Porównaj różne wcielenia diabła w literaturze i omów ich funkcje, odwołując się do wybranych tekstów literackich.
Strategie wstępu
Definicja diabła – zaskakujące nazwy. Diabły a demony. Bogactwo „imion” diabelskich i przyczyny tego zjawiska. Diabeł – w religii chrześcijańskiej i mojżeszowej: anioł upadły, strącony przez Boga do piekieł, kuszący ludzi do grzechu; w wierzeniach ludowych ogólniej: „zły duch, czart, szatan, symbol złości i brzydoty” (definicja słownikowa).
- Dlaczego diabeł budzi zainteresowanie i czy jest to zdrowy odruch?
- Bo jest związany z fundamentalnymi pojęciami etycznymi: dobrem i złem.
- Bo, jako postać negatywna, kojarząca się z „owocami zakazanymi”, budzi w ludziach przekorę, chęć buntu, sprzeciwu.
- Bo opowieści o diable mają wiele z magii, tajemnicy, uruchamiają wyobraźnię.
- Bo jak zło, którego jest panem, jest bardziej widoczny niż świat mniej zauważalnego i efekciarskiego dobra. Nawet w literaturze łatwiej przecież scharakteryzować postacie negatywne niż pozytywne.
Strategie rozwinięcia
Diabeł to byt, ale i symbol, dlatego tak wiele jest wcieleń, wizerunków diabłów stworzonych przez ludzi, choć wszystkie one tylko nieudolnie naśladują prawdziwego diabła, istniejącego przecież w boskim świecie. Przykłady kilku jego wcieleń, występujących w różnych tekstach literackich, wcześniejszych i późniejszych. Prezentując diabelskich bohaterów, spróbujmy obdarzyć ich znaczącymi epitetami. Wyróżnimy w ten sposób najważniejszą cechę każdego z konkretnych wcieleń szatana.
- Pradziadek diabelski, czyli biblijny wąż.
- Książę Ciemności z Dantejskiego świata (rzeczywistości pełnej „dantejskich scen”).
- Łowca ludzkich namiętności, obdarzony szatańską mocą – diabeł Faustowski.
- Diabeł rodem z ludowej baśni lub romantycznej ballady.
- Diabeł demaskujący komunistyczną rzeczywistość.
- Diabeł posiadający kompetencje krytyka literatury.
Strategie zakończenia
Obecność diabła w literaturze ma długą tradycję. Wcielenia diabła bywały bardzo różnorodne. W zależności od czasu i środowiska kultura kształtowała rozmaite jego wyobrażenia. Z biegiem czasu coraz bardziej odbiegał od stereotypu czarnej, ponurej istoty z rogami, kopytami i ogonem. Zawsze miał „coś z człowieka”. Współczesna sztuka przekonuje nas, że diabeł lubi przybierać nieprawdopodobne maski: kobiet, eleganckich dżentelmenów, filozofów. Przekonuje też, że człowiek bywa gorszy od diabła, a zwłaszcza człowiek poddany nieludzkiej, bo krępującej jego człowieczeństwo (miłość, godność, wolność), ideologii.
Pytania do dyskusji
Diabeł jest obecny także w polszczyźnie. Przytocz znane Ci związki frazeologiczne, w których występuje nasz bohater i objaśnij ich znaczenie.
Proponowana odpowiedź
„Diabli to nadali”, „diabli by cię wzięli”, „idź do diabła”, „niech to diabli”, „do stu (par) diabłów”, „ki diabeł?” (któż to?), „diabła wart” (nic nie wart), „mróz jak diabli”.
Wskaż znane Ci przysłowia, objaśnij ich znaczenie i funkcję, jaką pełnią w języku.
Proponowana odpowiedź
„Gdzie diabeł nie może, tam babę pośle”, „niechaj diabeł bierze przyjaźń na papierze”,„diabeł nie śpi”, „co nagle, to po diable”. Przysłowia nawiązujące do diabła jako bohatera czynią tę postać wyrazistą. Ukonkretniają jej niezwykłe możliwości. Potwierdzają obecność w życiu zła, które diabeł symbolizuje („diabeł nie śpi”). Przysłowia przestrzegają przed negatywnymi skutkami diabelskich działań („co nagle, to po diable”). Uczą także, często w żartobliwy sposób, jak „zło na dobro można obrócić”.
Zaprezentuj najciekawsze, Twoim zdaniem, wcielenie diabła w literaturze i uzasadnij swój wybór.
Proponowana odpowiedź
Najciekawszy spośród występujących w literaturze wydaje się diabeł ukryty, a więc taki, który udaje… przeciwieństwo diabła, czyli istotę dobrą. Przykłady wspomnianych wcieleń diabła spotykamy w Trzech muszkieterach Dumasa (Milady) i w Mistrzu i Małgorzacie Bułhakowa (Woland).
Bibliografia
• Biblia
• Dante Alighieri, Boska Komedia
• Johann Wolfgang Goethe, Faust
• Adam Mickiewicz, Pani Twardowska
• Michaił Bułhakow, Mistrz i Małgorzata
• Maria Dąbrowska, Szkice z podróży