Rozmowy człowieka z Bogiem. Omów problem, odwołując się do wybranych utworów literackich.

Z Tobą ja gadam, co królujesz w niebie,
A razem gościsz w domku mego ducha.
(Adam Mickiewicz – Rozmowa wieczorna)

Strategie wstępu

Jak można rozumieć rozmowy z Bogiem?

  • Jako modlitwę (Ernest Bryll, Modlitwa dla Małgosi).
  • Jako pytania stawiane Bogu (Wacław Oszajca, sądny dzień).
  • Jako wiersze liryczne adresowane do Boga, np. hymny, psalmy (Jan Kochanowski, Czego chcesz od nas, Panie…).
  • Jako apostrofy, pytania wtrącone do tekstu o innym charakterze, np. do opisu zaświatów lub wyjątkowych wydarzeń historycznych itd. (Juliusz Słowacki, Samuel Zborowski – To Ty mi powiedz, Boże, skąd ja jestem).
  • Jako monologi, często o buntowniczym, prowokującym charakterze, inicjujące polemikę z Bogiem (Adam Mickiewicz, Jan Kasprowicz).

Dlaczego człowiek lubi rozmawiać z Bogiem?

  • Bóg jest cierpliwym i dostępnym w każdej chwili rozmówcą (Stanisław Barańczak, Żeby w kwestii tej nocy była pełna jasność).
  • Rozmawiając z Bogiem, rozmawiamy niejako z samym sobą, stąd szczerość dialogu – możliwość emocjonalnej wypowiedzi bez obawy o konsekwencje (Jan Kasprowicz, Dies irae).
  • Dzięki tym rozmowom ludzie nie czują się samotni (Mikołaj Sęp-Szarzyński, Sonet IV).
  • Rozmówca może odwołać się do osoby kompetentnej – Przyczyny Sprawczej świata (Ernest Bryll, Modlitwa dla Małgosi).
  • Dialogom towarzyszy klimat kameralności, intymności; zapewnienie indywidualizmu kontaktu (Wacław Oszajca, sądny dzień – poeta zadaje Bogu „trudne” pytanie, wykorzystując bezpośredniość kontaktu).
  • Człowiek dzieli z Bogiem tajemnicę metafizycznego spotkania, przeżywa rodzaj doznania mistycznego (Zygmunt Krasiński, Nad morzem na skale, Juliusz Słowacki, Beniowski [Boże! kto Ciebie nie czuł…]).

 

Strategie rozwinięcia

Ważne rozmowy z Bogiem w literaturze i ich sens – wybrane przykłady

  • Psalmy Dawida (Księga Psalmów) – ukazanie różnych „twarzy” Boga (Sędziego, Dobroczyńcy, Stwórcy, Powiernika).
  • Lamentacje Hioba – Księga Hioba [w:] Biblii.
  • Psalm Czego chcesz od nas, Panie… Jana Kochanowskiego – zachwyt nad światem i podziękowanie dla Boga za taki dar.
  • Mikołaj Sęp-Szarzyński, Sonet IV – dzielenie się niepokojem egzystencjalnym, niepewnością, prośba o opiekę.
  • Franciszek Karpiński, Pieśń wieczorna – prośba o opiekę i opatrzność Boską:
    Miej nas wiecznie w Twojej pieczy,
    Stróżu i Sędzio człowieczy!
  • Adam Mickiewicz, Wielka Improwizacja [w:] Dziadach cz. III – bunt przeciwko Stwórcy świata i żądanie przyznania władzy zbuntowanemu poecie.
  • Bolesław Leśmian, Dusiołek – polemika z Bogiem na temat zła, które jest obecne na świecie.
  • Jan Kasprowicz, Dies irae – bunt przeciwko Bogu – Stwórcy świata, ale także Tego, który dopuszcza zło i grzech, przez które ginie człowiek.
  • Stanisław Barańczak, Widokówka z tego świata – ludzka próba zrozumienia, uporządkowania rzeczywistości, dotarcia dzięki „widokówce z tego świata” tam, gdzie jest to dla człowieka niemożliwe. Świadomość własnych ograniczeń, ale i pragnienie ich pokonania.

Najczęstsze tematy rozmów człowieka z Bogiem dotyczą moralnego ładu świata, problemów dobra i zła. Człowiek gotów jest „poprawiać” świat, pomagać Bogu, wyręczać Boga lub odebrać Mu Boską moc, aby spożytkować ją, jak mu się wydaje, lepiej (Adam Mickiewicz, Dziady cz. III). Popularny temat ludzkich dialogów z Bogiem to codzienność, zwykłe sprawy, kłopoty, drobne radości, piękno przyrody, wspomnienia i zdarzenia tak osobiste, że można o nich pomówić jedynie z Bogiem, bo tylko on je zrozumie (np. Ernest Bryll, Kantyczka).

Funkcje rozmów metafizycznych:

  • Refleksja, czas na ocenę świata i ludzi
    (Juliusz Słowacki, Smutno mi, Boże…)
  • Wybór istotnych dla człowieka wartości
    (Janusz Stanisław Pasierb, Sny, Droga)
  • Próba zrozumienia siebie i innych
    (Stanisław Barańczak, Widokówka z tego świata)
  • Wyjaśnianie wątpliwości, uporządkowanie życia wewnętrznego
    (Agnieszka Osiecka, Kamień z serca)
  • Dążenie do dobra, piękna, chęć udoskonalenia ziemskiej rzeczywistości, w tym człowieka (wiersze księdza Twardowskiego ukazujące „ważne” w tym, co „nieważne”, „święte” w tym, co „nieświęte”)

 

Strategie zakończenia

Rozmowy człowieka z Bogiem wynikają z ludzkiej natury i prawdopodobnie nigdy nie ustaną. Są wyrazem ludzkich tęsknot do doskonałości, sprawiedliwości i piękna.
Świadczą o szlachetności i uznaniu istotnych wartoś­ci etycznych. Wreszcie przekonują, że człowiek jest istotą towarzyską, ufną i wrażliwą, że posiada życie duchowe.

