Biografia poety romantycznego jako tworzywo literackie. Omów na wybranych przykładach.
Strategie wstępu
- Jak rozumiem temat: rola biografii w twórczości jednego poety. Wybieram Mickiewicza (ewentualnie uzasadniam, dlaczego: wyrazisty przykład, bliski mi twórca itp.), ale zaznaczam, że zjawisko jest uniwersalne, można by omówić choćby na przykładzie Słowackiego.
- Co wyznaczało biografię poety romantycznego? Kult uczucia i bunt (przeciwko konwenansom społecznym, niewoli narodowej itp.). W losach polskich romantyków powtarzają się:
- nieszczęśliwa miłość
- emigracja, tułaczka, tęsknota za ojczyzną
- aktywne zainteresowanie
- wyzwoleniem Polski
Strategia rozwinięcia
Biografia jako tworzywo literackie w poezji Mickiewicza:
- Nieszczęśliwa miłość – nieszczęśliwym uczuciem do Maryli Wereszczakówny inspirowane były nie tylko wczesne liryki, np. Niepewność, Do M*** (Precz z moich oczu…), lecz również IV część Dziadów. Ale tu fakty zaczerpnięte z biografii zostały przetworzone (ubarwione): odrzucony kochanek (Gustaw) popada w obłęd, choć sam poeta nie przeżył aż tak ekstremalnej formy cierpienia. Po latach wątek udaremnionego przez konwenanse uczucia powróci w Panu Tadeuszu (miłość córki Stolnika – Ewy Horeszkówny i przeciętnego szlachcica – Jacka Soplicy).
- Emigracja, tułaczka – pierwszym jej sygnałem są Sonety krymskie. Inspiracją do napisania składającego się z osiemnastu wierszy cyklu była wycieczka na Krym, którą Mickiewicz odbył już po zesłaniu do Rosji. Mimo piękna przyrody, z którą obcował, tęsknił za krajem i czuł się wyobcowanym tułaczem. Te stany przeżywa tożsamy z artystą podmiot liryczny sonetów. Podziwia majestatyczne góry (Ajudah, Czatyrdah), pozwala się oczarować „krainie pełnej krasy”, ale zdaje sobie sprawę, że jest tu tylko obcym, samotnym przybyszem (Burza, Pielgrzym). Dlatego od przepychu Krymu bliższy jest mu surowy krajobraz rodzinnych stron i tak chciwie nasłuchuje głosu z Litwy (Stepy akermańskie) – niestety, daremnie. Topos pielgrzyma powróci – już w powiązaniu z mesjanistyczną koncepcją losów Polski w Księgach narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego. Biograficzny motyw tułaczki przybierze też kształt jednego z liryków lozańskich (który jednak można też interpretować w zupełnym oderwaniu od losu Mickiewicza emigranta): Nad wodą wielką i czystą [„(…) Skałom trzeba stać i grozić, (…)/ Błyskawicom grzmieć i ginąć./ A, mnie płynąć, płynąć, płynąć”].
- Problematyka narodowowyzwoleńcza – do biografii poety odsyła jeden z najważniejszych utworów tego nurtu: III część Dziadów. W scenach więziennych powrócą młodzieńcze doświadczenia twórcy, który za działalność patriotyczną został osadzony w carskim więzieniu. W sylwetce głównego bohatera – Konrada – odnajdujemy rysy autora (romantyczny poeta pełen dumy i pasji, wierzący w niemal nadprzyrodzoną moc poezji i siłę własnego geniuszu). Przetworzone elementy autobiografii odnajdujemy też w Panu Tadeuszu (wyidealizowany obraz „kraju lat dziecinnych”, wszechobecny patriotyzm).
Strategia zakończenia
- Poeci romantyczni byli przekonani o swej nieprzeciętności i wyjątkowym charakterze przeżywanych przez siebie uczuć.
- Poezja epoki miała utrwalać właśnie takie przeżycia, toteż twórcy często sięgali po motywy z własnej biografii. W dziełach literackich pojawiają się więc doświadczenia z życia romantyków (miłość, podróże, tęsknota za ojczyzną, walka o wyzwolenie kraju).
Pytania do dyskusji
Wskaż tradycję, z której wyrasta popularny w romantyzmie topos pielgrzyma. W jakich utworach z epoki poza twórczością Mickiewicza jest obecny?
Proponowana odpowiedź
Topos pielgrzyma wywodzi się z mitycznej tradycji homo viator (łac. człowiek wędrowiec, tułacz). Jego literackim archetypem jest Odys, który przez całe lata wędruje po zakończonej wojnie do rodzinnej Itaki. Do tego toposu nawiązuje Słowacki w Hymnie, Pogrzebie kapitana Meyznera (w jego zakończeniu – prośba do Boga w imieniu całej emigracji: „Zapal przynajmniej na śmierć naszą – słońce! / (…) Niechaj nas przecie widzą – gdy konamy!”) i wierszu W pamiętniku Zofii Bobrówny. Pojawia się on także u Norwida, np. w utworze Pielgrzym.
Jaki rodzaj romantycznej podróży odbywa narrator „Pana Tadeusza”? Czy jest on obecny jeszcze w innych utworach?
Proponowana odpowiedź
Pan Tadeusz to podróż w głąb czasu, siebie i własnej pamięci w poszukiwaniu dawnego obyczaju i wspomnienia o utraconej ojczyźnie. Podróż do własnego wnętrza odbywa też bohater Dziadów po przeistoczeniu się z romantycznego kochanka (Gustawa) w patriotę (Konrada). Jest nią cała Wielka Improwizacja, w trakcie której odkrywa on w sobie nowego człowieka – pełnego twórczej mocy poetę, który nie waha się walczyć z Bogiem.
Wskaż elementy biografii poety romantycznego w „Nie-Boskiej komedii” Krasińskiego.
Proponowana odpowiedź
Z biografią poety romantycznego wiąże się wątek Hrabiego Henryka jako męża i artysty – pojawiające się w nim pytania o relacje między życiem a sztuką (czy ktoś, kto nie umie kochać, może wiarygodnie pisać o miłości, czy romantyczny poeta jest w stanie sprostać roli męża i ojca rodziny, czy stworzony przez tę epokę wzorzec miłości ma odzwierciedlenie w rzeczywistości, czy jest tylko złudą doprowadzającą człowieka na skraj przepaści).
Bibliografia
- Adam Mickiewicz, Niepewność, Do M***, Dziady część IV i III, Sonety krymskie, Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego, Nad wodą wielką i czystą…, Pan Tadeusz, Konrad Wallenrod, Do matki Polki, Śmierć Pułkownika, artykuły z Trybuny Ludów
- Juliusz Słowacki, Sowiński w okopach Woli