzuj zjawisko obywatelskiego nieposłuszeństwa.

Gdy zawodzą tradycyjne metody działań politycznych, wyrażania swoich racji i protestu, nawet w demokratycznym systemie władzy, aby uchylić niesprawiedliwe i krzywdzące prawa, uważający się za pokrzywdzonych mogą sięgnąć do innej formy sprzeciwu. Jest to obywatelskie nieposłuszeństwo, polegające na złamaniu obowiązujących przepisów w celu zwrócenia uwagi na ważną, ale pomijaną sprawę. Obywatelskie nieposłuszeństwo ma jednak swoje granice: nie może dotyczyć interesów osobistych protestującego i sprzeciwiający się, świadomy ewentualności kary, wstrzyma się od użycia przemocy.

Nieposłuszeństwo może przybierać różne formy:

  • niepłacenie podatków,
  • wstrzymywanie wysyłania dzieci do szkół publicznych,
  • bojkot zarządzeń władz itp.

Najbardziej znani bojownicy odwołujący się do obywatelskiego nieposłuszeństwa to:

  • Henry Thoreau, przeciwstawiający się niewolnictwu w USA, nie zapłacił dolara podatku i odsiadywał karę w areszcie (XIX w.);
  • Mahatma Gandhi, bojownik o prawa człowieka w Afryce południowej i o niepodległość Indii w Pierwszej połowie XX w.;
  • pastor Martin Luther King w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX w.

21. Zdefiniuj zjawiska konformizmu i nonkonformizmu.

Wyróżnia się dwie różne postawy charakteryzujące stosunek jednostki wobec grupy i jej presji: konformizm i nonkonformizm:

  • Konformizm – oznacza postawę jednostki charakteryzującą się pełnym podporządkowaniem normom, określonym i narzuconym przez grupę. Konformizm w skrajnej postaci to uleganie presji grupy i podporządkowanie się jej wymogom w celu osiągnięcia maksymalnych korzyści osobistych, bez względu na wartości etyczne.
  • Nonkonformizm – to postawa przejawiająca się sprzeciwem jednostki wobec nacisków i wpływów grupy, zdolnością do zaprezentowania własnego zdania pomimo presji ogółu.

22. Jakie są problemy patologie społeczeństwa polskiego?

Problemy społeczeństwa polskiego to:

  • bezrobocie,
  • ubóstwo,
  • patologie społeczne.

Z kolei patologie społeczne, czyli sytuacja, gdzie został naruszony stan równowagi społecznej, to:

  • zakłócona równowaga,
  • pijaństwo i alkoholizm,
  • przestępczość,
  • prostytucja nieletnich,
  • samobójstwa,
  • narkomania,
  • epidemie.

23. Gdzie może zwrócić się obywatel RP w przypadku naruszenia jego praw?

Możliwości są różne. Ostatecznie konstytucja, czyli ustawa zasadnicza, gwarantuje podstawowe prawa.

  • W przypadku ich naruszenia, o czym mówią już szczegółowe rozwiązania (ustawy), obywatel odwołuje się do sądów różnych instancji i rodzajów (powszechnych, wyspecjalizowanych i Naczelnego Sądu Administracyjnego), w następnej kolejności do Rzecznika Praw Obywatelskich.
  • Istnieje możliwość zwrócenia się do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w Strassburgu.
  • Na mocy nowej konstytucji obywatel posiada też prawo złożenia tzw. skargi konstytucyjnej.
  • Czesto obywatele szukają pomocy w mediach (TV, radio, gazety), informując o zaistniałej sytuacji lub uciekają się do akcji protestacyjnych, w tym i tzw. ,,obywatelskiego nieposłuszeństwa”.

24. Co to są prawa człowieka, jakie są podstawowe założenia i zasady oraz formy ochrony tych praw?

Stopniowo, na podstawie historycznych doświadczeń i ewolucji myśli politycznej, upowszechniały się przekonania, iż każdej ludzkiej jednostce przysługują określone prawa i wolności, czyli tzw. prawa człowieka. Poglądy na temat praw człowieka kształtowały się w toku rywalizacji mieszczaństwa bądź szlachty z silną władzą monarszą. Współczesna wizja tych praw zrodziła się na przełomie XVII i XVIII w.

Punktem odniesienia stały się pewne wartości uznane za niezmienne.

  • Na czoło wysuwa się wolność jednostki, nienaruszalność własności prawo do oporu przeciwko uciskowi i złej władzy. Państwo miało stać na straży wolności, pełnić rolę jej gwaranta (teorie oświeceniowe, a potem amerykańska Deklaracja Niepodległości oraz Francuska Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z okresu rewolucji).
  • Kolejną ważną zasadą jest równość wszystkich obywateli wobec prawa, a także prawo do zapewnienia jednostce bezpieczeństwa socjalnego.

Ostatecznie prawa człowieka we współczesnym rozumieniu opierają się na następujących zasadach:

  • równości względem prawa, niezależnie od wieku, płci, koloru skóry, pochodzenia społecznego czy wykształcenia;
  • wolności działania w najróżniejszych sferach aktywności; granicą musi być tutaj poszanowanie podobnej wolności innych osób, inaczej mówiąc: nie może nasza wolność naruszać swobody i praw innych członków zbiorowości;
  • poszanowania godności ludzkiej;
  • bezpieczeństwa socjalnego, czyli pewnego minimalnego zabezpieczenia środków zapewniających egzystencję jednostki.

Prawa człowieka gwarantują z reguły konkretne ustawowe rozwiązania, z konstytucją na czele. Nie pozostaje wobec nich obojętne prawo międzynarodowe, które również zaowocowało konkretnymi dokumentami w zakresie ochrony praw człowieka.

Na arenie międzynarodowej aktami gwarantującymi przestrzeganie praw jednostki są:

  • Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948 roku (uchwalona przez ONZ)
  • Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 roku
  • Międzynarodowy Pakt Praw Ekonomicznych, Socjalnych i Kulturalnych z 1966 roku
  • Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka z 1950 roku
  • Europejska Karta Socjalna z 1951 roku.

Dla obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej i Rady Europy rolę gwaranta praw człowieka, a zarazem instancji odwoławczej w przypadku ich naruszenia (gdy lokalne, krajowe sądy nie dadzą skarżącemu zadośćuczynienia) pełni Europejski Trybunał Sprawiedliwości.

25. Co to jest kultura? Scharakteryzuj kulturę współczesną.

Kultura to całokształt dorobku materialnego i duchowego ludzkości, przekazywany z pokolenia na pokolenie, do którego kolejne generacje dodają swoje osiągnięcia.

Kultura współczesna ulega przede wszystkim gwałtownym przemianom. Pogłębia się różnica pomiędzy tzw. kulturą wyższą czy elitarną a masową, adresowaną do szerokiego kręgu odbiorców (znacznie uproszczoną w odbiorze, formie i treści). Zjawiskiem niepokojącym jest postępująca komercjalizacja kultury, co sprzyja obniżeniu standardów, jakości, a w skrajnych przypadkach przekazowi prymitywnych treści, które można łatwo i dobrze sprzedać. Wielką rolę w przekazie kultury odgrywają media audiowizualne.

W dobie globalizacji istnieje też niebezpieczeństwo rozmycia się narodowych kultur w kulturze uniwersalnej, płynącej z zagranicy lub też jej kompletnej komercjalizacji, spłycenia i zepchnięcia do swoistego getta. Odrębność narodowych kultur stanowi o bogactwie i różnorodności tego zjawiska. Ulega ona zmianom, ewolucji, zapożyczając to, co dobre, z sąsiednich kultur, czy wręcz z treści uniwersalnych, twórczo je wzbogacając.

Niezależnie do tych głównych nurtów istnieją również zjawiska kultury alternatywnej, zdecydowanie innej od tradycyjnej, wręcz nawet awangardowej, wytyczającej nowe kierunki w sztuce. Kultura alternatywna jest wyrazem protestu wobec zastanych i dominujących wartości, manifestacją buntu.

Nie da się również pominąć subkultur młodzieżowych negujących autorytety i rzeczywistość, które wyrastają na obrzeżach kontrkultury.

Wymień trzy filary kultury europejskiej wyznaczające jej wspólnotę.

  • filar antyczny, greko-rzymski; z niego wywodzi się wzór państwa, filozofia, podstawy gramatyki większości języków kontynentu, idea demokracji,
  • filar judeochrześcijański; z niego wywodzą się podstawowe wartości i religia większości Europejczyków,
  • filar celtycko-germański; z niego pochodzą sagi, legendy, eposy rycerskie czy erotyki, korzenie romantyzmu.