Motyw ptaków. Omów jego występowanie w literaturze.

Komentarz

Temat jest niebanalny, można powiedzieć, że wymaga specyficznego spojrzenia na literaturę. Wiedza szkolna przyda ci się jedynie w niewielkim zakresie. Dostając taki temat, możesz początkowo czuć się nieco zbity z tropu i zagubiony – gdzie szukać tych ptaków w literaturze? Jeżeli jednak zastanowisz się przez dłuższy czas, okaże się, że ptasie motywy są dość liczne na przestrzeni różnych epok literackich. Szczególnie będzie w nie obfitowała literatura romantyczna. Masz szerokie pole do popisu w aranżacji takiego tematu – możesz wybrać sobie dowolny okres literacki lub dwie, czy trzy epoki. Możesz też wybrać, jako reprezentanta jednego ptaka, i prześledzić rolę, jaką ogrywa on w różnych dziełach literackich – ta opcja jest jednak dość trudna i czasochłonna.

Inne możliwe sformułowania tematu:

Przedstaw motyw ptaków jako symbolu wolności i poezji w wybranych dziełach literackich.
Ptasie motywy – omów ich rolę i znaczenie symboliczne w literaturze.

Ramowy plan wypowiedzi:

Określenie problemu:
Funkcjonowanie motywu ptaka w dziełach literackich jest różnorodne, symbolika ptaków sięga swoim rodowodem do wyobrażeń archetypowych, stworzonych przez mitologię grecką i biblijną.

Kolejność prezentowanych argumentów:

Ptaki w mitologii greckiej (atrybuty bogów, maski w bajkach).
Ptak jako symbol artysty i wolności w renesansie.
Różnorodność ujęcia ptasich motywów w romantyzmie.
Naturalistyczne i oniryczne wizje ptaków.
Ptak jako metafora człowieka w literaturze współczesnej.

Wnioski:
Ptak najczęściej pojawia się w literaturze jako: symbol wolności, poetyckiego talentu, i poezji w ogóle. Cechy przypisywane ptakom istnieją w bajkach, ale również w świadomości potocznej. W przeciwieństwie do wcześniejszych epok, literatura współczesna najczęściej dostrzega w ptakach symbol niebezpieczeństwa, zagrożenia, czającego się w świecie zła.

Strategie wstępu

Ptak jako symbol

Od czasów mitologicznych ptaki imponowały ludziom ze względu na prawie nieograniczone możliwości pokonywania przestrzeni. Dlatego już od czasów starożytnej Grecji często utożsamiano je z wolnością i swobodą, o czym najlepiej świadczy mit ikaryjski. Przypisywano im magiczną siłę, czyniąc z nich atrybuty bogów. Takie widzenie ptaków pozostawiło swoje ślady między innymi w fakcie, że wizerunki tych stworzeń widnieją jako godła wielu państw, na przykład orzeł jest godłem Polski. Również z czasów antyku wywodzi się drugi nurt symbolicznego postrzegania ptaków – jako synonimu poezji, twórczego geniuszu, lotnej myśli, która nie ma ograniczeń w przestrzeni i czasie. Wpłynął na ten tok myślenia niewątpliwie fakt, że pióro jako narzędzie literatów pochodzi właśnie od ptaka. Te dwa symbole, wolność i poezja, są kluczowe dla literackich wizji ptaków.

Ptak jako metafora zła i dobra

Fascynacja ludzi ptakami i ich podniebnym życiem odnalazła swoje odzwierciedlenie w tekstach literackich różnych epok. Ptak był dla człowieka istotą godną podziwu, ale jednocześnie nieujarzmioną, niedającą się do końca oswoić. Dlatego też ptakom przypisywano często irracjonalne moce i znaczenie. Epoki klasyczne mają tendencje do ukazywania ptaków jako symboli pozytywnych: stają się one synonimem niezależności, wolności, swobodnego przemierzania przestrzeni. Natomiast epoki bardziej zanurzone w uczuciach i podświadomości dostrzegały także drugą stronę ptasiej istoty. W romantyzmie, czy Młodej Polsce ptaki pojawiają się często jako siły z pogranicza tego i tamtego świata, siły ostrzegające, czasami karzące. Bywa też, że ptaki przynoszą irracjonalne zagrożenia – taka ich wizja może być związana z inspiracjami ludowymi w literaturze. W zależności od danej epoki, czy nawet nurtu literackiego, funkcja ptasich motywów w poezji i prozie jest bardzo zróżnicowana.

