Wielkie karty naszej historii utrwalone w różnych formach zapisu literackiego (np. kronika, epos, pieśń patriotyczna itp.). Zaprezentuj na wybranych przykładach.

A gdy ty wołasz DZIEJÓW KSIĘGO,
ROZEWRZEJ KARTY NAD NARODEM.
NARODZIE, WRÓŻĘ: ZMARTWYCHWSTANIESZ,
Choć stoją jeszcze, choć czekają
czekają: kiedy brzmieć przestaniesz
i ton ostatni Twój zawarczy…
(Stanisław Wyspiański, Wyzwolenie)

 

Strategie wstępu

  • Historia narodu i jej znaczenie dla człowieka – ciąg dziejów narodu osadzonych w czasie. Ich przebieg uzależnia się od świadomego działania człowieka, przypadku, fatum bądź odwiecznego planu bożego. Literatura zajmuje się przede wszystkim relacją: historia – jednostka.
  • Poetyckie definicje historii:
    • Cyprian Kamil Norwid, Przeszłość,
    • Krzysztof Kamil Baczyński, Historia,
    • Agnieszka Osiecka, Orszaki:

Historio, historio,
cóżeś ty za pani,
że przez ciebie giną,
że przez ciebie giną
chłopcy malowani.

  • Bogactwo zdarzeń historycznych, walk, powstań i wielkich kart historii naszego narodu utrwalone w literaturze od średniowiecznej Historii Polski Jana Długosza po Notatki z codzienności… Marka Nowakowskiego.

 

Strategie rozwinięcia

  • Historia – nauczycielką życia, stąd różne zapisy literackie, odmienne ujęcia:
    • symboliczno-poetyckie:
      • Krzysztofa Kamila Baczyńskiego Historia,
      • Czesława Miłosza Walc,
    • realistyczne:
      • Romana Bratnego Kolumbowie. Rocznik 20.
  • Autorzy wiążą formę utworu literackiego z celem, zadaniem, jakie to dzieło (poświęcone wielkim kartom historii narodu) ma spełniać, np. epos o charakterze symboliczno-realistycznym – Pan Tadeusz Adama Mickiewicza ma charakter patriotyczny, ale wyraża też prawdy uniwersalne (wszystko przemija, odchodzi stary świat lub prawdę o tym, że człowiek może zmienić swój charakter, poprawić się).
  • Różne są funkcje zapisów literackich i ich przykłady, np. utwór może pokrzepiać serca (Trylogia Henryka Sienkiewicza) lub zwracać uwagę na heroizm zwykłych ludzi w mieście, w którym toczyły się walki, np. Pamiętnik z powstania warszawskiego Mirona Białoszewskiego).

 

Strategie zakończenia

  • Wśród funkcji przeważa upamiętnianie bohaterów, składanie im hołdu, budzenie entuzjazmu, nadziei (Pan Tadeusz Adama Mickiewicza).
  • Wiele elementów przyczynia się do powstania okreś­lonej formy dzieła traktującego o wielkich kartach historii naszego narodu:
  • W zależności od genezy (kto był twórcą dzieła i czy był to twórca indywidualny czy zbiorowy) może powstać np. kronika lub pieśń patriotyczna (np. Rota Marii Konopnickiej).
  • Istotne są upodobania twórcy, moda, sytuacja polityczna (np. w średniowieczu pisywano kroniki – Jana Długosza Roczniki… dla stanu wojennego – XX wiek – typowe są notatki –luźna forma fabularna).
  • Adresat zwykle pozostaje ten sam – przyszłe pokolenia, którym warto przypominać np. poprzez pieśń patriotyczną o pięknych kartach naszego narodu (Józef Wybicki Pieśń Legionów Polskich we Włoszech).
  • Rozmaite formy nastawione są na różny stopień wrażliwości odbiorcy, np. wiersz Czesława Miłosza Walc nie musi odpowiadać każdemu czytelnikowi, ze względu na poetyckie środki obrazowania, aluzje literackie i historyczne.
  • Uniwersalny charakter myśli, idei, nadziei związany jest z entuzjazmem, optymizmem, mocą, siłą, które biją z utworów. Ujawniają się też: poświęcenie celu jednostkowego, mowa o wartościach, wolności, wspólnym działaniu (zwłaszcza w Panu Tadeuszu Adama Mickiewicza).

