Twórcza i destrukcyjna siła miłości w życiu człowieka

Twórcza i destrukcyjna siła miłości w życiu człowieka. Omów na wybranych przykładach bohaterów literackich.

Albowiem miłość mocna jest
jak śmierć, a namiętność mroczna jak
świat podziemny.
(Pieśń nad Pieśniami)

I jedno wiemy tylko.
I nic się nie zmienia.
Śmierć chroni od miłości,
a miłość od śmierci.
(Jan Lechoń, Pytasz, co w moim życiu z wszystkich rzeczą główną…)

Strategie wstępu

Miłość i jej siła

Miłość uznawana jest za uczucie, któremu trudno się oprzeć.

I nie miłować ciężko, i miłować/ nędzna pociecha, gdy żądzą zwiedzione
myśli cukrują nazbyt rzeczy one, które i mienić, i muszą się psować

– Sonet V O nietrwałej miłości rzeczy świata tego Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego).
Może ono zawładnąć człowiekiem całkowicie, pozbawiając go innych uczuć, a także przesłaniając rozum.

W kulturze antycznej istniało wyobrażenie bożka miłości – Amora. Był on przedstawiany jako skrzydlaty chłopiec z łukiem i strzałami. Nie sposób było przed nim uciec

Próżno uciec, próżno się przed miłością schronić,
Bo jako lotny nie ma pieszego dogonić?
(Jan Kochanowski O miłości).

Stąd pojęcie „siły miłości”, zwanej czasem magnetyzmem serca (miłość może budzić odwzajemnione uczucie – modna była w XIX wieku teoria mesmeryzmu i koncepcja istnienia na świecie uniwersalnych fluidów, za pomocą których człowiek może oddziaływać na drugą istotę.
Przykład:
Aleksander Fredro Śluby panieńskie, czyli Magnetyzm serca). Z całą pewnością należy jednak docenić tę siłę, której konsekwencje mogą być różne. Właśnie ze względu na jej skutki, w życiu i w literaturze spotykamy różne rodzaje tego uczucia. Należą do nich:

• Miłość kreatywna – przeważnie spełniona: „Uczucie, któremu dane było się w pełni zrealizować. Spełnienie może oznaczać wzajemność albo miłość fizyczną. Może się też realizować przez narodziny potomstwa” (Szkolny słownik motywów literackich).Miłość kreatywna wzbogaca człowieka, daje mu nadzieję i optymizm. Uwrażliwia bohatera na potrzeby innych, uczy pokonywania życiowych przeszkód i dodaje mu siły, jest motorem do działań – ta aktywność może zaskakiwać zarówno jego samego, jak i otoczenie (Henryk Sienkiewicz, Pan Wołodyjowski – Baśka).

• Miłość destrukcyjna – miłość, która pochłania człowieka całkowicie, obezwładnia jego wolę, niszczy jego szlachetne odruchy, pozbawia go godności, nadziei, deformuje prawdziwy obraz świata, wypacza charakter bohatera, unieszczęśliwiając w ten sposób jego samego i innych przypadkowych ludzi (Gustaw Flaubert, Pani Bovary – tytułowa bohaterka).

• Miłość kreatywno-destrukcyjna – to najczęściej „miłość trudna, to nie tyle uczucie nieodwzajemnione i nieszczęśliwe, co skomplikowane, pełne uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych. Przyczynami komplikacji uczuciowych mogą być: różnica charakterów, bariery społeczne czy moralne, jak i wydarzenia (np. historyczne) niezależne od zakochanych. Miłość trudna jest najczęściej uczuciem długotrwałym, nierzadko spełnionym, jednakże przynoszącym cierpienie. Ze względu na swe bogactwo psychologiczne i emocjonalne stała się jednym z najpopularniejszych tematów literackich, a teksty o niej traktujące przewyższają pod względem artystycznym te, które mówią o miłości szczęśliwej”.
  (Szkolny słownik motywów literackich)
  Miłość kreatywno-destrukcyjna uszlachetnia bohatera, uczy przyjmowania cierpienia z godnością i szukania ludzkiego sensu w bolesnych doświadczeniach, uczy też cierpliwości i nadziei (Bolesław Prus, Lalka – Wokulski).

Do kogo skierowana może być miłość?

• Do ojczyzny – głębokie przywiązanie do kraju rodzinnego, gotowość do poświęcenia się za niego, patriotyzm. Przykład: Jan Kochanowski, poeta, który służył ojczyźnie piórem, ale i doświadczeniem, życiową mądrością (sprawując urząd sekretarza królewskiego, a potem posła na sejm), uważał, że droga do nieba stoi otworem dla tych, „co służą ojczyźnie”. (Pieśń XII, Ks. II, O cnocie).