Strategie rozwinięcia

Ptaki w mitologii

W mitach greckich mamy do czynienia z wielością znaczeń, jakie niosą ze sobą ptaki i ptasie motywy. Przede wszystkim ptakom przypisywano określone, pożądane przez ludzi cechy i czyniono z nich święte istoty, stojące przy boku bogów. Za króla ptaków uznawano bezapelacyjnie orła, dlatego też był on poświęcony gromowładnemu Zeusowi. Sowa stanowiła atrybut bogini mądrości i opiekunki stolicy Grecji, Ateny. Natomiast gołąb, jako symbol łagodności i miłości, stał się atrybutem najpiękniejszej z bogiń – Afrodyty.

Nie wszystkie jednak mitologiczne obrazy ptaków budzą naszą sympatię, niektóre są wręcz odrażające. Przypomnijmy choćby sępa, który z rozkazu mściwego Zeusa, wydziobuje wątrobę Prometeuszowi przykutemu do skały. Równie odpychające są krwiożercze harpie, mięsożerne potwory, z którymi musi poradzić sobie Herakles. Co ciekawe, starożytni Grecy byli szczególnie rozmiłowani w tworzeniu tak zwanych hybryd, czyli istot łączących w sobie cechy zwierzęce, ludzkie i ptasie – uskrzydlona była na przykład fantastyczna Chimera. Atrybut ptaka, czyli skrzydła, posiadał Thanatos, bóg śmierci. Również Hermes, boski posłaniec, kursujący między niebem a ziemią, był zaopatrzony w skrzydełka u nóg. Te wizje świadczą, że antyczni Grecy widzieli ptaki jako stworzenia o cechach nadnaturalnych, przebywające w rejonach zwykle ludziom niedostępnych. Najpiękniejszy hołd, złożony ptakom w mitologii, to, oczywiście, opowieść o Dedalu i Ikarze. Przy użyciu ptasich atrybutów, czyli zlepionych woskiem skrzydeł z piór, uwięzionym bohaterom udaje się wydostać z kreteńskiego więzienia. Jednak klęska i tragiczna śmierć Ikara może wskazywać na to, iż Grecy dokładnie zdawali sobie sprawę z niemożności bezkarnego zgarnięcia przez człowieka ptasiej dziedziny. Swoisty dług wobec ptaków zaciągnęli Rzymianie – w mitycznych opowieściach dotyczących początku miasta Rzymu mamy fragment mówiący o tym, jak to gęsi uratowały Romę przed najazdem obcych wojsk.

Trzeba też zaznaczyć, mityczne znaczenie ptaków i przypisane im cechy zostały utrwalone w dziedzictwie europejskiej kultury przez bajki. W najsłynniejszej z nich, napisanej przez Ezopa Fryga, a zaadaptowanej m.in. przez Biernata z Lublina mamy jednak do czynienia z „ptakiem naiwnym”. Chodzi, oczywiście, o bajkę Kruk i lis. Kruk jest tu uosobieniem takich cech, jak próżność połączona z głupotą i łatwowiernością. Dlatego też daje sobie wyrwać z dzioba ser podstępnemu pochlebcy – lisowi.

Dobra nowina

Piękny, pełen optymizmu i radości motyw ptaka pojawia się w starotestamentowej opowieści o potopie. Kiedy mijał czterdziesty dzień Bożej kary, Noe wypuścił gołębia na zwiady. Właśnie ten ptak, po trzykrotnej próbie, przyniósł swemu właścicielowi zerwaną z drzewa gałązkę oliwną – symbol ustępowania wód, końca gniewu Pańskiego i odradzającej się do życia ziemi. Jeżeli mowa o dobrej nowinie, to warto przypomnieć, iż orzeł stał się symbolem świętego Jana Ewangelisty. Natomiast w średniowieczu Chrystusa przedstawiano alegorycznie nie tylko jako baranka, ale również jako pelikana. Ptak ten, według legend, miał rzekomo własną krwią karmić swoje dzieci – średniowieczni mistycy widzieli więc w nim analogię do osoby Chrystusa i jego ofiarowania na rzecz zbawienia wszystkich ludzi.