 

Pytania do dyskusji

Wskaż znaczące dzieło literackie dotyczące wielkich kart historii Europy lub świata i scharakteryzuj jego ujęcie artystyczne.

Proponowana odpowiedź
Lew Tołstoj był autorem powieści historycznej przedstawiającej wojny napoleońskie. Sam Napoleon przypomina absolutnego tyrana, współczesnego antychrysta. Wkroczył do Moskwy i zniszczył ją. Tołstoj opisał cierpienie i wielkość narodu rosyjskiego z epickim rozmachem, tak że jego powieść bywa porównywana do Iliady Homera. Natomiast występujące w utworze elementy humanistycznej filozofii i przesycenie mistycyzmem, ingerencja kosmicznego przeznaczenia zbliża ją do Boskiej komedii Dantego. Wojna i pokój jest jednak przede wszystkim realistycznie pokazaną historią dwóch rodów należących do rosyjskiej arystokracji – Bołkońskich i Rostowów.

Czy współczesne ujęcia wydarzeń historycznych różnią się od tych dawnych pod względem zapisu literackiego? Podaj przykłady.

Proponowana odpowiedź
Współczesne ujęcia literatury poświęconej wielkim chwilom w historii naszego kraju różnią się w istotny sposób od ujęć dawnych. Obecnie np. w prozie nie jest tak wyraźnie zaznaczony wątek fabularny. Przykład stanowić mogą Notatki z codzienności. Grudzień 1982–lipiec 1983 Marka Nowakowskiego, w których akcja potraktowana jest dosyć marginalnie. Najważniejsze wydają się refleksje autora. Ta codzienność od grudnia 1982 do lipca 1983 dotyczy głównie człowieka. To on jest bohaterem historii i stanowi jej wspaniałą kartę, a nie świat, jak przedstawiano to dawniej.
Literatura faktu, która obecnie staje się dominującą formą opisu wydarzeń preferuje takie gatunki jak: dzienniki, notatki, dialogi (np. Rozmowy z katem Kazimierza Moczarskiego).

Zaprezentuj fragment własnego zapisu literackiego dotyczącego wydarzenia z historii ostatnich lat. Potraktuj go jako tekst z cyklu: „Wielkie karty his­torii naszego narodu…”.

Proponowana odpowiedź
Prezentacja fragmentu zapisków uczennicy zatytułowana Pamiętnik odtajniony:

20 grudnia 1982 roku

Dziś Stara czytała nam na polskim „Małą apokalipsę” Konwickiego. Niezłe. Te tłumy przed sklepem mięsnym, szarzyzna i beznadziejność są takie jak w życiu tu, za oknem. Na fizyce wpadło dwóch golędziniaków i dalejże rozbebeszać nam plecaki no i była wpadka. Leszczu miał towaru mnóstwo – same „Kosy”, takie podziemne pismo nauczycielskie. Podobno wyręczał matematyka, którego zawsze przed wejściem do szkoły rewidują. Ale czy to prawda? A może Leszczu sam przytargał to z miasta? Dość, że zabrali chłopaka i teraz nie wiadomo, kiedy wyjdzie. Dyro odgrażał się, że go nie wpuści na studniówkę, ale to tak dla picu, przy tych golędziniakach, bo turbowali nas troszeczkę za te oporniki w swetrach. Teraz już po wszystkim. Ciekawe, co będzie jutro. Święta przecież idą…

Bibliografia podmiotu

• Jan Długosz Roczniki czyli Kroniki Sławnego Królestwa Polskiego
• Wacław Potocki, Transakcje wojny chocimskiej
• Józef Wybicki, Pieśń Legionów Polskich we Włoszech
• Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz
• Cyprian Kamil Norwid, Przeszłość
• Lew Tołstoj, Wojna i pokój
• Henryk Sienkiewicz, Trylogia, Krzyżacy
• Maria Konopnicka, Rota
• Melichior Wańkowicz, Bitwa o Monte Cassino
• Miron Białoszewski, Pamiętnik z powstania warszawskiego
• Roman Bratny, Kolumbowie. Rocznik 20.
• Jerzy Stefan Stawiński, Kanał
• Aleksander Kamiński, Kamienie na szaniec
• Agnieszka Osiecka, Orszaki
• Marek Nowakowski, Notatki z codzienności. Grudzień 1982 – lipiec 1983
• Czesław Miłosz, Walc
• Kazimierz Moczarski, Rozmowy z katem