• Do kobiety lub mężczyzny, który mógłby być ewentualnym partnerem życiowym. Przykładem podmiot liryczny wiersza Portret Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej:
  Usta twoje – ocean różowy.
  Spojrzenie – fala wzburzona.
  A twoje szerokie ramiona:
  Pas ratunkowy…
  Może to być także miłość do partnera, z którym bohaterka nie może połączyć swych losów i dzielić życia.

• Do dzieci, do ojca lub matki, do brata lub siostry (do rodziny). Przykład: Antygona, przejęta miłością do brata, łamie zakaz króla Kreona, decyduje się pochować Polinika i mówi: „ja zaś wnet podążę, by kochanemu bratu grób usypać” (Sofokles, Antygona).

• Do siebie samego (miłość własna) – egoizm, samouwielbienie. Symbolem takiej miłości był mitologiczny Narcyz, piękny młodzieniec, który zakochał się we własnym odbiciu w wodzie źródlanej. Narcyzm – postawa egoistyczna, bliska samouwielbieniu, rodzi poczucie niespełnienia, frustracji, budzi niechęć otoczenia i unieszczęśliwia bohatera (Karol Dickens, Opowieść wigilijna – bohater to okrutny skąpiec, żyjący samotnie Ebenezer Scrooge).

 

Strategia rozwinięcia

Biografia jako tworzywo literackie w poezji Mickiewicza:

• Nieszczęśliwa miłość – nieszczęśliwym uczuciem do Maryli Wereszczakówny inspirowane były nie tylko wczesne liryki, np. Niepewność, Do M*** (Precz z moich oczu…), lecz również IV część Dziadów. Ale tu fakty zaczerpnięte z biografii zostały przetworzone (ubarwione): odrzucony kochanek (Gustaw) popada w obłęd, choć sam poeta nie przeżył aż tak ekstremalnej formy cierpienia. Po latach wątek udaremnionego przez konwenanse uczucia powróci w Panu Tadeuszu (miłość córki stolnika – Ewy Horeszkówny i przeciętnego szlachcica – Jacka Soplicy).

• Emigracja, tułaczka – pierwszym jej sygnałem są Sonety krymskie. Inspiracją do napisania składającego się z osiemnastu wierszy cyklu była wycieczka na Krym, którą Mickiewicz odbył już po zesłaniu do Rosji. Mimo piękna przyrody, z którą obcował, tęsknił za krajem i czuł się wyobcowanym tułaczem. Te stany przeżywa tożsamy z artystą podmiot ­liryczny sonetów. Podziwia majestatyczne góry (Ajudah, Czatyrdah), pozwala się oczarować „krainie pełnej krasy”, ale zdaje sobie sprawę, że jest tu tylko obcym, samotnym przybyszem (Burza, Pielgrzym). Dlatego od przepychu Krymu ­bliższy jest mu surowy krajobraz rodzinnych stron i tak chciwie nasłuchuje głosu z Litwy (Stepy Akermańskie) – niestety, daremnie.
  Topos pielgrzyma powróci – już w powiązaniu z mesjanistyczną koncepcją losów Polski w Księgach narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego. Biograficzny motyw tułaczki przybierze też kształt jednego z liryków lozańskich (który jednak można też interpretować w zupełnym oderwaniu od losu Mickiewicza emigranta): Nad wodą wielką i czystą
  (…) Skałom trzeba stać i grozić, (…)
  Błyskawicom grzmieć i ginąć.
  A, mnie płynąć, płynąć, płynąć.

• Problematyka narodowowyzwoleńcza – do biografii poety odsyła jeden z najważniejszych utworów tego nurtu: III część Dziadów. W scenach więziennych powrócą młodzieńcze doświadczenia twórcy, który za działalność patriotyczną został osadzony w carskim więzieniu. W sylwetce głównego bohatera – Konrada – odnajdujemy rysy autora (romantyczny poeta pełen dumy i pasji, wierzący w niemal nadprzyrodzoną moc poezji i siłę własnego geniuszu). Przetworzone elementy autobiografii odnajdujemy też w Panu Tadeuszu (wyidealizowany obraz kraju lat dziecinnych, wszechobecny ­patriotyzm).

 

Strategia zakończenia

Czy można oprzeć się miłości i jak nie stać się jej ofiarą?