Renesansowe obrazy ptaków

Chyba największą karierę literacką zrobił sokół. Ten tytułowy bohater jednej z nowel z Dekameronu Boccaccia stał się przede wszystkim symbolem wielkiej miłości i poświęcenia. Uroczy, ale niefrasobliwy Federigo był beznadziejnie zakochany w Monnie Giovannie. Straciwszy cały swój majątek, cieszył się jedynie swoim ulubionym sokołem, ptak był dla niego źródłem utrzymania, gdyż uczestniczył w polowaniach, a zarazem przyjacielem. Jednak, gdy Monna ze swoim synkiem odwiedziła Federiga, ten nie wahał się ani chwili – aby godnie ugościć damę swego serca, rozkazał przyrządzić sokoła na obiad. Dzięki temu czynowi Federigo w przyszłości miał jednak zdobyć rękę Giovanny, a także jej majątek, gdyż kobieta doceniła wielkość ofiary i uczuć.

Niesamowity obraz metamorfozy w ptaka przynosi Pieśń XXIV Jana Kochanowskiego, zaczynająca się od słów „Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony…” Poeta z Czarnolasu nawiązuje w niej do Horacjańskiego motywu non omnis moriar – nie cały umrę. Śmierć samego siebie, czyli poety pokazuje jako przemianę w ptaka – jego kończyny zmieniają się w ptasie nogi, a zamiast włosów zaczynają wyrastać skrzydła. Ptak jawi się w tym wierszu jako nie tylko symbol wolności, ale też nieskrępowanego talentu, sławy i geniuszu poetyckiego, który przekracza granice przestrzeni. Pośmiertną sławę, której poeta jest pewien, opisuje metaforycznie jako ikaryjski lot ponad krajami Europy.

Orzeł w poezji romantycznej

Motyw tego ptaka zajmuje w polskim romantyzmie miejsce szczególne. Orzeł jako symbol Polski przywołuje takie wartości, jak siła, umiłowanie wolności i poświęcenie dla ojczyzny. W takiej też funkcji pojawia się w słynnej Warszawiance Kazimierza Delavigne. Orzeł z tej patriotycznej pieśni, zapatrzony „w tęczę Franków”, czyli w ideały Rewolucji Francuskiej, wzbija się w niebo i tyrtejskimi strofami zachęca Polaków do walki narodowowyzwoleńczej: „Powstań, Polsko, krusz kajdany”, Dziś „twój tryumf albo zgon”! Motyw orła zostaje też przywołany w Odzie do młodości Adama Mickiewicza. To właśnie młodość, przeciwstawiona starości, która jest jak „płaz w skorupie”, ma „orlą potęgę lotów”. Szczególnie wyraźnie widać tu kontrast między stagnacją a marazmem, przypisywanym starym, a rewolucyjnymi ideałami i potęgą woli oraz wyobraźni, którą symbolizuje motyw ptasi. To właśnie lotna młodość ma szansę „ruszyć z posad bryłę świata”.

W zupełnie innym kontekście przywołuje motyw orła Zygmunt Krasiński w Nie-Boskiej komedii. Orzeł występuje tam jako symbol sławy, ale jest wytworem sił szatańskich, kusi Hrabiego Henryka złudnymi mirażami sławy, aby obnażyć nędzę fałszywego poety.

Romantyczni wysłańcy z zaświatów

Wielu ptasich bohaterów w poezji romantycznej okazuje się istotami stojącymi jak gdyby na pograniczu tego i tamtego świata. Co ciekawe, romantyzm lubował się w nadawaniu ptakom, zwłaszcza nocnym, znaczenia złowróżbnego omenu.

Warto w tym miejscu przywołać balladę Lilie Mickiewicza, zwłaszcza scenę, gdy pani wraca z chatki Pustelnika. Jej drodze do dworku towarzyszy dziwaczny i złowieszczy głos ptaków – kruków, wron i puchaczy. Ostrzegają one przed konsekwencjami zbrodni i przypominają o wyrzutach sumienia, w ich odgłosy wplata się dźwięk „nie z tego świata”, czyli głos zamordowanego męża.

