John Brown to ciemnoskóry amerykański farmer, który 16 października 1859 roku na czele kilkunastoosobowego oddziału dokonał ataku na arsenał w Harpers-Ferry w stanie Wirginia, aby w ten sposób wywołać powstanie mające znieść niewolnictwo Murzynów w Stanach Zjednoczonych. Sam jednak trafił do więzienia i, wyrokiem sądu w Charlestonie z 2 listopada, skazany został na śmierć przez powieszenie. Egzekucję wykonano równo miesiąc później, ale zanim do niej doszło, przez Stany Zjednoczone przetoczyła się fala solidarnościowych wystąpień. Wydarzenie wzburzyło także humanistów z innych krajów, między innymi Wiktora Hugo. Był wśród nich i Cyprian Kamil Norwid. Tuż po zgładzeniu Browna wystosował on list do Polonii amerykańskiej i dołączył do niego wiersz, który zresztą też miał formę listu, poetyckiego, skierowanego do samego, nieżyjącego już, Browna.
Utwór przepełnia gorzka ironia. Stany Zjednoczone, które opowiadały się za ideałami wolności i sprawiedliwości społecznej, okazały się krajem… rasistowskim. Stracenie farmera stało się negatywną lekcją poglądową dla młodych obywateli: pokazało, iż można kogoś zabić tylko za to, że śmiał się upomnieć o swoje ludzkie prawa.
W monologu podmiotu lirycznego pojawiają się makabryczne okoliczności samej egzekucji i związane z nią rekwizyty: ogromne rusztowanie, sznury obejmujące szyję starego Murzyna, ziemia usuwająca się spod jego stóp, kapelusz spadający na czoło. Te konkrety czynią obraz bardzo plastycznym i potęgują jego dramaturgię.
W refleksji pojawiającej się tuż po obrazie śmierci Browna brzmi ton wyrzutu i szyderstwa – upersonifikowana Ameryka, patrząc na swój gwiaździsty sztandar, krzyczy:
Korony mojej sztuczne ognie zgaście,
Noc idzie – czarna noc z twarzą Murzyna!
Te słowa brzmią niczym profetyczna (prorocza) wizja, zapowiadająca nadejście czasów zła, rasistowskiej pogardy, której symbolem jest noc. Utwór nie kończy się jednak tym pesymistycznym akcentem. Śmierć Browna nie była pozbawiona sensu. To jedna z ofiar na trudnej drodze budowania narodowej solidarności i poczucia wspólnoty:
Bo pieśń nim dojrzy [dojrzeje], człowiek nieraz skona,
A niźli skona pieśń, naród wpierw wstanie.
Zobacz:
https://aleklasa.pl/liceum/c111-jak-odpowiadac-z-polskiego/romantyzm/c246-cyprian-kamil-norwid/jaka-koncepcje-historii-zawarl-norwid-w-swojej-poezji
https://aleklasa.pl/liceum/c230-wiersze/c303-teoria/poezja-norwida
https://aleklasa.pl/liceum/c111-jak-odpowiadac-z-polskiego/romantyzm/c246-cyprian-kamil-norwid/na-czym-polega-nowatorstwo-poezji-norwida-2
https://aleklasa.pl/liceum/c111-jak-odpowiadac-z-polskiego/romantyzm/c246-cyprian-kamil-norwid/koncepcja-artysty-i-sztuki-wedlug-norwida
Wymień charakterystyczne motywy i tematy podejmowane w poezji Norwida