Zgodnie z wcześniej prezentowanymi refleksjami twórców (Jan Kochanowski, O miłości) trudno uniknąć miłości i nie warto czynić takich starań. Smutne, a często wręcz tragiczne doświadczenia bohaterów przeżywających miłość destrukcyjną mogą być dla nas przestrogą. Powinny one przypominać o tym, że ważne jest nie tylko nasze uczucie, ale także to, co przeżywają inni. Nie należy przy tym zapominać, że życie nie składa się wyłącznie ze szczęśliwych i udanych związków miłosnych, a negatywne doświadczenia też mają niekiedy swoje dobre strony (np. uczą wytrwałości, skromności, cierpliwości i obiektywnej analizy sytuacji).

Jak kochać, aby to uczucie było siłą kreatywną?

Warto analizować błędy książkowych bohaterów i korzystać z ich doświadczeń. Szczególnie inspirujące mogą być losy bohaterów, którzy przeżywają miłość kreatywną. Miłość jest często zarówno siłą sprzyjającą człowiekowi, jak i niszczącą go. Niestety, nie zawsze zależy to od bohatera, który bywa całkowicie owładnięty uczuciem. Trzeba jednak znać niebezpieczeństwa i zalety miłości, by móc przyjąć to uczucie ze świadomością jego skutków. Bohater przeżywający miłość destrukcyjną może popełnić samobójstwo, na pewno czeka go cierpienie. Miłość także może spełniać inną rolę, może pobudzać do działania (Wokulski – bohater Lalki Bolesława Prusa lub bohater tytułowy Konrada Wallenroda Adama Mickiewicza).

W kulturze motywy miłości i śmierci często wzajemnie się przenikają.

Miłość prowadzi do śmierci, śmierć zostaje przez miłość pokonana albo też okazuje się od niej silniejsza. Wreszcie może być i tak, że miłość odsuwa śmierć, pozwala człowiekowi odnaleźć nowe życie”. (Szkolny słownik motywów literackich).

Przykładem takim są losy Gustawa-Konrada z Dziadów cz. III Adama Mickiewicza. Bohatera (nieszczęśliwego kochanka) ratuje przed depresją, szaleństwem i śmiercią miłość do ojczyzny, której całkowicie się poświęca.

 

Pytania do dyskusji

Omów przykład innego niż literatura tekstu kultury, który przedstawia kreatywną lub destrukcyjną siłę miłości w życiu człowieka. Uzasadnij swój wybór.

Proponowana odpowiedź
Interesującym przykładem innego niż literatura tekstu kultury, który przedstawia destrukcyjną siłę miłości w życiu człowieka, jest romantyczny obraz Johna Everetta Millaisa, Ofelia.

Temat doprowadzonej do obłędu Ofelii inspirował wielu artystów wiktoriańskich. Motyw został podjęty przez należącego do Bractwa Prerafaelitów Johna Everetta Millaisa. Około 1852 roku powstał obraz inspirowany 7 sceną IV aktu Hamleta. Przedstawiona na nim królowa opowiada o śmierci Ofelii.

Na obrazie ukazano pogrążone w rzece ciało dziewczyny. Ofelia ubrana jest w strojną suknię, której ciężar ciągnie jej wiotkie ciało do dna. Ma lekko rozchylone usta, półotwarte oczy, zaś rude włosy wplątują się w rzeczne wodorosty. Zgodnie z tekstem Szekspira w ręku martwej Ofelii spoczywa róża – odwołanie do określenia Laertesa, który mawiał o siostrze „majowa róża”. Ukryty w gałęziach rudzik kojarzy się ze śpiewaną przez Ofelię piosenką.

Do postaci Ofelii pozowała Elizabeth Siddal, późniejsza żona Dantego Gabriela Rossettiego – duchowego przywódcy Bractwa. Rossetti również inspirował się utworem Szekspira. Jest autorem akwareli przedstawiającej Hamleta ­i Ofelię.

Ofelia na obrazie Millaisa budzi współczucie. Jest piękna i niewinna, i uwznioślona przez aurę śmierci, która porusza widza. Ta Ofelia to ofiara nieszczęśliwej, zawiedzionej miłości, bez której nie mogła, nie umiała żyć, więc umarła pięknie, malarsko i smutno. Romantyczny obraz prezentuje bardzo teatralną wizję miłości destruktywnej. Takie przedstawienie tematu jest utrzymane w konwencji epoki. Przypomina swoim klimatem Cierpienia młodego Wertera Goethego, jest bardzo poetyckie i może zrobić duże wrażenie na wrażliwym odbiorcy.

Zaprezentuj najciekawszego bohatera literackiego poddanego sile miłości i uzasadnij swój sąd.

Proponowana odpowiedź
Anna Karenina to typ kobiety sukcesu XIX wieku. Piękna, mądra, żona wysokiego urzędnika, kochająca matka, ale i intrygująca swym niewymownym wdziękiem, elegantka. Podziwiają ją nie tylko mężczyźni, ale i kobiety. Młodziutka księżniczka Kitty przyglądała się jej i przyznawała, że Anna „była zachwycająca w swej skromnej czarnej sukni (…). Ale w tej piękności było coś przerażającego, coś okrutnego”. Anna nie znalazła szczęścia w małżeństwie z ambitnym i zimnym karierowiczem. Zaangażowała się z wzajemnością w romans z eleganckim oficerem Aleksym Wrońskim. Poznała go przypadkiem i nigdy nie sądziła, że ten konkurent do ręki Kitty stanie się wielką miłością jej życia. Pokochała rotmistrza Wrońskiego nagle i gwałtownie. Trudno jej było wytrwać przy mężu, który nasuwał jej wręcz groteskowe skojarzenia: „Ach, mój Boże, skąd mu się wzięły takie uszy!”. Ośmioletni syn Anny także bywał dla niej źródłem rozczarowania: „Wyobrażała go sobie piękniejszym niż był w istocie. Musiała więc zstąpić do rzeczywistości, aby móc zachwycać się synem takim, jaki był”. Niszczące Annę uczucie do Wrońskiego przyszło tak nagle… Rozdarta między tą namiętnością a obawą utraty rodziny (Sierioży) nie może zdecydować się na jakiekolwiek rozwiązanie. Nie chce rozwodu, choć mąż ostatecznie przystałby na to. Odchodzi do Wrońskiego i wyjeżdża z nim za granicę. Niestety, nie znajduje w tym związku szczęścia, jej miłość jest zbyt gwałtowna, zbyt zaborcza, aby mogła uszczęśliwić młodego oficera. Anna cierpi, ponieważ zdaje sobie z tego sprawę. Ogarnięta depresją, rzuca się pod pociąg.

Bohaterka stworzona przez Lwa Tołstoja, poddana miłości destrukcyjnej, rzeczywiście przypomina współczesną kobietę sukcesu, na którą spada silne i dezorganizujące jej plany uczucie. Taka sytuacja może się przecież zdarzyć i dlatego warto zastanowić się nad losem Anny, utożsamić się z nią, aby docenić siłę niekontrolowanego uczucia i gdyby nas ono spotkało, walczyć jednak o życie…

Przytocz znane Ci przykłady miłosnych frazeologizmów i przysłów.

Proponowana odpowiedź
Miłosne frazeologizmy i przysłowia

 

Bibliografia podmiotu

• Biblia Tysiąclecia
• Jan Parandowski, Mitologia
• Sofokles, Antygona
• Safona, Do Afrodyty
• Jan Kochanowski, O miłości, Pieśń XII (O cnocie), Ks. II, Treny
• Mikołaj Sęp-Szarzyński, Sonet V O nietrwałej miłości rzeczy świata tego
• Jan Andrzej Morsztyn, Niestatek
• Johan Wolfgang Goethe, Cierpienia młodego Wertera
• Aleksander Fredro, Śluby panieńskie, czyli Magnetyzm serca
• Adam Mickiewicz, Niepewność, To lubię, Dziady cz. III i IV, Konrad Wallenrod, Pan Tadeusz
• Honoriusz Balzak, Ojciec Goriot
• Henryk Sienkiewicz, Potop, Pan Wołodyjowski
• Eliza Orzeszkowa, Nad Niemnem
• Lew Tołstoj, Anna Karenina
• Adam Asnyk, Między nami nic nie było…
• Gustaw Flaubert, Pani Bovary
• Bolesław Prus, Lalka
• Joseph Conrad, Zwycięstwo
• Katol Dickens, Opowieść wigilijna
• Kazimierz Przerwa-Tetmajer, A kiedy będziesz…
• Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Portret, Miłość
• Michaił Bułhakow, Mistrz i Małgorzata
• Ernest Hemingway, Komu bije dzwon
• Krzysztof Kamil Baczyński, Rodzicom
• Jerzy Andrzejewski, Popiół i diament
• William Wharton, Spóźnieni kochankowie
• Halina Poświatowska, Jeśli nie przyjdziesz