Jeszcze bardziej niesamowite są ptaki, pojawiające się o północy w II części Dziadów. Są to krwiożercze duchy, które w akcie słusznej zemsty prześladują po śmierci ziemianina, znanego z nieczułości i okrucieństwa. Zachłostany niegdyś na śmierć wieśniak staje się krukiem, a kobieta z dzieckiem, która zmarła w Wigilię w głębokim śniegu, gdyż nie wpuszczono jej do dworu, przybiera postać sowy. Ptaki są bezlitosne, zabierają wszelkie jadło swemu dawnemu panu, a ponieważ są stale głodne, „szarpią ciało na sztuki”. Jednak sam szlachcic, choć wolałby piekło od tych męczarni, wie, że nie ma odwołania od „sprawiedliwych wyroków bożych” i ludzie nie mogą mu pomóc.

Ptaki nostalgiczne

W liryce polskich romantyków emigrantów ptasie motywy są niezwykle częste. Wygnańcy, tęskniący za ojczyzną, zazdrościli skrzydlatym istotom ich wolności, nieograniczonych swobody pokonywania przestrzeni, możliwości powrotu do kraju.

W ostatniej strofie Stepów akermańskich Mickiewicza poeta zatrzymuje się w swojej podróży przez Krym. Noc wycisza odgłosy stepu, podróżujący słyszy lecący gdzieś wysoko klucz żurawi „których by niedościgła źrenica sokoła”. Te ptaki stają się swoistym łącznikiem między losem wygnańca a bezpowrotnie utraconą krainą dzieciństwa – Litwą.

W podobnej funkcji pojawiają się bociany w wierszu – lirycznym wyznaniu pt. Hymn Juliusza Słowackiego. Poeta, podróżując statkiem przez Morze Śródziemne, podziwia piękno krajobrazu, jednak zachód słońca budzi w nim obawę co do przyszłych losów. Widok bocianów wracających na północ pogłębia w wygnańcu dojmujący smutek „żem je znał kiedyś na polskim ugorze, Smutno mi, Boże!” Właśnie bocian jest nieodłącznie zawiązany z naszą ojczyzną, zarówno w tradycji ludowej, jak i poetyckiej, staje się on symbolem polskości, tego, co bliskie i swojskie.

Nieprzypadkowo również Cyprian Kamil Norwid w wierszu Moja piosnka II jako jedno z najpiękniejszych wspomnień, kojarzących się z krajem, przywołuje bocianie gniazda.

Polska i jej ptasie atrybuty

Poeci romantyczni potrafili też jednak wykorzystać ptasie konotacje, aby poddać ojczyznę krytyce. W Grobie Agamemnona Słowacki nazywa Polskę „pawiem narodów i papugą”. Jak można zinterpretować tę symbolikę? Papuga jest ptakiem, który kojarzy się nam z bezmyślnym naśladowaniem wyuczonych gestów, czy głosów. Można więc powiedzieć, że Słowacki oskarża Polskę o brak refleksji i umiaru w przejmowaniu obcych wzorców. Nieco trudniejszy do interpretacji jest symbol pawia, który zwykle przywołuje na myśl takie cechy, jak piękno, ale też próżność i robienie czegoś na pokaz. Zdaniem Słowackiego właśnie taktyka przypodobania się innym narodom za wszelką cenę w dużej mierze doprowadziła do klęski rozbiorów.

Poeci ze „skrzydły złamanymi”

O ile romantyzm bardzo szeroko interpretował symbolikę ptaków i nadawał ptasim postaciom nowe, oryginalne znaczenia, to epoka modernizmu odnosiła się dość schematycznie do toposu ptaka jako symbolu poety.

Kazimierz Przerwa-Tetmajer w dekadenckim wierszu Eviva l’arte przeciwstawia filistrom artystów, którzy są „królami bez ziemi. Możemy z głodu skonać gdzieś pod progiem, ale jak orły z skrzydły złamanemi” – deklaruje Tetmajer w imieniu tych wszystkich, którzy, uważając się za kapłanów sztuki, odrzucali materialny dostatek i drobnomieszczańską moralność. Oczywiście, sugestia tej metafory jest jasna, artysta nawet w nędzy zachowuje godność i honor, ale to właśnie społeczeństwo, nierozumiejące wysokiej sztuki, łamie mu skrzydła.

