Autor
Joseph Conrad – tak naprawdę nazywał się Teodor Józef Konrad Korzeniowski. Urodził się w 1857, zmarł (jako obywatel brytyjski w Anglii) w 1924 r. Wraz z całą rodziną (za karę za działalność konspiracyjną przeciw carowi) został zesłany w głąb Rosji.
Główny bohater powieści, kapitan MacWhirra, ma wiele z autora opowiadania – kiedy Joseph Conrad skończył 20 lat, zaciągnął się na angielski statek i przeszedł po szczeblach marynarskiej kariery od majtka do kapitana. Prawie dziesięć lat trwała jego przygoda z marynarką (pływał na statkach handlowych na Daleki Wschód i do Australii).
Kiedy dobiegł czterdziestego roku życia, zaczął pisać powieści. Od tego czasu właśnie podpisywał się – Joseph Conrad. Jego najsłynniejsze utwory: Lord Jim, Jądro ciemności, Korsarz.
Gatunek: nowela.
Świadczą o tym:
- jeden wątek (walka z tajfunem),
- brak komentarzy odautorskich,
- zwarta, konkretna akcja,
- punkt kulminacyjny, moment szczytowego napięcia, które osiągają przedstawione wydarzenia (chwila, gdy woda wdziera się gwałtownie na pokład statku, załoga traci nadzieję, jedynie kapitan zachowuje zimną krew, nie wpada w panikę),
- wyrazisty finał (akcja noweli kończy się natychmiast, wraz z końcem burzy).
Narrator
Trzecioosobowy, ukryty (nie ujawnia się w dziele, nie bierze udziału w wydarzeniach, funkcjonuje poza opisywanym światem). Są jednak w noweli i inne osoby mówiące. Kilku bohaterów opisuje to samo zjawisko ze swojego punktu widzenia. Taki sposób prowadzenia narracji określamy mianem narracji pośredniej.
Retrospekcja
Elementy, które zakłócają chronologię wydarzeń, pewna wędrówka w przeszłość, relacja z wcześniejszych niż fabuła wydarzeń (np. wspomnienia bohatera).
Czas i miejsce akcji
- Czas rozgrywanych wydarzeń to XIX w., jego koniec, konkretnie noc z 24 na 25 grudnia.
- Miejscem akcji jest parowiec Nan-Shan, statek (którym dowodzi kapitan MacWhirr) płynący po Morzu Chińskim. Tajfun dopada załogę statku właśnie na Morzu Chińskim. Parowiec gości w portach i powraca do Anglii – jednakże te miejsca są marginalne, nie mają dla akcji głównej większego znaczenia.
Główny bohater
Tom MacWhirr – kapitan parowca Nan-Shan pływającego na Morzu Południowochińskim. Swoją karierę marynarza-oficera rozpoczął od podstaw, od najniższej funkcji na statku – od majtka.
Cechy charakteru, usposobienia i zachowania
Odpowiedzialność za załogę (szczególnie dla Jukesa był prawdziwym oparciem) i rodzinę (pracował na utrzymanie rodziny, czuł, że to jego obowiązek), troska o statek, spokój (miał naturę stoika, nie walczył z tym, co wydawało mu się silniejsze – wiedział np., że nic nie może poradzić na to, że fale porywają łodzie ratunkowe, nie wpadł wtedy w panikę), opanowanie (czasami wręcz sprawiał wrażenie nieśmiałego), szlachetność, odwaga, szczerość (kiedy z kimś rozmawiał, zawsze patrzył mu prosto w oczy), prostolinijność, prostoduszność (nie został marynarzem, żeby przeżywać niesamowite przygody, po prostu sądził, że świetnie nadaje się do tej pracy), skromność, powściągliwość, spostrzegawczość, obowiązkowość, sprawiedliwość, nie wierzył w zabobony ani przesądy, fachowość, konkretność w działaniu (świetnie znał się na swojej pracy). To bardzo silna osobowość.
Wygląd
Kapitan nie wyglądał jak typowy człowiek morza, tzw. wilk morski. Przypominał raczej urzędnika – przerzedzona fryzura, okrągła twarz z niebieskimi, spokojnymi oczami, nosił brązowy garnitur i melonik w tym samym kolorze. Prawie nie rozstawał się ze starym parasolem. Nie był to jednak bardzo elegancki, idealnie uszyty strój. Wydawał się pękać na tym krępym i grubej kości człowieku.
Godne szacunku
- W chwilach największego stresu, mimo najtrudniejszych warunków atmosferycznych, nie stracił głowy i wyprowadził statek z tajfunu. Umiał trzymać nerwy na wodzy, nie dał poznać po sobie paniki, czym umocnił załogę, dał ludziom wiarę, że mogą wyjść z tragedii cało.
- Statki, którymi dowodził, nazywano siedliskiem zgody i spokoju. Dlatego pierwszym problemem na jego statku w chwili katastrofy była nie walka z żywiołem, ale uspokojenie Chińczyków, którzy pod pokładem bili się o swoje pieniądze i rzeczy. Kapitan kazał im wszystko odebrać, a potem, już po katastrofie, podzielił pieniądze równo pomiędzy wszystkich chińskich pasażerów.
