Tematy prac z renesansu

Najczęściej w towarzystwie innych epok – rzadko występuje samodzielnie. Oto przykłady:

 

Człowiek renesansu bliski współczesnemu? Twoje rozważania o trwałości humanistycznego wzoru „życia godnego”.

Bardzo interesujący i wcale nie taki trudny!
Zauważ jak wiele renesansowych ideałów wciąż pozostało aktualnych. Zauważ, że bliższy nam się wydaje człowiek renesansu z jego umiłowaniem życia, potrzebą harmonii, szacunkiem dla wiedzy i talentu – niż poszukujący ascezy i kontemplacji człowiek wieków średnich. Oczywiście – jest to pewne uproszczenie, przecież nie stronił od rozrywek średniowieczny rycerz, a wielu głosiło kult ascezy jeszcze w renesansie. Niemniej – jeśli chodzi o dominującą postawę wobec wartości życiowych – współczesny człowiek ma w czym wybierać.

Renesansowe „życie godne” opiewa w swoich utworach Jan Kochanowski. Być może warto zacząć od wypunktowania lub zdefiniowania owego godnego życia. Co ciekawe – taki model łączy w sobie różne receptury: filozofię starożytną i założenia chrześcijańskie. Nakazuje żyć blisko Boga i w pełnej ufności wobec niego, a jednak samemu decydować o wartościach swojego życia. „I szkoda zwać człowiekiem kto bydlęce żyje” prawi Kochanowski. Jego „godne życie” to korzystanie z rozumu, z serca, z chwili obecnej – ale ze świadomością przemijalności. Życie godne, to życie pełne harmonii, zgody, spełnionych obowiązków gospodarza i obywatela. Czy model taki nie wydaje się pociągający współczesnym? A co uległo dezaktualizacji? Może „sielskość” wiejskiego życia? Może po prostu uporządkowanie i wewnętrzna harmonia zbyt trudne stają się w obliczu tragedii XX wieku? Wszystko to rozważyć można w pracy maturalnej, pamiętając o tym, że:

  • „modele życia” były nieco zróżnicowane: Reja, Kochanowskiego, a np. Sępa-Szarzyńskiego czy Łukasza Górnickiego. Ze wszystkiego można wybrać i to co przetrwało, i to co przeminęło;
  • warto sięgnąć do ideałów zagranicznych, np. do poglądów Erazma z Rotterdamu (Pochwała głupoty), do założeń Michela Montaigne’a czy włoskiego Pico della Mirandoli. Jego utwór Mowa o godności człowieka wydaje się nie do pominięcia przy tym temacie. W utworze tym Stwórca następująco przemawia do Adama:

Ciebie zaś, nieskrępowanego żadnymi ograniczeniami, oddaję w twoje własne ręce, abyś naturę swą sam sobie określił, zgodnie z twoją wolą. Umieściłem Cię pośrodku świata, abyś tam łatwiej mógł obserwować wszystko co się w świecie dzieje. (…) Będziesz mógł degenerować się i staczać do rzędu zwierząt; i będziesz mógł odradzać się i mocą swego ducha wznosić się do rzędu istot boskich.

Oczywiście – praca nie może ograniczyć się do wypowiedzi renesansowych. Jak wzorzec „życia godnego” pielęgnuje (lub nie) literatura współczesna. Szukaj i porównaj!

Dyskusje o życiu godnym współcześnie:

• w poezji Herberta – Przesłanie pana Cogito
• w poezji Miłosza – Traktat moralny
• w poezji Staffa – Curriculum vitae, Przedśpiew
• w poezji Tuwima Rzecz czarnoleska
• w prozie – J. Conrada Lord Jim
• w prozie – A. Camusa Dżuma
• w prozie – T. Konwickiego Mała Apokalipsa
• w filmie – S. Kieślowskiego Dekalog

 

Rozważania nad sensem życia i szczęściem w ludzkiej egzystencji na podstawie literatury antycznej, staropolskiej i współczesnej.

Renesans ma stanowić jeden z trzech filarów pracy, która w zasadzie winna rozwinąć trzy wątki. Co o szczęściu i o życiu ludzkim pisano: w antyku, w lit. staropolskiej, w lit. współczesnej. Renesans jest ważny w staropolskiej wypowiedzi o szczęściu. Przecież przywołać można znów: Kochanowskiego, Reja, filozofów zachodnich. Całą koncepcję harmonii, uporządkowania, ufności Bogu, afirmacji natury.
Ale warto:

  • wykazać podobieństwa i kontynuacje z antykiem
  • skontrastować z koncepcjami średniowiecza i baroku.