Nieco większą oryginalnością wykazał się Charles Baudelaire w wierszu pod tytułem Albatros. Pierwsze trzy strofy opisują pięknego albatrosa, który zachwyca ludzkie oko, szybując nad morzem. Kiedy jednak zostaje schwytany przez marynarzy i stoi z bezradnie opuszczonymi skrzydłami na pokładzie, razi swoją marnością i brzydotą. Marynarze, jakby zapomniawszy o urodzie ptaka, czynią sobie z niego przedmiot żartów „ktoś ci fajką w dziób stuka, ktoś dla pośmiewiska przedrzeźnia twe podrygi”. W ostatniej strofie autor wyjaśnia analogię albatrosa i poety. Żywiołem twórcy, podobnie jak ptaka, jest burza, wolność i podniebny lot. Sprowadzony przez społeczeństwo do przyziemnego istnienia, jest tylko śmieszny i żałosny. Talent, geniusz staje się przeszkodą w codziennym życiu – „spędzony na ziemię i szczuty co kroku, wiecznie się o swe skrzydła olbrzymie potyka”.

Naturalistyczne ujęcie ptaków

W opowiadaniu Rozdzióbią nas kruki, wrony…przedstawienie ptaków ma zarazem naturalistyczny i symboliczny charakter. Kruki i wrony w ponurej, deszczowej scenerii, przywodzącej na myśl beznadzieję i klęskę, towarzyszą Andrzejowi Winrychowi, jednemu z ostatnich uczestników powstania styczniowego. Gdy powstaniec umiera, bestialsko zamordowany przez oddział rosyjskich żołnierzy, wrony uczestniczą w jego agonii. Ptaki te zachowują się niemalże jak sępy, czekając na śmierć, aby zaspokoić swój głód, rozszarpując padlinę. Najpierw ptaki rozdziobują zwłoki zabitego konia, potem ruszają w morderczą drogę przez ciało Winrycha, aż do jego głowy: „zapragnęła zajrzeć do wnętrza mózgu, do siedliska wolnej myśli, (…) poczęła dobijać się zapamiętale do wnętrza tej czaszki, do tej ostatniej fortecy polskiego powstania”. Naturalizm tej sceny jest wręcz wstrząsający, końcowe sekwencje opowiadania przynoszą obraz coraz to nowych gromad wron, krążących nad ciałem Winrycha i żywym jeszcze, ale rannym koniem. Ptaki te są symbolem zła, zagrożenia i okrucieństwa, ostatnie zdania opowiadania precyzują znaczenie tego motywu „Zza świata szła noc, rozpacz i śmierć”.

Pojawienie się motywu kruków i wron oraz ich obecność w tytule opowiadania Żeromskiego bywa często interpretowana jako ostrzeżenie dla ówczesnych Polaków – jeżeli nie będą oni solidarni i nie zjednoczą się, to podobnie, jak krwiożercze ptactwo, rozdziobią ich i zniszczą wrogowie ojczyzny.

Ptaki we współczesnej literaturze

W prozie XX wieku ptaki zaczynają mieć większe znaczenie, niż tylko tworzenie poszczególnych motywów i toposów. Wielu pisarzy postać ptaka i specyfika ptasiego życia fascynuje na tyle, że ptaki stają się metaforą ludzkiego losu w ogóle, a zwłaszcza jego tragicznego wymiaru. Analizując literacki motyw ptaka nie można nie wspomnieć o przerażającej w swojej wymowie powieści Jerzego Kosińskiego Malowany ptak. Jak chcą niektórzy, powieść być może ma odwołania autobiograficzne, pokazuje bowiem gehennę małego żydowskiego chłopca, ukrywającego się po wsiach polskich, wśród prymitywnego i zdegenerowanego chłopstwa, w czasie okupacji niemieckiej w Polsce. Jeden z opiekunów, a właściwie oprawców dziecka, zajmuje się z sadystyczną przyjemnością chwytaniem ptaków i malowaniem ich jaskrawymi kolorami. Taki pomalowany ptak jest skazany na straszliwy los – jako intruz, obcy zostaje zadziobany przez swoje własne stado. Książka Kosińskiego ten epizod rozszerza jednak na prawa działające w każdym społeczeństwie; jednostka uznana za inną, obcą zawsze zostaje przez grupę zniszczona.

