Jakie tematy poruszała romantyczna literatura?

Miłość

Miłość to wielki romantyczny temat, i to ogólnoeuropejski – nie tylko polski.

• Wszystko zaczęło się od Cierpień młodego Wertera Goethego. Jego bohater: wrażliwy, nieszczęśliwie zakochany, wreszcie samobójca – stał się wzorem dla większości poetów i kochanków.

• Byronowski Giaur także traci swoją ukochaną – niewolnicę Leilę – i będzie się mścił. Wcześniej obmyślał porwanie. Zemsta czy wspólna ucieczka to romantyczne komponenty ukształtowania miłości, która, choć zawsze romantyczna, wcale nie jest jednakowa.

Który z powyższych schematów jest najbardziej romantyczny? Chyba ten werterowski – miłość niszczona skostniałym konwenansem złego świata, dla którego niczym jest szczerość uczucia, a liczy się blichtr tytułów, majątków itp. To uniwersalny wymiar miłości.

• Pamiętać należy o kontekście natury towarzyszącym temu ujęciu. To na łonie natury spotykają się zakochani, księżyc jest świadkiem ich romansu. To wśród bujnej roślinności ogrodu oszalały kochanek obserwuje wesele ukochanej z innym.

• W naszym narodowym wymiarze ukochana ma rywalkę – ojczyznę. Dla niej mężczyzna porzuci żonę, z nieszczęśliwie zakochanego przemieni się w spiskowca – rycerza ojczyzny.

• Trzeci kontekst miłości to – dylematy zbrodni, zemsty, zdrady określają biografię wielu postaci, choćby hrabiego Henryka z Nie-Boskiej komedii.

Opis uczucia:

• Jak…
• Do M…
• Do***. Na Alpach w Splügen 1829
• Rozłączenie

Miłość spełniona, ale zerwana

• Konrad Wallenrod i Aldona
• Mąż – hrabia i Maria
• Miłość szczęśliwa
• Zosia i Tadeusz
• Aniela i Gucio
• Klara i Albin

Nieszczęśliwi kochankowie

• Gustaw,
• Werter,
• Jacek Soplica

Ojczyzna

Drugi wielki temat romantyczny, w dodatku nasz rodzimy, polski, narodowy. Ujęcia znów są niejednolite: miłość ojczyzny i walka o wolność zostają postawione wobec wielkich kontekstów.

• Pierwszym będzie etyka – na przykład dylemat, na ile moralna była postawa wallenrodyzmu czy też próba królobójstwa Kordiana albo przemiana zabójcy w patriotę.

• Drugim – ujęcia historiozoficzne, ekspozycja wizji Polski jako narodu wybranego, cierpiącego za inne narody.

• Trzecim – historia, jej realne oblicze: obrazy zsyłek, przesłuchań, martyrologii narodowej, dyskusje o przyczynach klęski powstania – odnotowane w literaturze.

Ojczyzna – adresy literackie:

• Dziadów część III
• Pan Tadeusz
• Reduta Ordona
• Konrad Wallenrod
• Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego
• Kordian
• Beniowski
• Fantazy
• Hymn (Smutno mi, Boże)
• Grób Agamemnona
• Fortepian Szopena

Poezja

Kim naprawdę jest poeta romantyczny?

• Posągiem człowieka na posągu świata, jak chciał Kordian?
• Odepchniętym przez społeczność samotnikiem, buntownikiem?
• Wybranym przez Boga, obdarzonym talentem i misją czy też zwróconym przeciw Bogu straceńcem?

Zapewne wszystkim po trochu, lecz na pewno nie zwykłym śmiertelnikiem. Jest we władaniu poezji – a to dziedzina niemal święta wśród wartości romantycznych. Temat poezji poruszają wszystkie trzy dramaty romantyczne, Konrad Wallenrod, Beniowski i sporo mniejszych utworów.Szczególną uwagę warto zwrócić na Wielką Improwizację i Nie-Boską komedię. Wielki temat poezji postawiono tam wobec dylematów etycznych.

• Konrad – ponieważ tworzy – czuje się równy Stwórcy. Czy ma prawo do żądań, które stawia? Konrad mówi: „Taka pieśń jest nieśmiertelność! Ja czuję, nieśmiertelność tworzę. Cóż ty większego mogłeś zrobić – Boże?”. Ta poezja omal nie doprowadzi go do zguby. Jest więc siłą fatalną?
• Podobnie zadziała w przypadku hrabiego Henryka. Ponieważ nie zdał egzaminu z etyki, poezja stała się przekleństwem jego życia. Wypada stwierdzić, że „być poetą” w wersji romantycznej to także wielka odpowiedzialność natury moralnej.

Poezja – definicje

• Wielka Improwizacja
  Moc kreacji z niczego (siła Boska);

• Testament mój
  Siła zdolna zwykłych „zjadaczy chleba – w aniołów przerobić”;

• Kordian
  Urna pamięci narodowej;

• Konrad Wallenrod
  Arka przymierza między pokoleniami

• Nie-Boska komedia
  Przekleństwo i błogosławieństwo;

• Ajudah
  Siła utrwalająca wartość świata;

• Konrad Wallenrod
  Moc tyrtejska – budząca do walki

Mistycyzm

Odegrał ważną rolę w romantycznej filozofii, w ówczesnym widzeniu świata. Sceny mistyczne zamieścili twórcy w swoich dziełach, doświadczenie mistyczne stało się doznaniem i autorów, i postaci literackich. Czym jest mistycyzm? Obcowaniem z Tajemnicą?

• Z pewnością jakąś formą spotkania ze światem nieziemskim. Kontakt z Bogiem, z aniołami, z istotami pozaziemskimi to doznanie mistyczne.

