Antyk i starożytność – dwa terminy

  • Termin starożytność ma szerszy zakres. Oznacza wszystko to, co działo się przed czasami chrześcijańskimi, a dotyczy zarówno zdobyczy cywilizacji basenu Morza Śródziemnego, kultury Grecji, Rzymu, Izraela, Egiptu, jak i innych kultur: Mezopotamii, Indii, Afryki, Chin, Ameryki.
  • Termin antyk ma węższy zakres. Ogranicza się do cywilizacji greckiej i rzymskiej, rozwijającej się nad Morzem Śródziemnym od końca II tysiąclecia p.n.e. do V wieku n.e.

Obydwa terminy, antyk i starożytność, oznaczają coś bardzo dawnego, nie do końca znanego, zamierzchłą przeszłość. W czasach starożytnych łacińskie słowo antiquus znaczyło po prostu: dawny. To dopiero czasy nowożytne zawęziły jego znaczenie do starożytności greckiej i rzymskiej.

 

Antyk okresy

W historii literatury starożytnej Grecji, ale także całej starożytnej cywilizacji greckiej, można wyróżnić cztery okresy:

  • okres archaiczny – od czasów najdawniejszych do początku V w. p.n.e.;
  • okres klasyczny: V–IV w. p.n.e.;
  • okres hellenistyczny (aleksandryjski): 330–30 r. p.n.e.;
  • okres rzymski: 30 r.p.n.e.–529 r. n.e. (data zamknięcia Akademii Platońskiej, symboliczny koniec greckiej literatury starożytnej).

Symboliczną datą początku historii Rzymian jest rok 753 p.n.e., kiedy to, jak głosi legenda, Romulus założył miasto Rzym. Przez pierwszych siedemset lat Rzym był republiką, ale w roku 31 p.n.e. system polityczny się zmienił: Oktawian August został jedynym władcą imperium – cesarzem. Od tego momentu aż do roku 476 n.e. można mówić o cesarstwie rzymskim. Wschodnie cesarstwo rzymskie, ze stolicą w Konstantynopolu, przetrwało do roku 1453.

.

Kalendarz zdarzeń i zjawisk

Historia

  • Wieki XVII–XII p.n.e.: na terenie starożytnej Grecji rozwój tzw. kultury mykeńskiej, od jej głównego ośrodka, Myken; o schyłku tego okresu opowiadają Iliada i Odyseja. Na przełomie wieków XIII i XII p.n.e. upadek królestw mykeńskich w wyniku najazdu Dorów.
  • Wieki XII–VIII p.n.e.: tzw. wieki ciemne, okres zapoczątkowany przez zniszczenia Dorów – załamanie się rozwoju dotychczasowej kultury; IX w. p.n.e.: działalność Likurga, półlegendarnego założyciela Sparty.
  • 776 r. p.n.e.: pierwsze igrzyska olimpijskie.
  • 753 r. p.n.e.: legendarna data założenia Rzymu.
  • Przełom VII i VI w. p.n.e.: działalność Solona, kształtowanie się demokracji ateńskiej.
  • V w. p.n.e.: wojny grecko-perskie; 490 r.: zwycięstwo Greków pod Maratonem. Działalność Peryklesa – złoty wiek demokracji ateńskiej. Rywalizacja Aten i Sparty, wojna peloponeska.
  • IV w p.n.e.: podboje i panowanie Filipa II i Aleksandra III Wielkiego (336–323).
  • III w.: wojny punickie.
  • 146 r. p.n.e.: Rzym podporządkowuje sobie Macedonię, a wraz z nią kontynentalną Grecję.
  • 31 r. p.n.e.: Oktawian August jedynym władcą Imperium Rzymskiego – cesarzem.
  • 27 r. p.n.e.: Grecja odrębną prowincją rzymską pod nazwą Achaja.
  • Przyjście na świat Jezusa Chrystusa – początek nowej ery.
  • Lata 306–337: panowanie Konstantyna Wielkiego, ostateczny podział cesarstwa na część wschodnią i zachodnią i w 324 r. przeniesienie stolicy cesarstwa zachodniego do, założonego na miejscu Bizancjum, Konstantynopola.
  • 313 r.: wydany przez cesarza Konstantyna Wielkiego edykt mediolański, przyznający swobodę wyznania chrześcijanom.
  • 476 r.: detronizacja Romulusa Augustulusa, symboliczna data upadku cesarstwa zachodniorzymskiego; cesarstwo rzymskie przetrwa w Bizancjum do roku 1453.

Literatura i filozofia

  • VIII w. eposy: Iliada i Odyseja Homera.
  • VII w. liryka: Hezjod, Tyrtajos, Safona, Anakreont, Simonides z Keos, Pindar; początki jońskiej filozofii przyrody: Tales z Miletu.
  • VI w. bajki Ezopa; początki dramatu; filozofowie: Heraklit z Efezu, Pitagoras.
  • V w.: rozkwit tragedii (Ajschylos, Sofokles, Eurypides) i komedii politycznej (Arystofanes); sofiści, Sokrates.
  • IV w.: filozofowie Platon i Arystoteles, twórca stoicyzmu Zenon z Kition, Epikur.
  • III/II w.: sielanki Teokryta; komedie Plauta.
  • I w. p.n.e.: proza Cycerona i Cezara.
  • Lata 30 p.n.e.–14 n.e.: złoty wiek poezji rzymskiej – Wergiliusz, Horacy, Owidiusz.
  • I w. n.e.: filozof Seneka Młodszy; historycy: Tacyt, Józef Flawiusz; literatura chrześcijańska: m.in. kolejne księgi Nowego Testamentu, apokryfy.
  • II w. n.e.: Marek Aureliusz – filozof na tronie.
  • IV–V w. n.e.: powstanie kanonu Pisma Świętego Kościoła zachodniego.

 

Zapamiętaj!

Ateny – polis doskonałe
Kultura grecka we wczesnym okresie rozwijała się głównie na wybrzeżach Azji Mniejszej oraz na wyspach Morza Egejskiego, nie miała więc żadnego stałego centrum. W V wieku p.n.e. takim ośrodkiem kulturalnym stały się Ateny, polis, czyli miasto-państwo, które zaczęło wieść prym wśród miast greckich głównie za sprawą zwycięstw odniesionych nad Persami i dobrej polityki militarnej. Odtąd do Aten zaczynają przybywać najwybitniejsi przedstawiciele świata kulturalnego Grecji: filozofowie (Anaksagoras, Demokryt, Sokrates, później Platon i Arystoteles), sofiści (Gorgiasz, Prodikos), historycy (Herodot). Rozwija się tu wymowa, rozwijają się nauki społeczne, sztuki plastyczne. Swoją atrakcyjność zawdzięczają Ateny także wprowadzonemu w nich ustrojowi demokratycznemu, który oddawał władzę wszystkim obywatelom polis obradującym jako zgromadzenie ludowe. Poza przywilejami politycznymi demokracja dawała również wiele swobód w dziedzinie literatury. W V wieku rozwija się ateński dramat. Czas ten, nazwany złotym wiekiem Aten, wydał wiele wspaniałych dzieł sztuki: posąg Ateny autorstwa Fidiasza, bramę propylejską, Partenon – wzór świątyń, i Pinakotekę – pierwszą salę wystawową. Prymat kulturalny Aten, pomimo klęski, jaką to polis poniosło w wojnie peloponeskiej, trwał jeszcze przez prawie czterysta lat. Po Atenach stolicą umysłowego życia Greków staje się Aleksandria, kolonia grecka w Afryce.