Wpływ miasta na psychikę bohatera. Rozważ problem na wybranych przykładach literackich.

Strategie wstępu

  • Miasto i jego rola dawniej i dziś (np. miasto-państwo) – w baśniach bohater pozytywny porzuca swoją rodzinną wioskę i wyrusza do miasta, gdzie czeka go lepsza przyszłość, np. tron królewski, podobnie mitologicznemu Edypowi miasto przyniosło koronę.
  • U Kochanowskiego (Pieśń świętojańska o sobótce) miasto – źródło zagrożeń,
  • podobnie u Rousseau (Nowa Heloiza),
  • także u Balzaka (Ojciec Goriot).

Z czasem nastąpiła świadoma migracja do miasta – po naukę i za chlebem.

  • Antek Prusa,
  • Granica Nałkowskiej.

 

Strategie rozwinięcia

  • Przełom cywilizacyjny oraz jego wpływ na rozwój miast i ich znaczenie – kapitalizm i związana z nim zmiana systemu wartości, miejskie „kariery”: Lalka, Emancypantki Prusa, Marta Orzeszkowej, Ziemia obiecana Reymonta.
  • Charakterystyka miasta epoki industrializmu: Warszawa, Paryż – Lalka Prusa, Warszawa – Ludzie bezdomni, Przedwiośnie Żeromskiego, Łódź – Ziemia obiecana Reymonta.
  • Skutki psychologiczne życia wielkomiejskiego
    • demoralizacja – Rastignac (Ojciec Goriot Balzaka),
    • alienacja – podmiot liryczny wiersza Norwida Nerwy; Rzecki (Lalka Prusa),
    • frustracja – Bogutówna (Granica Nałkowskiej).
  • Różne scenariusze życia bohaterów, na których losy wywarło wpływ miasto (psychika bohaterów świadectwem wpływu miejskich warunków życia) – Rastignac (Ojciec Goriot Balzaka), Wokulski (Lalka Prusa), Borowiecki (Ziemia obiecana Reymonta), Ziembiewicz (Granica Nałkowskiej) – kariera okupiona rezygnacją z młodzieńczych ideałów i nieprzynosząca szczęścia, Raskolnikow (Zbrodnia i kara Dostojewskiego), Justyna Bogutówna (Granica Nałkowskiej), Frania, Kwiryna – bohaterki powieści Gojawiczyńskiej Dziewczęta z Nowolipek.

 

Strategie zakończenia

  • Negatywne zjawiska życia wielkomiejskiego jako przyczyna postaw antyurbanistycznych i źródło ludomanii – Wesele Wyspiańskiego, Chłopi Reymonta.
  • Arkadia – przeciwieństwo miasta molocha. Upowszechnienie się mody na odpoczynek na łonie natury – Wesele Wyspiańskiego, Noce i dnie Dąbrowskiej, w literaturze współczesnej Opowieści z Moulin du Bruit – Williama Whartona.
    Znużony miastem Pan Młody z Wesela wyznaje:

Żyłem dotąd w takiej cieśni,
pośród murów szarej pleśni:
wszystko było szare, stare,
a tu teraz wszystko młode
znalazłem żywą urodę (…).

Pytania do dyskusji

Czy, Twoim zdaniem, miasta współczesne stały się mniej „toksyczne” niż te sprzed ponad stu lat?

Proponowana odpowiedź
Dziś także, podobnie jak dawniej, może dla człowieka stanowić kamienną pustynię lub miejsce przyjazne, choć pułapki wielkiego miasta wydają się groźniejsze niż kiedyś ze względu na naszą afirmację techniki. Miasto to ośrodek kultury i nauki. Względy ekonomiczne sprawiają, że kojarzy się także z możliwością uzyskania pracy i zrobienia kariery. Aglomeracje miejskie sprzyjają rozwojowi przestępczości, narkomanii (Barbara Rosiek, Pamiętnik narkomanki).

Wskaż utwory podejmujące temat miasta entuzjastycznie, fascynujące się tym motywem i traktujące miasto jako wspaniałe źródło inspiracji twórczej. Jakie wnioski nasuwają takie antynomie podejścia do tematu miasta?

Proponowana odpowiedź
Miasto może być przyjazne człowiekowi, który umie sobie w nim stworzyć własny azyl, jak np. Wharton (życie na barce, Paryż jako obiekt sztuki malarskiej) czy Musierowicz, której bohaterowie potrafią odnaleźć niecodzienne piękno i poezję w zwyczajnych miejskich zaułkach i starych poznańskich kamienicach.
Tak różnorodne ujęcia tematu miasta w sztuce i literaturze, także współczesnej, nasuwają wniosek, że obecnie tak jak i dawniej ludzie mają niejednakowe upodobania. To, czy potrafią przystosować się do życia w mieście i uczynić je mniej „toksycznym” i przyjaznym człowiekowi, zależy w dużej mierze od nastawienia, aktywności, dokonywania właściwych wyborów. Można przecież nawet w mieście kultywować tradycje i szukać związków z naturą.

Jaki utwór dotyczący miasta poleciłbyś osobie przebywającej na prowincji, ale bardzo ciekawej życia w aglomeracji miejskiej.

Proponowana odpowiedź
Ciekawe wydają się eseje Normana Daviesa Smok wawelski nad Tamizą, w których autor pokazuje np. pewne podobieństwa życia mniejszości narodowych w różnych miastach europejskich: Krakowie czy Londynie. Docenić warto powojenne dzienniki Marii Dąbrowskiej, w których pisarka przedstawia klimat Warszawy w trudnym okresie odbudowy państwa i znaczenie etycznych postaw ludzkich, zwłaszcza w środowisku twórczym.
Korespondencja pisarki ze Stanisławem Stempowskim przynosi charakterystyczne zdania:

Polna jest najcudniejszym miejscem na świecie (…)
Po co ja w ogóle wyjeżdżałam?.

Bibliografia

• Cyprian Kamil Norwid, Nerwy
• Honoriusz Balzak, Ojciec Goriot
• Bolesław Prus, Lalka
• Stanisław Wyspiański, Wesele
• Władysław Reymont, Ziemia obiecana
• Fiodor Dostojewski, Zbrodnia i kara
• Zofia Nałkowska, Granica
• Pola Gojawiczyńska, Dziewczęta z Nowolipek

Zobacz:

https://aleklasa.pl/liceum/c250-motywy-do-prac-pisemnych/miasto-2

https://aleklasa.pl/liceum/praca-domowa-w-liceum/wypracowania-az-pozytywizmu/miasto-w-powiesciach-realizmu-na-przykladzie-ojca-goriot

https://aleklasa.pl/liceum/c111-jak-odpowiadac-z-polskiego/realizm-pozytywizm/c140-pozytywizm-w-polsce/tematy-lalki-prusa