• Więcej: wiara w istnienie duchowej strony każdego zjawiska czy rzeczy, poszukiwanie jej – to także mistycyzm.

• Wszelkie „wejścia” nieznanego, nierzeczywistego, pozaziemskiego świata w nasz – to akty mistycyzmu.
  Nie mogą się odbywać zwyczajnie. Kanałami, przez które nadchodzą, są: sen, widzenie, wizja, jasnowidzenie, stany paranormalne. Dla romantyków te punkty „spotkań” światów zwykłego i duchowego były bardzo ważne. Podważały naukę, pozwalały uprawomocnić proroctwo, dowodziły, że jest coś jeszcze poza naszym zwykłym, ludzkim doświadczeniem. I dawały nowe możliwości artystyczne.

Wielkie sceny mistyczne

• Przygotowanie (Kordian)
• Wielka Improwizacja
• Lot Męża za Dziewicą (Nie-Boska komedia)
• Widzenie Księdza Piotra (Dziady)

Teorie historiozoficzne

Chodzi o postrzeganie i interpretację dziejów Polski lub w ogóle ludzkości – próbę zrozumienia zaborów, wojen, rewolucji. Zajmowali się tym wszyscy romantycy, formułowali definicje swoich refleksji nad dziejami. Skoro znajdujemy się w skomplikowanej nieco sferze dziewiętnastowiecznej filozofii dziejów, musimy wspomnieć o Heglu. System stworzony przez tego niemieckiego filozofa stał się niezwykle modny w Europie lat trzydziestych. Otóż Hegel ujmował dzieje narodów jako wielki proces samokształcenia się Absolutu. Kolejne etapy rozwoju Ducha prowadzą do coraz większej wolności. W tym gigantycznym procesie każdy naród (jako duch narodu) ma do spełnienia własną misję. Wśród polskich wieszczów tylko Krasiński fascynował się heglizmem. Na przykład Mickiewicz uważał go za zbyt racjonalny. Cóż zatem proponowali sami?

Najważniejsze dla literatury i wiedzy o romantyzmie są teorie stworzone przez polskich wieszczów i odzwierciedlone w arcydziełach. Zwiemy je mesjanistycznymi filozofiami historii.

Koncepcje filozoficzne

• Mesjanizm narodowy
  • Metafizyczny (Dziady)
  • Historyczny (Kordian)
• Idea Towiańskiego
• Filozofia genezyjska
• Prowidencjalizm

 

Inne tematy

Te tematy to romantyczne fascynacje, a zarazem wielkie inspiracje twórcze artystów.

• Naturę postrzegali jako istotę ducha współistniejącą z człowiekiem – nie tylko jako piękne tło zdarzeń.
  • Ballady i romanse
  • Pan Tadeusz
  • Hymn
  • Sonety krymskie

• Podania ludowe stały się źródłem wielu fabuł literackich, także tematem polemik, na ile twórczość ludowa ma prawo wstępu do oficjalnej literatury. Romantyzm raz na zawsze wprowadza folklor w artystyczne kręgi.
  Ludowość
  • Ballady i romanse
  • Dziady, cz. II i IV
  • Balladyna
  • Maria
  • Promethidion

• Historia, zwłaszcza średniowiecze, wymieńmy też czasy legendarne.
  • Konrad Wallenrod
  • Grażyna
  • Grób Agamemnona
  • Lilla Weneda
  • powieści Kraszewskiego
  • Pan Tadeusz

• Orientalizm
  • tłumaczenia Byrona
  • Sonety krymskie
  • Beniowski
  • Grób Agamemnona
  • Agaj-Han
  • Irydion
• Szekspiryzm (twórczość Szekspira)
  • Kordian
  • Balladyna
  • Romantyczność (motto)

Uwaga
Romantyzm przyczynił się do powstania mitów i wartości funkcjonujących w świadomości zbiorowej.

Należą do nich:

• Głęboko zakorzenione w polskiej świadomości romantyczne wyobrażenie o poecie jako wieszczu i przekonanie (niczym zresztą nieuzasadnione), że poeta swoim życiem potwierdza to, co głosi w wierszach.

• Miłość romantyczna nawet w języku potocznym oznacza wielkie i wzniosłe uczucie, piękne, ale najczęściej nieszczęśliwe.

• Postawa romantyczna polega na nieliczeniu się z realiami. Wymaga największych ofiar, imponuje rozmachem. Ważniejszy jest honor i dotrzymanie obietnicy niż materialne korzyści. Postawę tę odnajdziemy w postępowaniu wielu literackich bohaterów i autentycznych historycznych postaci. Przypomnijmy: Andrzej Kmicic, Stanisław Wokulski, chłopcy z Kamieni na szaniec, żołnierze z Westerplatte, major ­Hubal, warszawscy powstańcy.

Zobacz:

https://aleklasa.pl/liceum/c111-jak-odpowiadac-z-polskiego/romantyzm/c138-synteza-reomantyzmu/jakie-tematy-poruszala-romantyczna-literatura

https://aleklasa.pl/liceum/c234-praca-domowa-w-liceum/c297-podpowiedzi-do-prac-domowych/omow-na-wybranych-przykladach-cechy-charakterystyczne-i-tematy-poezji-europejskiego-romantyzmu-2

https://aleklasa.pl/gimnazjum/c269-powtorka-z-polskiego/c275-romantyzm/12-jakie-tematy-najczesciej-podejmowali-tworcy-polskiego-romantyzmu

https://aleklasa.pl/liceum/c155-powtorka-z-epok-literackich/c163-romantzym/inspiracje-romantycznych-tworcow