Narządami mowy są te organy, które uczestniczą w wytwarzaniu głosek. A zatem: płuca, tchawica, krtań z wiązadłami głosowymi, język, wargi, zęby, dziąsła, podniebienie twarde, podniebienie miękkie, jak również jama nosowa.

  • Strumień powietrza tłoczonego z płuc dostaje się przez tchawicę do krtani. Tam pobudza do drgań wiązadła głosowe, umieszczone w głośni. Tak dzieje się przy wymowie głosek dźwięcznych. Wówczas wiązadła głosowe są zsunięte, strumień powietrza wprawi je w drgania, gdy będzie „przeciskał się” między nimi. Spółgłoski bezdźwięczne wymawiamy natomiast przy rozsuniętych wiązadłach głosowych. Wtedy powietrze przepłynie przez krtań swobodnie, nie napotykając przeszkód. I na tym odcinku przewodu głosowego drgania się nie wytworzą.

Pamiętaj!

  • Wszystkie samogłoski są dźwięczne.
  • Spółgłoski mogą być dźwięczne albo bezdźwięczne, przy czym większość spółgłosek dźwięcznych ma swoje bezdźwięczne odpowiedniki. W takiej relacji pozostają np.: g oraz k, b oraz p, ż oraz sz, dz oraz c, ź oraz ś, b’ oraz p’ (pierwsza głoska z pary jest dźwięczna). Otóż w takich parach głoski różnią się dokładnie tą jedną cechą – dźwięcznością. Innych różnic nie ma.

Na anatomię tudzież funkcjonowanie narządów mowy trzeba zwrócić uwagę przy omawianiu głosek nosowych.

  • Głosek nosowych w polszczyźnie jest zaledwie kilka: dwie samogłoski ą i ę oraz cztery spółgłoski m, m’, n, ń.
  • Pozostałe głoski są ustne. A wszystko zależy od układu języczka, czyli podniebienia miękkiego, które jest ruchome. Przy wymawianiu głosek ustnych podniebienie miękkie zamyka dostęp do jamy nosowej, powietrze więc przedostaje się tylko do jamy ustnej. Natomiast dla wymowy głosek nosowych charakterystyczne jest obniżenie się języczka. Ten ruch powoduje otwarcie kanału głosowego również ku górze – powietrze więc przedostaje się także do jamy nosowej. Podniebienie miękkie działa więc jak szlaban, z tą różnicą, że otwiera przejście poprzez opuszczenie, nie zaś podniesienie. Jeśli więc w wymowie głosek ustnych nie uczestniczy jama nosowa, to w wymowie głosek nosowych uczestniczą obie jamy: nosowa i ustna.

W podobny sposób można by omówić powstawanie wszystkich grup głosek. Już same nazwy tych grup (wargowe, przedniojęzykowe zębowe, tylnojęzykowe) wskazują, które narządy mowy decydują o kształcie głosek. Uwaga! Sama znajomość narządów mowy nie wystarczy, bo byłoby to sprowadzenie procesu mowy do faktów anatomicznych. Druga część polecenia wyraźnie wymaga podania przykładów głosek. Oczywiście więc należy znać wszystkie klasyfikacje głosek – ze szczególnym uwzględnieniem tych dwu podstawowych, przypomnianych powyżej.