Szczególnie to ostatnie wychodzi efektownie – barok bowiem zaprzecza i harmonijnej strukturze, i uporządkowaniu, i idei spokoju. A co w tym wszystkim najbardziej pociągające – to fakt, że literatura współczesna kontynuuje założenia i te, i te… Można znaleźć w niej i pochwałę harmonii, i egzystencjalne lęki. I propagowanie postaw wysoce etycznych i niepokojów moralnych.

Popatrz jak można zestawić:

  • poezję Kochanowskiego z poezją Szarzyńskiego i księdza Jana Twardowskiego (ufność Bogu)
  • Żywot… M. Reja z Pamiętnikami Paska i Ferdydurke W. Gombrowicza.
  • Pouczenia etyczne Kochanowskiego z Panem Cogito Herberta.
  • Koncepcję człowieka potężnego (renesans) z kruchą trzciną (Pascal) i teoriami egzystencjalizmu (Sartre, Camus), wreszcie z poezją Haliny Poświatowskiej.

 

Świat dworski i świat ziemiański w literaturze renesansu polskiego.

Dość szczupły temat. W całej literaturze staropolskiej, a nawet z wiekiem XIX – to co innego. Dwór – to dwór, zawsze zerkał okiem na zagranicę, przejmował obce mody, był sceną wielkiej polityki. Jeśli zaś chodzi o ziemiaństwo – to bardzo ważna w polskiej kulturze strefa. Wytworzyła pewne dominujące pojęcia, schematy, a nawet mity. Dworek polski, sarmatyzm, pojęcie swojskiej polskości, narodowości, ba – nawet religijności – wszystko to rodem ze świata ziemiańskiego. Źródła swoje ma w średniowieczu, ale okrzepło w renesansie, a rozpropagował owe ideały barok. Oświecenie wielce skrytykowało (ale nie wszystko), a romantyzm z sentymentem i łzą w oku opłakiwał, jako utracone wartości.

Literatura renesansowa tego tematu, to:

Dwór

  • Łukasz Górnicki – Dworzanin polski (z nawiązaniami do Il Cortegiano),
  • Jan Kochanowski – Fraszki, Odprawa posłów greckich.

Ziemiaństwo:

  • Mikołaj Rej – Żywot…
  • Jan Kochanowski – Pieśni
  • Szymon Szymonowic – Żeńcy

Cóż o tym świecie, jednym i drugim pisać? Zapewne jaki był, jakie wzorce kształtował i wartości propagował. Kto jak go przedstawiał – kto kontynuował. W kwestii dworów wielkopańskich nie ma tej literatury tak dużo i coraz mniej jest pochlebna:

  • poezja Morsztyna i Naborowskiego
  • trochę twórczości Krasickiego
  • Dziady i Pan Tadeusz Mickiewicza
  • Trylogia Sienkiewicza
  • Lalka Prusa

Z nich można wydobyć i opisać magnaterię polską i jej cechy. Ziemiaństwo – to dużo silniejszy łańcuch literacki:

  • J. Ch. Pasek Pamiętniki
  • W. Potocki – Poezje
  • J. Krasicki Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki
  • A. Mickiewicza Pan Tadeusz
  • A. Fredro – komedie
  • E. Orzeszkowa Nad Niemnem
  • H. Sienkiewicz – Trylogia
  • Z. Nałkowska – Granica
  • W. Gombrowicz – Ferdydurke.

 

Motyw władzy i różne portrety władców w literaturze renesansowej.

Jest to zresztą temat ciekawy i przyjemny. O władzy zawsze lubimy się wypowiadać (najczęściej krytycznie, w końcu po to jest) – i nie ma epoki, w której nie powiedziano by czegoś o władcach. Renesans wnosi różne wizje, ujmuje rzecz teoretycznie (Machiavelli) i ukazuje na praktycznych przykładach (Makbet, Parys-Aleksander). Więcej – opiewa w poezji… Czegóż więcej trzeba?

Przygotuj sobie cytaty o władzy.

  • Apel Jana Kochanowskiego:
    Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie
    A ludzką sprawiedliwość w ręku trzymacie…
    Nie wierz Fortunie co siedzisz wysoko,
    Miej na poślednie koła pilne oko
    Jan Kochanowski Pieśń III, Księga druga
  • Porady Machiavellego:
    Należy być lisem, aby się poznać na sieciach i lwem aby odstraszać wilków i cel uświęca środki.
  • Inne (z innych epok)
    Ach! Pierwszym obowiązkiem władcy przypisanym
    Nie siać trwogi postrachu, ale być kochanym.
    Julian Ursyn Niemcewicz Wychowanie lwa

Od czego zacząć?

Może od małej wędrówki wstecz? Znasz Kreona i jego dylematy, znasz też parenezę średniowieczną – tam ideał władcy był dokładnie określony. A jednak przeminął… portret dobrego króla Artura czy też miłościwie panującego Karola Wielkiego… Renesans ustala pouczenia nowe. Materiał literacki do wykorzystania to:

  • Książę Machiavellego
  • Makbet Szekspira
  • Odprawa posłów greckich Kochanowskiego.

Trzy zupełnie różne modele sprawowania władzy, a co ciekawsze – dają możliwość wyboru i ocen. Być może Machiavelli zrozumiałby i usprawiedliwił niektóre czyny Makbeta, lecz pamiętajmy, że najwyższą wartością była dlań racja stanu, a nie prywatne interesy władcy. I tu – najniespodziewaniej – spotykamy głos podobny do postulatów Jana Kochanowskiego. Czy usprawiedliwiłbyś Aleksandra? Jaki powinien być władca – Twoim zdaniem. Czy władca musi niszczyć? Co mówią o nim współcześni? Oto ważne wiersze w tej kwestii:

  • Ewa Lipska – Egzamin
  • Czesław Miłosz – Do polityka
  • Czesław Miłosz – Który skrzywdziłeś
  • Ernest Bryll – Ten, który

 

Renesansowe koncepcje ujmowania życia i człowieka.

Znów można pokusić się o porównanie z wiekami średnimi, ba z antykiem, bo przecież renesans wskrzesza starożytną wizję człowieka i jego indywidualizmu. Anonimowość i skromność średniowiecza już mu nie wystarcza. Jaką pozycję chce zająć w życiu, we wszechświecie?

Szukaj u:

  • Dantego w Boskiej Komedii
  • Boccaccia w Dekameronie
  • Szekspira w Hamlecie (słynny monolog Być albo nie być)
  • Jana Kochanowskiego w Pieśniach, Trenach (tu zauważ kryzys światopoglądowy zawarty w Trenach)
  • Mikołaja Reja w Żywocie człowieka poczciwego
  • Mikołaja Sępa Szarzyńskiego w Sonetach

Zastanów się, w których wypowiedziach literackich człowiek prezentowany jest jako szczęśliwy, pełen spokoju spadkobierca Boga na ziemi, w których jako krucha istota podporządkowana Bogu? Jakie recepty na szczęśliwe życie dają renesansowi twórcy? Kto widzi świat jako harmonijną strukturę, a kto jako pole walki? Kto chwali dobra doczesne, a kto wskazuje ich znikomość?

W pracy przydadzą się następujące cytaty:

Kto tak mądry, że zgadnie,
Co nań jutro przypadnie?
Sam Bóg wie przyszłe rzeczy, a śmieje się z nieba,
Kiedy się człowiek troszcze więcej niźli trzeba
Jan Kochanowski Pieśń IX/ks.I.

Wszystko się dziwnie plecie
Na tym tu biednym świecie
Jan Kochanowski Pieśń IX/ks.I

Fraszki to wszystko, cokolwiek myślemy
Fraszki to wszystko, cokolwiek czyniemy
(…)
Zacność, uroda, moc, pieniądze, sława.
Wszystko to minie jako polna trawa,
Naśmiawszy się nam i naszym porządkom
Wemkną nas w mieszek, jako czynią łątkom
J. Kochanowski O żywocie ludzkim

Cóż będę czynił w tak straszliwym boju,
wątły, niebaczny, rozdwojony w sobie?
Mikołaj Sęp-Szarzyński O wojnie naszej…

Z wstydem poczęty człowiek, urodzony
z boleścią, krótko tu na świecie żywie,
i to odmiennie, nędznie, bojaźliwie,
ginie od słońca jak cień opuszczony.
Mikołaj Sęp-Szarzyński Sonet II

 

Radości i smutki życia na wsi – różne wizje polskich pisarzy renesansowych.

Potrzebne będą utwory:

  • Jana Kochanowskiego
    • Pieśń świętojańska o Sobótce
    • Na dom w Czarnolesie
    • Na lipę
  • Szymona Szymonowica – Żeńcy i inne sielanki.
  • Mikołaja Reja – Krótka rozprawa…

Przede wszystkim trzeba wyeksponować arkadyjską wizję wsi. Tę idylliczną, sielankową, będącą niemal rajem na ziemi. Wieś – to natura, jej regularność, cykliczność, harmonia. Wieś to porządek odwiecznych praw przyrody. Wieś to spokój i wewnętrzna harmonia człowieka. Wieś to przyjemność i radość: dobre jadło, polowanie, rybołówstwo, to także praca: na roli, w polu itd. Wiejski żywot – tak postrzegany – zgadza się po prostu z renesansową koncepcją szczęśliwego życia. I dlatego życie na wsi jest pewną receptą na szczęście. Ale… zawsze musi znaleźć się jakieś „ale”. I Żeńcy, i Krótka rozprawa… podrzucają nam nieco realiów wiejskich. Praca to trud, podziały społeczne nie do końca sprawiedliwe…