 

Pytania do dyskusji

Wskaż najciekawszą, Twoim zdaniem, ­rozmowę człowieka z Bogiem i uzasadnij swój wybór.

Proponowana odpowiedź
Do interesujących dialogów z Bogiem należą wiersze Stanisława Barańczaka: Widokówka z tego świata, a zwłaszcza Żeby w kwestii tej nocy była pełna jasność.
Ten ostatni utwór jest potwierdzeniem wiary w Boga i wskazaniem niedoskonałości rozumienia spraw Boskich przez człowieka. Wiersz jest ciekawy także ze względów formalnych. Złożony jest z czterech zwrotek, czyli… dwóch zdań. Jedno ma ponad dwadzieścia wersów, drugie – pół wersu. Współczesny poeta uznaje zasady poezji dawnej, która dla wyrażania skomplikowanej problematyki filozoficznej używała form kunsztownych. Barańczak jako nowoczesny poeta składni grę zdań ceni bardzo wysoko.

Omów następujące zagadnienie: „Niełatwe relacje człowieka i Boga, czyli literackie spotkania i rozstania, powroty i pożegnania”, odwołując się do dwóch przykładów.

Proponowana odpowiedź
Niełatwe relacje z Bogiem zaprezentowane są w Dżumie Camusa. Jeden z jej bohaterów – Tarrou, człowiek prawy, ale niewierzący, zapytał przyjaciela: „Chciałbym wiedzieć, jak stać się świętym bez Boga; tylko to mnie interesuje”. Wciąż nurtowało go pytanie, czy można być świętym bez Boga. Doktor Rieux odpowiedział mu na to z właściwą sobie skromnością: „Obchodzi mnie tylko, żeby być człowiekiem”. Nie można zapomnieć głębokiego sensu tych słów. Inny bohater – ksiądz Paneloux – wygłaszał płomienne kazania do parafian, których wiara podczas epidemii dżumy podupadała. Przypominał plagę w starożytnym Egipcie, która była karą za grzechy, zacytował tekst z Exodusu i nawoływał swych słuchaczy do skruchy. Po śmierci dziecka, za które się modlił, ponieważ bardzo cierpiało, ojciec zmienił swoje kazania. Mówił o miłości do Boga, że jest trudna, wymaga od chrześcijan całkowitego wyrzeczenia się samego siebie i pogardy dla własnej osoby. Ojciec Paneloux poddał się chorobie, zmarł, nie rozmawiając z przyjaciółmi. Rzekł tylko: „(…) zakonnicy nie mają przyjaciół. Wszystko złożyli w Bogu.”. Wydaje się, że chciał umrzeć. Nie miał typowych objawów choroby. Trudno mu było trwać przy Bogu, lecz bardzo tego pragnął, był dobrym kapłanem, ale także słabym człowiekiem.

Kogo uznałbyś za mistrza żartobliwej rozmowy z Bogiem? Uzasadnij swoją opinię.

Proponowana odpowiedź
Mistrzem żartobliwej rozmowy z Bogiem jest Jan Twardowski, który zwierza się Najwyższemu w swym wierszu:

Szukam co było zginęło
co Ci zginęło Panie
gwiazdy nie ruszyły z miejsca
nie zmieniły adresu (…)
tylko człowiek stale Ci się gubi
urodzony dezerter
(Jan Twardowski, Dezerter)

Bibliografia podmiotu

• Biblia, Księga Hioba w przekładzie Jakuba Wujka
• Jan Kochanowski, Psałterz Dawidów, Na dom w Czarnolesie, Księgi wtóre. Pieśń XXV (Czego chcesz od nas, Panie…)
• Mikołaj Sęp-Szarzyński, Sonet IV, Psalm CXXX Paraphrasis (De profundis clamavi ad Te, Domine)
• Jakub Jasiński, Do Boga
• Franciszek Karpiński, Pieśń poranna, Pieśń wieczorna
• Juliusz Słowacki, Hymn (Smutno mi, Boże…), Samuel Zborowski (To Ty mi powiedz, Boże, skąd ja jestem), Beniowski (Boże! kto Ciebie nie czuł…)
• Adam Mickiewicz, Rozmowa wieczorna, Dziady cz. III
• Cyprian Kamil Norwid, Psalm Wigilii
• Zygmunt Krasiński, Nad morzem na skale
• Jan Kasprowicz, Dies irae
• Księga Psalmów – tłumaczenie z hebrajskiego Czesława Miłosza
• Bolesław Leśmian, Dusiołek, Dziewczyna
• Stanisław Baliński, Modlitwa polska
• Edward Stachura, Ach, kiedy znowu ruszą dla mnie dni
• Stanisław Barańczak, Widokówka z tego świata
• Agnieszka Osiecka, Wielka woda, Zabawki Pana Boga, Z jednego ziarna, Piosenka dla Elizy, Kamień z serca
• Ernest Bryll, Modlitwa dla Małgosi, Kantyczka, A Ty nam, Boże, przebacz, że Cię nie widzimy…
• Karol Wojtyła, Pieśń o słońcu niewyczerpanym
• Jan Twardowski, Boże, Z Tobą, Dezerter, Suplikacje
• Janusz Stanisław Pasierb, wierzę, Ojcze nasz, gdyby, sny, studnia, droga
• Albert Camus, Dżuma