- Był bardzo uporządkowany, wręcz pedantyczny, co w jego pracy było zaletą – bez trudu znajdował wszystko, czego w danej chwili potrzebował. Pedantyzm ten – przejawiający się nie tylko w uporządkowaniu swojego otoczenia, ale i np. w rytuale regularnego posyłania listów do rodziców, a potem do własnej rodziny – porządkował mu życie.
- Znał swoją wartość i kochał pracę na morzu, więc nie musiał silić się na kupczenie własną osobą. Nie zżerały go ambicje. Nikomu się nie podlizywał, nie wdzięczył.
- Nie oceniał ludzi po tym, jaką mają opinię. Na swoich marynarzy patrzył poprzez ich pracę, odpowiedzialność za statek i załogę. Nikogo nie traktował z góry, nikogo nie poniżał. Nawet Chińczycy – którzy w tych czasach w świecie marynarzy uchodzili za gorszych – byli dla niego ludźmi. Nie wstydził się pływać pod syjamską banderą.
- Był konsekwentny w tym, co postanawiał zrobić – gdy jako młody chłopak opuścił dom, by zaciągnąć się na statek jako marynarz, pozostał wierny służbie na morzu. Nigdy nie mówił o tym, że kocha swoją pracę, ale w czasie huraganu powtarzał, że nie chciałby stracić statku. Nie bał się swojej śmierci, ale nie mógł sobie wyobrazić zatonięcia parowca.
- Szczególnie bliski może wydawać się osobom skrytym, mało wylewnym, które rzetelnie wypełniają swoje obowiązki, mało przy tym mówiąc i nie przechwalając się.
Główny motyw opowiadania
Postawa ludzi w chwili śmiertelnego zagrożenia
*Śmiertelnym zagrożeniem jest w utworze żywioł – rozszalałe morze, tajfun. Jak zachowuje się zwykły, skromny człowiek, kapitan statku, przeciętny, mąż i ojciec wobec takiego żywiołu? Okazuje się bardzo silny, jak skała. Rozszalały morski żywioł nie jest w stanie wyprowadzić go z równowagi, złamać. Ratuje życie młodemu marynarzowi Jukesowi, jest oparciem dla reszty załogi – opanowuje panikę. Dzięki jego fachowym działaniom statek wraz z załogą i pasażerami przetrzymuje tajfun. Mamy przed sobą bohatera! Co więcej, dowiadujemy się później, że bohater ów pozostał w głębi duszy skromnym człowiekiem… List do żony zdradza jego największą tajemnicę, uczucia, których nie mógł okazać przy załodze. Kapitan przeżył jednak prawdziwą chwilę słabości, na moment stracił nadzieję na spotkanie z rodziną. Nie dał tego jednakże po sobie poznać. Może właśnie dzięki temu opanował załogę…
W sytuacji skrajnej (jaką jest tajfun), najlepiej widać, jacy są ludzie naprawdę. Nie liczy się wtedy to, co mówili, liczy się przede wszystkim zachowanie, postawa, czyn. Jak zachowują się pozostali bohaterowie, ludzie poddani przez żywioł brutalnej próbie charakteru?
Poza kapitanem zapamiętaj jeszcze kilku bohaterów:
- Jukes (młody człowiek, któremu kapitan ratuje życie, pierwszy oficer na parowcu, człowiek posiadający mimo młodego wieku spore doświadczenie),
- sternik,
- bosman,
- Salomon Rout (pierwszy mechanik),
- drugi oficer (w trudnej, skrajnej sytuacji zupełnie traci głowę i… ludzką godność; poddaje się, rezygnuje z walki o przetrwanie i obowiązków dowódcy, zrozpaczony rzuca się na kapitana).
Zapamiętaj!
Bohater conradowski
Nieraz spotkacie się z takim właśnie pojęciem. Przywołajcie wtedy w pamięci główną postać utworu Tajfun. Kapitan jest typowym bohaterem conradowskim – jest uczciwy, odpowiedzialny, ludzki, ma zasady, którym jest wierny. Najważniejszy jest dla niego honor.
Marynistyka
Tajfun wpisuje się w szereg utworów o tematyce marynistycznej. Marynistyka to twórczość plastyczna, literacka, podejmująca temat morza, ludzi z nim związanych.
Język narracji
- Liczne metafory, bardzo wyraziście, konkretnie malowane słowem obrazy.
- Szybkie przechodzenie od konkretnych opisów do komentarzy.
- Mieszanie stylów (ironia, patos, komizm), fachowego języka marynarskiego i poetyckiego stylu (opisy nieba).
Lekturę wykorzystaj do następujących tematów:
- Czy mamy wpływ na swój los? Swoje rozważania poprzyj przykładami z życia i lektur.
- W odniesieniu do fragmentów noweli Josepha Conrada i własnych doświadczeń zinterpretuj pojęcia: żywioł, walka z żywiołem, dobry kapitan.
- Ustal i uzasadnij przynależność gatunkową utworu.
- Określ styl narracji noweli.
- Którzy bohaterowie noweli są, Twoim zdaniem, godni naśladowania?
Zobacz: