Temat poezji i poety istnieje w literaturze od starożytności, wspomnijmy choćby Horacego i motyw exegi monumentum, nadzieję nieśmiertelności, jaką daje poezja. Liczni twórcy pragnęli ją zdefiniować i określić jej cele:
- Czy poezja jest darem Boga, czy pięknem, czy też powinna być po prostu użyteczna?
- Czy poeta podobny jest do ptaka-samotnika, czy jest zwykłym rzemieślnikiem poezji?
Każda epoka ma własne wypowiedzi w tej kwestii, lecz nigdy chyba temat ten nie stał się tak ważny jak w epoce romantyzmu.
Oto przekrojowy rejestr utworów romantycznych, poruszających ten problem:
- Konrad Wallenrod (Adam Mickiewicz)
- Poezja jest skarbnicą pamiątek narodowych, utrwala i opiewa czyny bohaterów, przechowuje historię narodu.
- Poezja ma wymiar tyrtejski – zagrzewa do walki, podsyca nienawiść do wroga, stawia wzorce postępowania.
- Poezja łączy pokolenia, jest arką przymierza między starszymi i młodszymi laty – spoiwem ojców i synów.
- Wielka Improwizacja (Dziady, Adam Mickiewicz)
To tu temat poezji staje się szczególnie ważny. Konrad, mówiąc o sobie, stwarza mit poety-samotnego śpiewaka, którego przeciętni ludzie nie rozumieją. Jest to jednak istota obdarzona boską mocą tworzenia – dlatego poeta Konrad uzurpuje sobie prawo, by być równym Bogu, by mieć jego władzę. Poezja jest tu siłą stwarzania, potęgą boską, a ponadto jest siłą natchnienia, płynie wprost z serca obdarzonych łaską poetów.
- Kordian (Juliusz Słowacki)
Dyskusja odbywa się w Prologu. Trzy Osoby przedstawiają kolejne koncepcje:- poezji uspokajającej naród i poety mesjasza, który na siebie bierze cierpienia narodu,
- poezji tyrtejskiej nakazującej walczyć
- poezji – urny narodowej gromadzącej największe wartości i ideały narodu, by w odpowiedniej chwili wykorzystać je w słusznej sprawie.
- Grób Agamemnona (Juliusz Słowacki)
W grobowcu dawnego wodza ujrzał poeta „lutnię Homera”, lecz nie mógł jej użyć, by opiewać czyny zwycięskie i szlachetne, bo jest potomkiem narodu niewolników… „Koń poezji – Pegaz”, któremu poeta dał się ponieść, czerpie siłę z historii, przedstawia obrazy, stawia oceny, rozlicza narody z ich czynów (do takiego rozliczenia doprowadza w utworze (Juliusz Słowacki) – „zostanie po mnie ta siła fatalna” – oto poezja jest siłą, która nie boi się śmierci, trwa, nawet gdy nie ma już jej twórcy i ma wielką moc – przekształcania dusz zwykłych w bohaterów: aż was zjadacze chleba w aniołów przerobi.
- Nie-Boska komedia (Zygmunt Krasiński)
Okazuje się, patrząc na dzieje Hrabiego Henryka, że poezja może być darem Boga lub szatana, że poeta może być przeklęty lub błogosławiony. Hrabia Henryk był poetą przeklętym – podążył za szatańskim wcieleniem poezji, które nie pozwoliło mu żyć w normalnej, codziennej rzeczywistości. Jego syn Orcio – był poetą błogosławionym, z woli matki, także opanowanej poezją. Co znaczy ta skomplikowana koncepcja? Oto nakłada na poetę wielki obowiązek i wymóg – warunek czystości moralnej w życiu, tylko wówczas bowiem poezja może zostać prawidłowo wykorzystana.
- Maraton (Kornel Ujejski)
Wiersz prezentuje widzenie poezji charakterystyczne dla romantyków krajowych. Jest to obraz poezji tyrtejskiej, która musi podejmować tematy bolesne, dręczyć odbiorców, przypominać im tragedię narodu i męczeństwo patriotów. W chwilach niewoli narodu poezja nie ma prawa być „słodka” ani „przyjemna dla ucha”.
Jaka ma być poezja?
Spierali się o to poeci wielu pokoleń. Wcale nie zawsze chcieli, by była wzniosła, żałobna lub wzywająca do walki. Stawiano jej różne cele:
- By była jak wiosna, opiewała piękno, radość i wzruszenie, a nie martyrologię narodową (młodzi poeci dwudziestolecia wojennego).
- By odrzuciła przeszłość, a pisała tylko o przyszłości (futuryści).
- By odrzuciła stare tematy, a opiewała miasto, masę, maszynę, by poeta był rzemieślnikiem słowa (Julian Przyboś – Awangarda Krakowska).
- By była jak szybkostrzelna broń przeciw złu (Tuwim – Moja piosenka).
- By wzywała do czynu, była siłą tyrtejską i rewolucyjną, a nie słodką pieśnią nocy księżycowej (Broniewski – Poezja).
- By pomieściła w sobie całą prawdę o życiu ludzkim, również o brzydocie, śmierci, kalectwie, codzienności (turpiści).
- By przejęła misję walki ze złem, upamiętniała historię, była werdyktem moralnym (Miłosz).
Zobacz: