Rozważ, czy polski dramat współczesny stworzył swojego bohatera.

Rozważ, czy polski dramat współczesny stworzył swojego bohatera.

Strategie wstępu

Kto stworzył polski dramat współczesny?

Prekursorzy:

• Witkiewicz: Szewcy, W małym dworku,
• Witold Gombrowicz: Iwona, księżniczka Burgunda.

Przedstawiciele:

• Sławomir Mrożek,
• Tadeusz Różewicz,
• Ernest Bryll,
• Agnieszka Osiecka.

Wybrani bohaterowie innych epok i ich najbardziej typowe cechy.

• Kordian (Kordian Juliusza Słowackiego) – romantyzm – bohater chory na chorobę wieku – reneizm.

• Aniela Dulska (Moralność pani Dulskiej Gabrieli Zapolskiej) – Młoda Polska – bohaterka reprezentująca środowisko mieszczańskie i postawę dla niego typową, tzn. kołtunerię, filisterstwo (dulszczyznę).

• Pan Młody (Wesele Stanisława Wyspiańskiego) – Młoda Polska – bohater reprezentujący charakterystyczną dla epoki ludomanię.

• Sajetan Tempe (Szewcy Witkiewicza) – dwudziestolecie międzywojenne – bohater zbuntowany, walczący, absurdalny, wyrażający się w sposób nienaturalny, niezgodny ze swoim statusem społecznym. Wypowiada swoje poglądy na temat koncepcji filozoficznych (Corneliusa, Leibniza) oraz literatury i sztuki (Chwistek, Szymanowski).

Strategie rozwinięcia

Bohater stworzony przez polski dramat współczesny. Najważniejsze cechy postaci występujących w wybranych współczesnych polskich utworach dramatycznych.

• Kim jest bohater? – everyman, postać uogólniona, mało realistyczna, raczej absurdalna ze względu na sposób zachowania się, reprezentant pokolenia (Artur z Tanga Mrożka, anonimowy bohater Kartoteki Różewicza i inni).

• Poszukuje on prawdy o sobie i o świecie, zbiera doświadczenia, zadaje pytania innym. Najważniejsze we współczesnym dramacie są dialogi z udziałem bohatera. Kontekst sytuacyjny prawie się nie liczy (częste luźne sceny prezentujące rozmowy leżącego wciąż w łóżku bohatera Kartoteki Różewicza).
  Prezentowane są odmiany bohatera współczesnego dramatu: osoba szukająca rozwiązania, podejmująca działania (Edek z Tanga, Portorykanka – Antygona z dramatu Głowackiego) lub postać literacka rejestrująca tylko rozwój wypadków, a także wypowiadane przez kogoś kwestie (Kartoteka Różewicza, Listy śpiewające Osieckiej).

• Konfrontacja bohatera współczesnego z wybranymi bohaterami minionych epok.

• Różnica – jest przeciętny, ani dobry, ani zły (Stomil), nie jest obdarzony szczególnymi cechami w przeciwieństwie np. do bohatera młodopolskiego (Dulska).

• Podobieństwo – tragiczny, samotny, bo zdominowany przez chaos etyczny, estetyczny, dziejowy (Kordian i Stomil).

Strategie zakończenia

Dramat, poprzez bohatera, sygnalizuje problemy współczesnego świata:

• chaos historyczny, niepewność;
• zwycięstwo antywartości
  • biurokratyczna praworządność przyczynia się do tragedii i śmierci Antygony ((Antygona w Nowym Jorku Janusza Głowackiego
  • siła przeważa i zniewala jednostki słabsze, prymitywny Edek podporządkowuje sobie innych bohaterów (Tango Sławomira Mrożka);
• zagubienie człowieka jako jednostki i pozorną (częstą) absurdalność jego istnienia;
• samotność ludzi i nieumiejętność nawiązywania kontaktu z otoczeniem – Artur z Tanga Mrożka;
• groteskowość, nierealność sytuacji, w której można się w życiu znaleźć (Tango);
• śmieszność tradycji, rozumianej jako „zaduszkowość” w zderzeniu ze współczesną rzeczywistością (Rzecz listopadowa, Tango).

Pytania do dyskusji

Z którym bohaterem współczesnego dramatu mógłbyś się utożsamić, przeżywając podobne jak on niepokoje i napotykając w swoim życiu zbliżone problemy?

Proponowana odpowiedź

Bohaterem tożsamym współczesnej młodzieży, którego problemy mogą wydać nam się bliskie, jest Artur z Tanga Mrożka. To bohater, który buntuje się przeciwko całkowitemu odrzuceniu tradycji przez starsze pokolenie, przeciwko ograniczeniu swobody jednostek, które prowadzić może do totalitaryzmu. Młodzieży zawsze bliska była postawa buntu, a uznanie niezależności jest dla współczesnego człowieka szczególnie ważne (i prawnie mu zagwarantowane). Dlatego utożsamienie się z Arturem nie jest trudne.

Podobnie jak on wracamy do tradycyjnych wesel z oczepinami, poprawinami, a współcześnie organizowane są dla młodych par i ich rodziców „ślubne gale” w hotelu Marriott i warszawskiej Sali Kongresowej Pałacu Kultury. Wspaniale rozwinięty jest „przemysł ślubny”, poczynając od czasopism (Ślub, Młoda Para), strojów i ozdób, na kulinariach, studiach filmowych i wypożyczalniach samochodów kończąc. Ranga uroczystości ślubnej i wesela staje się taka, jaką wymarzył ją sobie Artur. Nie wszyscy jednak akceptują ślubne szaleństwa, kierując się względami praktycznymi (np. ci, którzy pamiętają kryzysy gospodarcze z czasów socjalizmu).

Jakie cechy bohatera dramatu współczesnego oceniasz szczególnie krytycznie? Odpowiedź uzasadnij, odwołując się do przykładów.

Proponowana odpowiedź

Do krytycznej oceny skłania pewnego rodzaju bierność, zmęczenie i zagubienie wielu bohaterów współczesnych dramatów. Przykład takiej postawy prezentuje anonimowa postać stworzona przez Różewicza. Nazywana jest Wiktorem, później Władziem lub Stasiem, Piotrusiem, Zbychem, to znów Dzidkiem. Chyba sama nie wie, kim tak naprawdę jest. Taka sytuacja, zresztą niekorzystna, może przytrafić się w życiu współczesnego człowieka. Wiek bohatera też nie jest ustalony, raz gra on rolę maturzysty, innym razem ma czterdzieści lat, ale dowiadujemy się też, że był już partyzantem. Spośród kilku interpretacji można przyjąć także i tę krytykującą niestabilność emocjonalną, a niekiedy i niedojrzałość wielu dorosłych ludzi. Oglądanie świata i ludzi z łóżka to także krytyka postawy życiowej, w której przeważa bierność i rejestracja zdarzeń.

Który bohater współczesnego polskiego utworu lirycznego lub epickiego bliski jest bohaterowi, którego stworzył polski dramat współczesny, i w czym wyraża się to podobieństwo?

Proponowana odpowiedź

Bohaterem stosunkowo bliskim postaciom występującym w dramatach współczesnych wydaje się postać zwykłego, skromnego człowieka, inteligenta, próbującego się odnaleźć we współczesnej rzeczywistości. Takiego bohatera stworzył Konwicki w swoich powieściach (Kronika wypadków miłosnych, Mała apokalipsa, Czytadło). Ten bezpretensjonalny bohater Konwickiego pozwala nam się ze sobą utożsamiać, nosi pewne cechy pisarza, ale w istocie jest „każdym” i „nikim”. Jego imiona, jeśli są, stanowią raczej symbol przeciętności: Witek, Tadek. Główną cechą bohatera jest zadziwienie światem, ludźmi, przewartościowaniami etycznymi, w czym podobny jest do bohatera Kartoteki. Czytelnik może bez trudu odczuwać podobne emocje i odbierać tak samo wrażenia bohatera. Zwłaszcza że jest on sympatyczny i trochę sentymentalny. Zawsze staje po stronie wartości etycznych, takich jak wolność, godność i prawda. Przypomina tym Antygonę z dramatu Głowackiego (Antygona w Nowym Jorku, Artura z Tanga Mrożka.

Bibliografia

• Sławomir Mrożek, Tango, Policja
• Tadeusz Różewicz, Kartoteka, Świadkowie, Nasza mała stabilizacja
• Ernest Bryll, Rzecz listopadowa
• Janusz Głowacki, Antygona w Nowym Jorku
• Agnieszka Osiecka, Biała bluzka, Listy śpiewające