Niewątpliwie motyw ptaka doczekał się swojej kultowej książki. Chodzi oczywiście o Ptaśka Williama Whartona. Właściwie w przypadku tej lektury trudno mówić o motywie, wiedza o ptasim świecie przenika bowiem całą fabułę. Bohaterem jest młody chłopak, który po traumatycznych przeżyciach na froncie II wojny światowej trafia do szpitala psychiatrycznego. Tutaj, w akcie buntu i negacji okrutnego świata, przenosi się w ptasią egzystencję, siedzi bez ruchu w pozycji ptaka, a kiedy wykonuje jakieś gesty, również przypominają one bardziej ruchy ptasie niż ludzkie. Czytając Ptaśka, odnosimy jednak wrażenie, że wybór chłopca jest zupełnie uzasadniony. Ptasie życie, w porównaniu z ludzkim jest pełne piękna i subtelnej wrażliwości. Być może strategia młodego człowieka jest ucieczką od życia, ale Wharton tak wnikliwie przedstawia wewnętrzny świat ptaka, że nie sposób się nim nie zachwycić.

Strategie zakończenia

Przegląd ptasiej symboliki

Zauważ, że motyw ptaka w literaturze jest jednym z częściej wybieranych przez twórców. Już od czasów antyku ptak funkcjonował w zbiorowej świadomości mitycznej i archetypowej jako nosiciel określonych cech i wartości. Antyk i renesans zdecydowanie preferowały topos ptaka jako symbolu wolności, twórczości i nieograniczonych możliwości. Pióro i skrzydła to ptasie atrybuty, nieodłącznie kojarzone z poezją. Zwróć uwagę na zróżnicowanie znaczeń motywu ptaka w epoce romantyzmu. Prezentacje możesz zakończyć także własną refleksją na temat motywu ptaka i znaczeń, jakie on dla ciebie niesie.

Ewolucja literackiego motywu ptaka

Prześledź pokrótce, jaką rolę w literaturze różnych epok odgrywały ptaki. Zauważ, że wykorzystywano je nie tylko w opisach przyrody, ale przypisywano im określone funkcje symboliczne. Zwróć uwagę na dwie prawidłowości. Pierwsza, to zróżnicowanie znaczeń ptaka w zależności od jego ubarwienia; białe ptaki, jak orły czy łabędzie, są przeważnie kojarzone z czymś dobrym, wzniosłym i pięknym. Natomiast czarne prowokują skojarzenia ze śmiercią, zagrożeniem i zagładą. Rysuje się także druga prawidłowość: ptak, który w dawnych epokach symbolizował wolność i twórczość, w wieku XX często staje się symbolem grozy, nieokreślonego niebezpieczeństwa i zła w świecie.

Pytania do dyskusji

Wspomniałeś o występowaniu motywu ptaka w bajkach. Czy mógłbyś przytoczyć jakąś bajkę, poza „Krukiem i lisem”, której bohaterami są ptaki?

Proponowana odpowiedź
Taką bajką są Ptaszki w klatce Ignacego Krasickiego. Bajka ta powstała w oświeceniu, a jej bohaterowie, czyżyki, nie tyle ukazują konkretne cech ludzkie, co różne podejścia wobec wolności. Stary czyżyk, urodzony na wolności tęskni za nią i przeżywa swoją niewolę w klatce, natomiast młody, urodzony już w zamknięciu, nie zna pojęcia wolności, a więc jej nie pragnie.

Przypomnij, jakie znaczenie w „Weselu” Wyspiańskiego ma czapka z pawimi piórami?

Proponowana odpowiedź
W potocznym rozumieniu paw jest symbolem próżności. Czapki z pawimi piórami były typowym elementem ludowego stroju krakowskiego. Taką czapkę znajduje jeden z chłopskich weselników, Jasiek. Schylając się po nią w czasie konnej jazdy, gubi złoty róg, magiczny przedmiot, który ma zapewnić zwycięskie powstanie. Pawie pióra stają się więc symbolem chłopskiej próżności, materializmu i zadufania, które stają na drodze solidaryzmu między różnymi klasami polskiego społeczeństwa.

Bibliografia:

• Jan Parandowski Mitologia grecka
• Biblia
• William Szekspir Romeo i Julia
• Adam Mickiewicz Ballady i romanse, Sonety krymskie
• Juliusz Słowacki Hymn, Grób Agamemnona
• Adam Mickiewicz Dziady część II i III
• Henryk Sienkiewicz Janko Muzykant
• Stefan Żeromski Rozdzióbią nas kruki, wrony…
• Charles Baudelaire Albatros
• Bruno Schulz Sklepy cynamonowe, rozdział: Ptaki
• Jerzy Kosiński Malowany ptak
• William Wharton Ptasiek